"Hoàng tử vắc xin" Ấn Độ và cú "ngã ngựa" trên con đường tham vọng chấm dứt đại dịch

Khi Covid-19 tàn phá khắp thế giới, doanh nhân trẻ Adar Poonawall, 39 tuổi, đặt nền móng cho kế hoạch đầy tham vọng chấm dứt đại dịch tại quê hương Ấn Độ. Nhận được hậu thuẫn từ người cha tỷ phú cùng tài năng thiên bẩm, Poonawalla hiện là Giám đốc điều hành của Viện Huyết thanh Ấn Độ (SII), nhà sản xuất vắc xin lớn nhất thế giới, đã bơm hàng trăm triệu đô la cho sự nghiệp nghiên cứu với cam kết hoàn thành hàng triệu liều vắc xin đầy tiềm năng nhưng chưa được chứng minh lúc bấy giờ. 

Vắc xin Covid-19 khi đó được tạo ra bởi Đại học Oxford và AstraZeneca vẫn đang trong quá trình thử nghiệm lâm sàng vào thời điểm nói trên. Không ai chắc chắn một loại vắc xin cần bao nhiêu thời gian để phát triển, chưa nói đến tác dụng cũng như tính an toàn. Trong một buổi phỏng vấn Poonawalla, người được mệnh danh "hoàng tử vắc xin" của Ấn Độ, chia sẻ với CNN về sự liều lĩnh của mình: "Đó là rủi ro có tính toán. Thành thật mà nói, tôi không có lựa chọn nào khác, tôi chỉ cảm thấy hối hận không cam kết sớm hơn".

Để biến giấc mơ thành hiện thực, điều đầu tiên mà Poonawall phải làm là huy động được gần 1 tỷ đô la Mỹ. Trong bối cảnh mạng sống của hàng trăm triệu người dễ bị tổn thương nhất đang chờ đợi vào phép màu đến từ SII, đây quả là canh bạc sống còn. Nếu thành công, "hoàng tử vắc xin" sẽ cứu được vô số mạng sống, được ca ngợi như một anh hùng trong thời kỳ đất nước hỗn loạn. Gia thế vốn hiển hách sẽ càng trở nên giàu có bằng cách thu lợi từ những hợp đồng vắc xin quan trọng. Quả thật, được cả đất nước đặt trọn niềm tin, Poonawalla từng bước đưa kế hoạch tiến lên. Tháng 12/2020, các cơ quan quản lý của Vương quốc Anh đã chấp nhận vắc xin AstraZeneca và Poonawalla trở thành cái tên được tung hô tại Ấn Độ.

Tuy nhiên, ngay sau đó, Poonawalla dường như đã tính toán sai những thách thức trong tiến trình phân phối hàng triệu liều vắc xin ngay giữa trận dịch thế kỷ. Đầu năm nay, khi một làn sóng vi rút mới đổ bộ Ấn Độ, đơn vị sản xuất của Poonawalla dường như không thể chống đỡ. "Hoàng tử vắc xin" hoàn toàn không theo kịp các cam kết trước đó, hậu quả là uy tín sụt giảm, xã hội trở nên rối ren, hàng trăm tiêu đề bài báo chỉ trích mối nguy hiểm khi phụ thuộc quá nhiều vào một nhà sản xuất. 

Không khó để hiểu tại sao một số tên tuổi lớn nhất trong lĩnh vực y tế của Ấn Độ đều đặt niềm tin vào Poonwalla, bởi rất ít nhà sản xuất có thể đạt đến quy mô như SII. Công ty được thành lập bưởi Cyrus, cha của Poonawalla, cách đây 55 năm, đã sản xuất 1,5 tỷ liều vắc xin mỗi năm chống bệnh sởi, rubella, uốn ván và nhiều dịch bệnh khác. Các mũi nhọn phân phối chủ yếu chuyển đến quốc gia có thu nhập thấp trên toàn thế giới, bao gồm cả Ấn Độ. Poonawalla ước tính rằng hơn 50% trẻ sơ sinh trên thế giới phụ thuộc vào vắc xin được sản xuất tại SII. 

Gia tộc Poonawalla từ lâu đã bước đi trên con đường trở thành một trong những nhà sản xuất vắc xin ưu việt trên toàn cầu khi lai tạo thành công giống ngựa đua thuần chủng từ những năm 1940, kế đến là đa dạng hóa sang lĩnh vực dược phẩm, tài chính và bất động sản trong nửa thế kỷ qua. Theo chỉ số Tỷ phú Bloomberg, Cyrus Poonawalla hiện là người giàu thứ 7 Ấn Độ với giá trị tài sản ước tính hơn 16 tỷ đô la. Con trai ông, Adar nối nghiệp cha đảm nhận vị trí Giám đốc điều hành vào năm 2011 và tập trung mở rộng thị trường quốc tế.

Nhằm chuẩn bị cho quy trình sản xuất vắc xin AstraZeneca, Poonawalla cho biết, anh đã chi 800 triệu đô la Mỹ để mua hóa chất, lọ thủy tinh và các nguyên liệu thô khác, cũng như tăng cường năng lực sản xuất tại nhà máy ở thành phố Pune, miền Tây Ấn Độ. Trong đó, hơn 250 triệu đô la được trích từ quỹ riêng của công ty, 300 triệu đô la khác đến từ quỹ Bill and Melinda Gates mà SII đã hợp tác để cung cấp các liều vắc xin giảm giá hoặc miễn phí cho các nước có thu nhập thấp. Phần còn lại do các quốc gia khác thanh toán khi SII bắt đầu nhận đơn đặt hàng. Tổng cộng, SII đã đạt thỏa thuận sản xuất tới 200 triệu liều vắc xin cho 92 quốc gia. Đặt cược càng lớn, rủi ro càng cao, như Poonawalla từng nói: "Nếu các thử nghiệm vắc xin không thành công, SII sẽ phải vứt bỏ hàng triệu liều".

"Hoàng tử vắc xin" Ấn Độ, Adar Poonawalla tốt nghiệp ngành nghiên cứu kinh doanh tại Đại học Westminster ở London. Anh cho hay, sở dĩ SII có thể đưa ra quyết định nhanh chóng đến vậy vì đây là doanh nghiệp gia đình: "Sự linh hoạt trong quyền quyết định thực sự là yếu tố thay đổi cuộc chơi giúp chúng tôi đạt thành công như ngày nay". Nhưng kế hoạch của Poonawalla sớm trở nên thất bại khi "cơn bão" Covid-19 thứ hai tấn công đất nước hồi mùa xuân vừa qua. Thời kỳ đỉnh dịch, quốc gia này báo cáo hơn 400.000 ca mắc mỗi ngày, thậm chí các chuyên gia cho rằng con số thực tế có thể cao hơn rất nhiều. Chỉ có 2% trong số 1,3 tỷ dân số Ấn Độ được tiêm chủng đầy đủ và chính phủ đã quá chậm chạp trong việc đặt hàng thêm vắc xin. Không có kho dự trữ, các bang ở Ấn Độ bắt đầu cạn kiệt và kiệt sức. Ấn Độ sau đó đã quyết định ngừng xuất khẩu tất cả các loại vắc xin đồng thời không cho phép SII tiếp tục thực hiện cam kết đưa vắc xin ra nước ngoài. 

"Là một công dân yêu nước, nếu đất nước cần tôi, đó sẽ là ưu tiên số một", Poonawalla khẳng định. Không thể xuất khẩu vắc xin đã khiến một số quốc gia nghèo nhất thế giới chịu tổn thương nặng nề. Giám đốc cơ quan kiểm soát dịch bệnh của châu Phi cảnh báo việc Ấn Độ giữ hàng xuất khẩu có thể là "thảm họa" đối với châu lục này. Người dân ở một số quốc gia từ láng giềng Nepal đến Kenya trong tình thế tiến thoái lưỡng nan vì đã tiêm liều vắc xin đầu tiên bằng Covishield, một loại do Ấn Độ sản xuất. 

Khi được hỏi tại sao liên minh vắc xin toàn cầu, Gavi lại chọn phụ thuộc quá nhiều vào một nhà sản xuất, người phát ngôn của tổ chức trả lời rằng họ có rất ít lựa chọn. Đầu năm 2021, "rất ít vắc xin được phê duyệt và có sẵn để triển khai", người phát ngôn cho biết và nói thêm rằng việc ký hợp đồng với SII là tất yếu để có được số lượng lớn trong thời gian ngắn. Mặc dù Poonawalla không phải chịu trách nhiệm về một số vấn đề dẫn đến quy trình phân bổ vắc xin bị đình trệ nhưng anh cũng không tránh được điều tiếng. Nhiều ý kiến chỉ ra rằng, Poonawalla đã không giao đủ số lượng vắc xin mà anh hứa ban đầu, họ tuyên bố anh không minh bạch trong sử dụng nguồn tài chính huy động được. 

Tháng 6 năm ngoái, SII đã cam kết sẽ sản xuất một tỷ liều vắc xin AstraZeneca cho các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp, với 400 triệu liều sẽ sẵn sàng vào cuối năm 2020. Nhưng đến tháng 1 năm 2021, kho dự trữ của công ty chỉ có 70 triệu liều. Trên khắp các phương tiện truyền thông thế giới, các tiêu đề liên quan đến thiếu hụt vắc xin toàn cầu cùng các vấn đề của SII đã nổ ra cuộc tranh cãi lớn bao gồm lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ. Bất chấp vô số chỉ trích, "hoàng tử vắc xin" lần nữa khẳng định sứ mệnh và mục tiêu của mình. Thế nhưng khi số ca mắc Covid-19 của Ấn Độ tăng vọt vào tháng 4, Poonawalla đã hạ giá vắc xin và gọi động thái này là một "hành động từ thiện", gây phẫn nộ trong dư luận. Các nhà hoạt động như Aisola tỏ ra bất bình: "Astra Zeneca đã cam kết không kiếm lợi từ các nước thu nhập thấp và trung bình trong đại dịch nhưng SII không như vậy. Cho dù chỉ một khoản tiền nhỏ vẫn là lợi nhận cho SII".

SII từ chối bình luận số tiền thu được từ các nỗ lực cung cấp vắc xin cho đến nay nhưng dường như Poonawalla vẫn giữ quan điểm "thật ngây thơ khi mong đợi các công ty không thu lợi từ vắc xin". Dù vậy, giới cầm quyền vẫn hy vọng Poonawalla và SII sẽ trở lại đúng hướng để chấm dứt tình trạng bất bình đẳng vắc xin trên toàn thế giới. Ấn Độ đã quyết định bắt đầu xuất khẩu vắc xin một lần nữa khi tỷ lệ tiêm chủng trong nước tăng lên. SII cũng cho biết công ty đã tăng sản lượng lên 220 triệu liều mỗi tháng kể từ tháng 10. Hiện công ty của Poonawalla mở rộng quan hệ đối tác và ký thỏa thuận với công ty công nghệ sinh học Novavax của Mỹ để sản xuất vắc xin Covid-19 và chờ phê duyệt theo quy định. Bên cạnh đó, SII cũng hợp tác với Quỹ đầu tư trực tiếp của Nga để sản xuất vắc xin Sputnik.

TL