Một nhà sáng lập nên giữ vị trí CEO trong bao lâu?

Việc từ chức của Dorsey đã thể hiện cách thức và lý do một người sáng lập có thể tự nguyện từ chức khi tổ chức của họ đã đạt đến một mức độ trưởng thành nhất định và đưa ra câu hỏi: Những người khác có nên đi theo con đường tương tự hay không? 

Có hơn một vài ví dụ gần đây về các nhà sáng lập kiêm CEO đã ồ ạt chào đón họ. Cả Travis Kalanick tại Uber và Adam Neumann tại WeWork đều bị lật đổ sau những sai lầm tương đối nặng nề được công bố rộng rãi (nói một cách nhẹ nhàng). Tương tự, Giám đốc điều hành sáng lập của Groupon Andrew Mason đã bị sa thải chỉ 18 tháng sau khi công ty niêm yết cổ phiếu - và giá cổ phiếu của Groupon ngay lập tức tăng 4%. Tất nhiên, Dorsey không phải là người sáng lập đầu tiên nhận ra sự cần thiết của việc doanh nghiệp phải tự mình vươn lên: Rick Alden của Skullcandy đã từ chức khi công ty của ông bắt đầu đợt IPO để tập trung vào các dự án kinh doanh nhiều hơn trong khi CEO của Girls Who Code Reshma Saujani giải thích về quyết định từ chức của mình khi cần thiết để đảm bảo tổ chức của cô ấy vẫn đổi mới.

Ben Horowitz (thuộc công ty VC hàng đầu Andreessen Horowitz) đã giải thích trong cuốn sách”The Hard Thing About Hard Things” rằng những CEO cho ra hiệu quả công việc cao phải biết mục tiêu của công ty là gì và có khả năng thực chiến của công ty đó thực hiện những. Horowitz lập luận rằng các CEO sáng lập thường giỏi hơn nhiều ở phần đầu tiên so với phần thứ hai và kết quả là họ thường gặp khó khăn khi tổ chức của họ phát triển phức tạp hơn. Những thách thức như hợp lý hóa hoạt động, giảm chi phí và quản lý số lượng ngày càng tăng nhân viên, sản phẩm, dịch vụ, chức năng, khu vực địa lý và khách hàng có rất ít điểm chung với yêu cầu lãnh đạo của một công ty khởi nghiệp và khả năng hiển thị cũng như quyền sở hữu phân tán đi kèm với ra công chúng chỉ làm phức tạp thêm vai trò CEO sau IPO.

Mặt khác, có một số bằng chứng cho thấy chiến lược thân thiện với người sáng lập có thể mang lại lợi ích cho các công ty. Các nhà sáng lập Len Schleifer tại Regeneron Pharmaceuticals, Fred Smith tại FedEx và Jeff Bezos tại Amazon đều giữ vị trí Giám đốc điều hành trong hơn 20 năm sau khi các công ty của họ IPO với mức định giá của mỗi công ty tăng đến mức vượt quá 50 tỷ đô la dưới sự lãnh đạo của họ.

Với những điểm dữ liệu mâu thuẫn này, các nhà nghiên cứu ở Hoa Kỳ quan tâm đến việc tìm cách hiểu rõ hơn và định lượng tác động của các nhà sáng lập kiêm CEO lên công ty của họ trong dài hạn. Các nhà nghiên cứu đã thu thập dữ liệu (bao gồm cả hiệu suất cổ phiếu và các chỉ số kế toán tài chính như ROA và Tobin's Q) từ gần 2.000 công ty đại chúng khoảng một nửa trong số đó do người sáng lập-CEO tại thời điểm thu thập và tiến hành một loạt phân tích được thiết kế để xác định mối quan hệ giữa người sáng lập-CEO và hiệu quả tài chính. Trong khi các phân tích này vẫn đang được tiến hành thì nhóm nghiên cứu đã thu thập thêm dữ liệu về các đợt IPO mới hơn thì đã phát hiện ra một số chi tiết đáng ngạc nhiên.

Cụ thể, kết quả sơ bộ của nhóm nghiên cứu chỉ ra rằng quyền lãnh đạo của người sáng lập kiêm CEO có liên quan đến việc định giá công ty cao hơn gần 10% sau các đợt IP, nhưng giá trị của việc có một người sáng lập ở ghế cao nhất sẽ giảm nhanh chóng sau đó. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng giá trị gia tăng của một người sáng lập kiêm CEO về cơ bản giảm xuống 0 khoảng ba năm sau khi các công ty niêm yết cổ phiếu và sau đó họ bắt đầu giảm giá trị của công ty trong dài hạn. Tất nhiên, đây chỉ là những xu hướng và sẽ luôn có những trường hợp ngoại lệ. Nhưng dữ liệu của các nhà nghiên cứ cung cấp bằng chứng mạnh mẽ cho thấy rằng thời hạn sử dụng đối với người sáng lập kiêm CEO - và nó có thể ngắn hơn nhiều người có thể hy vọng.

Nói rõ hơn thì điều này không có nghĩa là người sáng lập kiêm CEO không bao giờ là một ý tưởng hay. Dữ liệu của các nhà nghiên cứu cho thấy sự hiện diện của một người sáng lập kiêmCEO làm tăng giá trị công ty trước và trong khi IPO - cho thấy rằng cách tiếp cận thân thiện với người sáng lập thực sự có ý nghĩa đối với các khách hàng VIP - những người thường đầu tư trong khi các công ty vẫn đang ở giai đoạn đầu và rút tiền trong thời gian ngắn sau khi họ IPO. Tuy nhiên, với phát hiện của các nhà nghiên cứu rằng tính theo trung bình thì hiệu suất sau IPO thấp hơn đối với các công ty có người sáng lập kiêm CEO và các nhà đầu tư muốn tham gia sau khi một công ty đã niêm yết cổ phiếu sẽ là khôn ngoan nếu áp dụng cách tiếp cận ít thân thiện hơn với người sáng lập - và các nhà đầu tư, hội đồng quản trị các thành viên cũng như nhóm điều hành sẽ được hưởng lợi từ việc chủ động khuyến khích người sáng lập kiêm CEO từ chức trước khi giá trị của họ với doanh nghiệp giảm sút.

Các nhà nghiên cứu đã xác định ba chiến lược có thể hiệu quả trong việc đảm bảo quá trình chuyển đổi suôn sẻ:

Những người sáng lập hướng tới các vị trí không phải CEO

Trung bình, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng trong khi những người sáng lập mang lại nhiều giá trị nhất với tư cách là CEO trong những năm đầu phát triển của công ty, thì sau 6 năm, họ trở nên có giá trị hơn ở các vị trí chứ không phải CEO chẳng hạn như CTO hoặc ghế hội đồng quản trị. Tất nhiên, sáu năm chỉ là mức trung bình - thời gian tối ưu sẽ thay đổi đáng kể tùy theo tình hình cụ thể. Nhưng nhìn chung, việc khuyến khích người sáng lập kiêm CEO chuyển sang một vai trò khác trong tổ chức sẽ cho phép công ty hưởng lợi từ ban lãnh đạo cấp cao mới trong khi vẫn tận dụng kiến thức sâu rộng của người sáng lập về tổ chức trong vai trò cố vấn.

Ví dụ, khi Google đạt doanh thu 100 triệu USD , Sequoia Capital (một trong những nhà đầu tư lớn nhất của Google vào thời điểm đó) đã lo ngại rằng những người sáng lập Larry Page và Sergey Brin thiếu một khả năng quản lý cần thiết để lãnh đạo một công ty đang phát triển nhanh chóng như vậy. Sequoia nhận ra giá trị mà nhóm sáng lập mang lại nhưng vẫn khuyến khích 2 người này thuê một giám đốc điều hành ở bên ngoài. Page và Brin cuối cùng đã chọn ra được Eric Schmidt vào làm Giám đốc điều hành, người đã dẫn dắt công ty thông qua một đợt IPO thành công và đạt được mức tăng trưởng chưa từng có. Điều quan trọng là trong khi Schmidt hướng dẫn những người sáng lập về các câu hỏi quản lý, ông vẫn tiếp tục dựa vào sự sáng tạo và kiến thức của họ khi phát triển các sản phẩm mới và các hoạt động kinh doanh cốt lõi khác, mang lại động lực hợp tác, đôi bên cùng có lợi. Cách tiếp cận này hiệu quả nhất với những người sáng lập có thể thừa nhận rằng họ không còn là người phù hợp nhất cho vai trò Giám đốc điều hành nhưng vẫn đủ cam kết với công ty của họ và họ sẵn sàng gắn bó và giúp đỡ.  

Những nhà sáng lập theo đuổi những đam mê cá nhân

Mỗi nhà sáng lập đều bị lôi cuốn vào việc trở thành doanh nhân vì những lý do khác nhau. Hiểu rõ hơn về những gì thúc đẩy người sáng lập của một tổ chức cụ thể là cách tốt nhất để giúp họ xác định bước tiếp theo mà họ thấy là bổ ích nhất. Ví dụ, một số người sáng lập say mê với những ý tưởng hoặc nguyên nhân cụ thể làm nền tảng cho công việc kinh doanh của họ. Nhiều CEOs thành công đã từ chức để tập trung vào các nỗ lực nhân đạo liên quan: Jon Huntsman, Sr. rời Huntsman Chemical để thành lập Viện Ung thư Huntsman; Bill Gates của Microsoft đã chuyển trọng tâm của mình sang việc thành lập và điều hành Quỹ Gates. Những người khác đặc biệt thích cuộc sống khởi nghiệp ở giai đoạn đầu: Người kế nhiệm Rick Alden tại Skullcandy đã nói rằng Alden luôn quan tâm đến quá trình khởi nghiệp hơn là quản lý một công ty đại chúng, và vì vậy việc anh từ chức CEO và theo đuổi là lẽ tự nhiên. Theo đuổi cơ hội ở giai đoạn đầu khác phù hợp hơn với sở thích của anh ấy. 

Cả những người sáng lập và tổ chức của họ sẽ được hưởng lợi từ sự rõ ràng xung quanh những gì sẽ phù hợp nhất với cá nhân nhà lãnh đạo. Các thành viên hội đồng quản trị và giám đốc điều hành trong vai trò hỗ trợ người sáng lập kiêm CEO nên cố gắng khám phá niềm đam mê của người sáng lập và hướng họ đến những con đường giúp họ hoàn thành các mục tiêu đó. Đồng thời, bản thân những người sáng lập nên tập trung phát triển năng lực khi nhìn nhận nội tâm và tự nhận thức của họ. Nếu bạn là một CEO sáng lập, hãy nhớ tự hỏi bản thân rằng bạn thực sự muốn dành thời gian và nỗ lực của mình như thế nào - và nếu câu trả lời không phải là điều hành một công ty lớn, hãy cân nhắc lựa chọn nào có thể phù hợp hơn. Khám phá những câu hỏi này một cách chủ động sẽ ngăn ngừa đau đầu cho cả người sáng lập và công ty của họ, và cuối cùng sẽ trao quyền cho mọi người để xác định cơ hội cùng có lợi.

Thu hút sự chú ý của những người sáng lập trong việc lập kế hoạch kế nhiệm

Đặc biệt là trong các tổ chức mà người sáng lập vẫn nắm giữ quyền lực và có độ ảnh hưởng đáng kể, các thành viên hội đồng quản trị và giám đốc điều hành có thể không thoải mái khi nghĩ đến việc lập kế hoạch kế nhiệm - chưa nói đến việc mở rộng cuộc trò chuyện thẳng thắn về chủ đề này. Nhưng bằng cách này hay cách khác, việc kế thừa sẽ phải xảy ra và có thể sẽ tốt hơn rất nhiều nếu CEO tham gia ngay từ đầu vào việc xây dựng và thực hiện kế hoạch.

Tốt nhất, bản thân người sáng lập nên là người dẫn đầu nỗ lực. Ví dụ, Steve Jobs đã đích thân thuê người thay thế trong tương lai của mình là Tim Cook và giúp ông chuẩn bị cho vị trí CEO. Giá cổ phiếu của Apple đã tăng 1.022% dưới thời Cook nắm quyền. Gần đây hơn, khi Kendra Scott từ chức CEO của công ty cùng tên vào đầu năm nay, cô đã bổ nhiệm giám đốc điều hành lâu năm Tom Nolan làm người thay thế mình.   

Tuy nhiên, nếu người sáng lập không hào hứng với việc đi đầu trong nỗ lực tìm người kế nhiệm thì việc dẫn đầu là tùy thuộc vào hội đồng quản trị - và trong trường hợp đó, điều quan trọng là họ phải chủ động tìm cho người sáng lập một vai trò mới càng sớm càng tốt. Ví dụ, sau 25 năm làm Giám đốc điều hành, người sáng lập thành công Cộng đồng phi lợi nhuận trong các trường học tại Hoa Kỳ - Bill Milliken - đã phải miễn cưỡng từ chức. Nhưng thay vì chỉ đơn giản là ép buộc anh ta, hội đồng quản trị đã làm việc với một cố vấn bên ngoài để thuyết phục anh ta chuyển sang vai trò hội đồng quản trị và cuối cùng dẫn đến đôi bên cùng có lợi cho người sáng lập, người kế nhiệm của anh ta và toàn bộ tổ chức. 

Nói tóm lại, Jack Dorsey có thể đã có kế hoạch trước khi từ chức. Mặc dù người sáng lập kiêm CEO đóng một vai trò thiết yếu trong việc tạo ra và phát triển các tổ chức mới, nghiên cứu cho thấy giá trị gia tăng của họ có xu hướng giảm dần khi các công ty trưởng thành trong quá khứ đặc biệt là xung quanh các phiên IPO. Một nhà sáng lập vĩ đại có thể thành lập công ty để thành công  nhưng để giành chiến thắng trong cuộc đua đường dài trên thương trường thì họ nên chuyển giao quyền điều hành cho người thích hợp và lùi lại về sau.

Nguyễn Nhung