Cơ chế mua bán điện trực tiếp, thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh

Ngày 3/7/2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 80/2024/NĐ-CP quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn (cơ chế DPPA), có hiệu lực tức thì từ ngày ký 3/7. Cơ chế này mở ra nhiều dư địa để phát triển thị trường điện cạnh tranh, giải phóng nguồn lực, đầu tư điện tái tạo.

Giải phóng nguồn vốn đầu tư năng lượng tái tạo

Nghị định 80 quy định, các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo bao gồm các nhà máy điện mặt trời, gió, thủy điện nhỏ, sinh khối, địa nhiệt, sóng biển, thủy triều, hải lưu, các dạng năng lượng tái tạo khác và hệ thống điện mặt trời mái nhà được cấp giấy phép hoạt động điện lực.

Đây cũng là nghị định mà các DN chờ đợi từ lâu. Với nghị định này, mở ra lộ trình xác lập thị trường điện cạnh tranh ở Việt Nam, đồng thời giúp các doanh nghiệp (DN) sản xuất có cơ hội lựa chọn các nhà cung cấp điện tái tạo để đạt được chứng chỉ sản xuất xanh khi mà ngày càng có nhiều khách hàng quốc tế yêu cầu, đồng thời góp phần quan trọng trong việc bảo vệ môi trường. “Xanh hóa” là con đường bắt buộc, các DN thực hiện càng sớm thì cơ hội xuất khẩu càng có lợi.

Theo Nghị định 80, quy định mua bán điện trực tiếp là hoạt động mua bán điện năng được thực hiện thông qua 2 hình thức:

Một là mua bán điện trực tiếp qua đường dây kết nối riêng, là hoạt động ký hợp đồng mua bán điện và giao nhận điện năng qua đường dây kết nối riêng giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn, giá cả do hai bên thỏa thuận.

Hai là mua bán điện trực tiếp qua lưới điện quốc gia, là hoạt động mua bán điện thông qua hợp đồng kỳ hạn giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn (hoặc đơn vị bán lẻ điện tại các mô hình khu, cụm được ủy quyền) và hoạt động mua bán điện bao gồm: Đơn vị phát điện năng lượng tái tạo bán toàn bộ điện năng sản xuất vào thị trường điện giao ngay của thị trường bán buôn điện cạnh tranh.

Nghị định cho phép khách hàng sử dụng điện lớn hoặc đơn vị bán lẻ điện tại các mô hình khu, cụm được ủy quyền ký hợp đồng mua bán điện với Tổng công ty Điện lực (EVN - hoặc đơn vị được ủy quyền/phân cấp) để mua toàn bộ điện năng đáp ứng nhu cầu; đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn hoặc đơn vị bán lẻ điện tại các mô hình khu, cụm được ủy quyền mua bán điện thông qua hợp đồng kỳ hạn.

Cục Điều tiết Điện lực nhận định, việc ban hành cơ chế DPPA rất quan trọng, trong việc xây dựng và hoàn thiện các cơ chế/chính sách tiên tiến, công bằng, minh bạch, tạo động lực để thu hút nguồn vốn tư nhân trong đầu tư và sử dụng năng lượng tái tạo, cũng như thúc đẩy phát triển thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam.

Ngày 5/7, tức chỉ sau 2 ngày khi nghị định này có hiệu lực, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã chủ trì hội nghị với 63 tỉnh thành, bộ ngành, tổ chức liên quan, để triển khai cơ chế DPPA.

Ông Nguyễn Sinh Nhật Tân, Thứ trường Bô Công Thương nhấn mạnh: "Đây là cơ chế còn mới, chúng tôi đã dự báo trước tình hình và đề ra các giải pháp, đồng thời chúng tôi đã thành lập một tổ công tác để theo dõi kịp thời và phản ứng nhanh trong quá trình triển khai thực hiện nghị định này”.

Thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh

Có nhiều điểm mới trong Nghị định 80 so với dự thảo trước đó, như dự thảo quy định khách hàng sử dụng điện lớn là 500.000 kWh/tháng, thì Nghị định 80 hạ mức tiêu thụ bình quân 200.000 kWh/tháng trở lên, tính trung bình 12 tháng gần nhất. Đơn vị bán lẻ điện tại khu công nghiệp (KCN), khu kinh tế, khu chế xuất, cụm công nghiệp, khu công nghệ cao… có sản lượng mua điện từ 200.000 kWh/tháng trở lên đấu nối cấp điện áp 22 kV trở lên.

Vì sao quy đinh các khách hàng phải có sản lượng mua điện từ 200.000 kWh/tháng? Vì phải là khách hàng lớn, tiêu thụ điện năng lớn. Khi chọn mức 200.000 kWh/tháng để áp dụng cho cơ chế này, Bộ Công Thương đã tính toán từ khách hàng dùng điện từ 200.000 - 1 triệu kWh/tháng. Trong đó, lượng khách hàng tiêu thụ từ 200.000 kWh/tháng có khoảng 7.700 khách hàng, chiếm hơn 36% trên tổng số khách hàng dùng điện với mục đích phù hợp với năng lực cung cấp điện năng lượng tái tạo từ gió và mặt trời hiện nay.

Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, nhu cầu tham gia hình thức mua bán điện trực tiếp hiện nay rất lớn. Một số tập đoàn lớn như Samsung, Nike, Google, Apple, Heineken... đã gửi thư tới Thủ tướng, Bộ Công Thương bày tỏ sự ủng hộ với cơ chế DPPA và sẵn sàng tham gia.

Với bên mua điện (mục đích sản xuất từ cấp điện áp từ 22 kV trở lên), có gần 50% số khách hàng được khảo sát trả lời mong muốn được tham gia cơ chế DPPA với tổng nhu cầu ước tính 996 MW. Với bên bán, trong số 95/106 dự án có công suất đặt từ 30 MW trở lên (64 dự án điện gió, 42 dự án điện mặt trời) có 24 dự án (với công suất đặt 1.773 MW) muốn tham gia cơ chế DPPA; 17 dự án (công suất khoảng 2.836 MW) cân nhắc về điều kiện tham gia.

Với cơ chế DPPA có hiệu lực tức thì, hàng chục dự án với hàng ngàn MW điện tái tạo sẽ được giải phóng sau thời gian bị ách tắc bở khoảng trống pháp lý, bổ sung nguồn cung điện khá lớn khi mà nguồn điện nước ta đứng trước nguy cơ thiếu hụt như hiện nay.

Cơ chế DPPA chắc chắn sẽ tăng lượng "người mua", thúc đẩy thị trường điện cạnh tranh, thay vì chỉ EVN và các tổng công ty phân phối điện thuộc EVN như hiện nay, giúp đưa thị trường điện lực tiến gần tới cấp độ "bán buôn" và "bán lẻ" cạnh tranh.

Với nghị định này, cũng tạo cơ hội cho các nhà đầu tư phát triển năng lượng tái tạo bị ách tắc trong thời gian qua vì nhiều lý do.

Với DN sản xuất xuất khẩu, việc mua trực tiếp điện tái tạo từ nhà đầu tư trong các KCN sẽ giúp họ sớm có chứng chỉ giảm phát thải carbon để tăng sức cạnh tranh cho hàng hóa khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Nghị định 80 có hiệu lực ngay trong ngày ký, cho thấy cơ chế DPPA cần kíp đến mức nào, đặc biệt để khách hàng và đơn vị phát điện sớm gặp nhau; khơi thông nguồn năng lượng tái tạo rất nhiều tiềm năng ở nước ta, thu hút đầu tư trên lĩnh vực này, để góp phần để nước ta thực hiện cam kết đạt Net Zero vào năm 2050.

Một tin vui có tính thời sự: Ngày 9/7, Quỹ Năng lượng sạch Đông Nam Á II (SEACEF II) do Clime Capital (có trụ sở ở Singapore) quản lý đã rót khoản đầu tư trị giá 10 triệu USD cho một DN Việt là Nami Distributed Energy (Nami) - công ty năng lượng sạch chuyên cung cấp các giải pháp sáng tạo về năng lượng phân tán, để làm điện sạch.

Ông Lưu Hoàng Hà - Chủ tịch Nami cho biết: "Khoản đầu tư này và danh mục dự án phong phú đang mở rộng nhanh chóng, tạo vị thế hoàn hảo cho Nami ở vòng gọi vốn tiếp theo và tiếp tục tăng trưởng trên lĩnh vực điện sạch”.

Đây là tín hiệu tốt lành, hiệu ứng tức thì từ hiệu ứng của Nghị định 80, cho thấy nghị định này cần kíp như thế nào...

Cần có ngay chính sách phát triển điện mặt trời mái nhà cho sản xuất

Một vấn đề hiện nay việc lắp đặt và sử dụng điện mặt trời mái nhà cho sản xuất. vẫn gặp nhiều khó khăn, nhất là tại các KCN. Sau thời gian dài chờ đợi chính sách mới, hiện dự thảo chính sách mới vẫn chưa có, lộ ra khoảng trống pháp lý trong lĩnh vực này.

Quyết định 262/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch thực hiện Quy hoạch Điện 8 chỉ khuyến khích điện mặt trời mái theo hình thức tự sản, tự tiêu, ưu tiên khuyến khích phát triển điện mặt trời tại hộ dân, công sở; chưa khuyến khích các cơ sở khác đang hoạt động dịch vụ và sản xuất, có mức tiêu thụ điện lớn như các DN, bao gồm DN trong KCN lớn. Trong khi các DN cần sản xuất xanh để thuận lợi trong việc xuất khẩu.

Hiện cơ chế về điện mặt trời mái nhà cho DN, KCN chưa rõ ràng. DN lúng túng vì chưa được đưa vào đối tượng và phạm vi điều chỉnh. Với cơ chế hiện nay DN muốn cũng không làm được.

Trên thực tế triển khai, số lượng DN, KCN chuyển đổi sang sử dụng điện mặt trời mái nhà vẫn còn hạn chế vì cơ chế, chính sách chưa rõ ràng, các thủ tục, quy trình xin giấy phép đầu tư, giấy chứng nhận đầu tư, quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy, chữa cháy,… còn chung chung, làm nhiều DN nản chí.

Vì vậy, các DN mong muốn Chính phủ sớm ban hành cơ chế khuyến khích mô hình này nhằm thúc đẩy, phát triển nguồn năng lượng xanh trong các KCN.

Vĩnh Hy