Thường xuyên xuất hiện với tin tức tiêu cực và phạt chống độc quyền, phải chăng Alibaba không còn là Alibaba của ngày xưa?

Ngay cả khi Alibaba tuyên bố tập đoàn hoạt động trên “tinh thần thượng võ” cũng không thể thoát khỏi xung đột trong các vấn đề nội bộ. Càng phát triển, Alibaba càng vướng vào nhiều các tin tức tham nhũng, độc quyền thị trường, bê bối người lao động,... liên tiếp xảy ra trong vài năm qua. Vậy điều gì đã khiến Alibaba, một gã khổng lồ Internet đầy kiêu hãnh bước vào con đường tai tiếng như hôm nay?

“Văn hóa hiệp nghĩa” của Alibaba

Vốn là người hâm mộ Kim Dung, Jack Ma đã mang văn hóa võ thuật xây dựng linh hồn cho Alibaba thông qua sức hút nhân cách và nội tâm. Năm 2000, Alibaba đã phát triển một hệ thống giá trị dựa theo “Độc Cô Cửu Kiếm” (một bí kíp kiếm thuật tối thượng xuất hiện trong bộ tiểu thuyết kiếm hiệp của nhà văn Kim Dung). Có thể nói, những ngày đầu thành lập Alibaba, Jack Ma đã rất chú trọng đến việc xây dựng văn hóa nội bộ. Có lần Jack Ma còn đích thân xuống chỉ dẫn cho nhân viên mới, để họ cảm nhận văn hóa võ thuật độc đáo của Alibaba. Đặt biệt danh là luật bất thành văn trên các diễn đàn nội bộ của tập đoàn. Nhờ vậy, trong giai đoạn đầu phát triển, Alibaba trở thành một biểu tượng về văn hóa công ty. Những nhân tài “đầu đầy sỏi” nhưng vẫn giản dị và trung thực đã góp phần lớn vào thành công của Alibaba ngày hôm nay. Tinh thần hào hiệp, trượng nghĩa tinh khiết nhất bên trong Alibaba lớn mạnh từ đây.

Thế nhưng, khó ai có thể chống lại cám dỗ của đồng tiền, công ty càng phát triển, văn hóa thương võ dần bị mai một. Từ “kẻ mạnh hỗ trợ kẻ yếu, trừng trị cái ác, đề cao cái thiện” đã bị biến dạng méo mó thành “tiếp tay cho kẻ xấu và ức hiếp người hiền”. Cho đến nay, có lẽ, cốt lõi tinh thần quan trọng nhất của Alibaba đã không còn tồn tại.

Thay đổi lịch sử phát triển Internet của Trung Quốc

Là một siêu công ty có thể phát triển đến 500 tỷ đô la Mỹ, Alibab hẳn phải có mặt độc đáo của riêng mình. Trong hai thập kỷ phát triển, có thể nói Alibaba đã tự mình thay đổi lịch sử phát triển Internet của Trung Quốc.

Trước Alibaba, mặc dù đã có một số trang web mua sắm như eBay và HC nhưng vẫn chưa thể du nhập vào thị trường Trung Quốc. Sự xuất hiện của Alibaba đã thay đổi hoàn toàn mô hình mua sắm truyền thống, trước hết là mở cửa hàng miễn phí cho các thương gia, đồng thời giới thiệu các giao dịch bảo đảm của bên thứ ba trước những lo ngại mua hàng qua mạng. Với mô hình này, thương nhân và khách hàng không phải lo lắng về việc không giao hàng sau khi thanh toán tiền, hoặc hàng không đúng mô tả. Cùng với sự cải tiến sau đó của các hệ thống hữu cơ khác nhau, sự thay đổi tạo tiền đề cho ngành thương mại điện tử phát triển nhanh chóng và mô hình mua sắm mạng cá nhân bắt đầu bước vào thời hoàng kim.

Bên cạnh đó, Alibaba cũng đã đẩy nhanh quá trình cập nhật Internet của đất nước. Cho dù đó là điện toán đám mây, hệ thống Feitian, nghiên cứu và phát triển cơ sở dữ liệu, Alibaba sở hữu nguồn dự trữ và chia sẻ kỹ thuật sâu trong lĩnh vực này. Về cơ bản, những công nghệ này nhằm phục vụ tốt hơn cho chính Alibaba đồng thời thúc đẩy tốc độ phát triển Internet của Trung Quốc. Theo sau thương mại điện tử, ngành chuyển phát hậu cần lột xác dưới bàn tay của Alibaba. Có lẽ, ngành công nghiệp thanh toán có tác động lớn nhất bởi nếu không có Alipay, có lẽ giờ này dân Trung Quốc vẫn còn dùng tiền giấy, những hình thức chi trả trực tuyến sẽ không tồn tại.

Nói không ngoa, Alibaba đã ảnh hưởng đến xu hướng Internet của Trung Quốc và thúc đẩy sự phát triển của Internet Trung Quốc trong một thời gian dài. Nhưng mọi thứ đều có hai mặt.

Alibaba và những bê bối

Bê bối đầu tiên của Alibaba là vụ tham ô của một số nhân viên. Do nhân viên tiếp xúc trực tiếp với khách hàng lúc bây giờ được nắm quá nhiều quyền lực, kiểm soát các thương gia và công việc kinh doanh trơ tráo đến mức ảnh hưởng nội bộ của Taobao. Mặc dù Jack Ma đã nhiều lần ra lệnh đàn áp nhưng vào thời điểm đó, một chuỗi công nghiệp ngầm đã khá trưởng thành và rất khó để ngăn những vụ tương tự lặp lại. Cùng với sự xói mòn văn hóa võ thuật, Alibaba đã thay đổi từ “coi trọng công bình hơn lợi nhuận” sang “coi trọng lợi nhuận hơn chính nghĩa”. Việc đánh mất tinh thần thượng võ đã khiến Alibaba chỉ nhìn thấy lợi nhuận, nhất là sau khi niêm yết tại Mỹ năm 2014.

Ngày 14 tháng 4 năm 2020, Jiang Fan, chủ tịch của Alibaba Taobao và Tmall Group bị phanh phui vì gian lận. Sau đó, Alibaba chỉ đưa ra những hình phạt nội bộ nhẹ, khiến nhiều cư dân mạng không hài lòng. Ngày 24 tháng 10 năm 2020, người sáng lập Alibaba, Jack Ma vạ miệng chỉ trích hệ thống giám sát tài chính của Trung Quốc tại Hội nghị thượng đỉnh tài chính Bến Thượng Hải, và bị nhà nước chỉ trích sau đó, đem lại hậu quả khôn lường cho kế hoạch niêm yết của Ant Group. Một lần nữa, Alibaba tiếp tục bị cáo buộc độc quyền chọn một trong hai và chính thức nhận án phạt 18,2 tỷ nhân dân tệ vào ngày 10 tháng 4 năm 2021.

Gần đây, thông tin nữ nhân viên Alibaba bị tấn công tình dục khiến dân mạng dậy sóng. Người này đã báo cảnh sát và nhiều lần trình báo lên các bộ phân liên quan của công ty nhưng hơn mười ngày không có kết quả. Hàng loạt tin tức tiêu cực đã hủy hoại gần như hoàn toàn danh tiếng và ấn tượng tốt đẹp mà Alibaba gây dựng trước đó.

Trước khi những tin tức tiêu cực này nổ ra, Jack Ma đã từ chức Chủ tịch Hội đồng quản trị Alibaba năm 2019, các báo cáo công khai vào tháng 11 năm 2019 cho thấy Jack Ma vẫn nắm giữ 6% cổ phần. Tuy nhiên, trong báo cáo công khai tháng 7 năm 2020, tỷ lệ sở hữu cổ phần của Jack Ma đã giảm còn 1,2%. Nói cách khác, Jack Ma đã giảm lượng cổ phiếu của Alibaba. Cũng trong báo cáo tài chính thường niên do Alibaba công bố, Jack Ma đã không còn nằm trong danh sách cổ đông lớn của Alibaba.

TL