Giải mã cơn sốt giá kit xét nghiệm nhanh tại các quốc gia phương Tây

Cơn sốt giá kit test nhanh

Tại Canada, bộ xét nghiệm kháng nguyên Covid-19 nhanh đang được "săn tìm" trên toàn quốc, người dân xếp hàng hàng giờ hoặc tìm đến các "chợ đen" online để có được sản phẩm mình cần. Trên các trang web như Craigslist và Twitter, kit xét nghiệm nhanh được bán với giá lên tới 350 đô la cho một hộp 25 chiếc. Tuy nhiên, theo giới chuyên gia cảnh báo người tiêu dùng phải tỉnh táo trước những lời rao bán, thậm chí đội giá nhưng bán hàng giả, hàng kém chất lượng. Matthew S.Miller, phó giáo sư tại Viện nghiên cứu bệnh truyền nhiễm DeGroote tại đại học McMaster cho biết xét nghiệm nhanh là công cụ hữu ích hỗ trợ giảm nguy cơ lây truyền vi rút nhưng chắc chắn rằng phương thức này không hoàn toàn chính xác. Kết quả test nhanh chỉ thể hiện tình trạng sức khỏe trong thời gian thực hiện xét nghiệm. Người được xét nghiệm có thể âm tính trong ngày hôm đó nhưng không loại trừ khả năng dương tính ngay ngày hôm sau. Đó là lý do tại sao xét nghiệm nhanh không thể đóng vai trò chủ đạo để chấm dứt đại dịch mà cần phải kết hợp với những biện pháp khác như tiêm chủng, đeo khẩu trang,... 

Naheed Dosani từ tổ chức phi lợi nhuận Kensington Health ở Toronto bày tỏ: "Thật đau lòng khi thấy các kit xét nghiệm vốn được phân phát khắp cộng đồng đất nước lại bị bán đội giá trên các trang trực tuyến và người dân đổ lỗi cho chính phủ đã phản ứng không đầy đủ. Hàng bán tràn lan không kiểm soát khiến người dân gặp khó khăn trong quá trình tiếp cận. Không phải tất cả mọi người đều có thời giờ xếp hàng mua, những người dễ bị tổn thương nhất thậm chí chẳng thể nào mua được một bộ kit". 

Cũng theo ông Dosani, kit xét nghiệm nhanh hiện nay ở Canada được ưu tiên sử dụng cho doanh nghiệp và những người từ chối tiêm chủng. Tuy nhiên quyết định này của chính phủ dẫn đến nhiều cuộc tranh cãi rằng cách làm như vậy liệu có hợp lý. Kể từ khi nguồn cung kit xét nghiệm phân phối tới người dân giảm dần, các tổ chức như Shoppers Drug Mart tính phí lên tới 40 đô cho mỗi lần test. Phía các chuyên gia như ông Dosani đều nhânh định các chính phủ nên đảm bảo có đủ công cụ xét nghiệm nhanh cho mỗi hộ gia đình một tuần một lần và miễn phí.

Câu chuyện giá kit xét nghiệm tiếp tục diễn ra tại Hoa Kỳ và nhức nhối đến mức nhiều chuyên gia đã phải thốt lên: "Giá xét nghiệm nhanh thật là vô lý!". Giới chức và khoa học nước này ủng hộ kit test nhanh Covid-19 nhằm bổ sung một lớp "lá chắn" cho sức khỏe người dân trong kỳ nghỉ lớn nhất năm chỉ vài ngày tới đây. Mặt khác, cường quốc số một thế giới cũng đang vật lộn để giải quyết tình trạng đội giá. 

Ban đầu trên Amazon, một bộ hai kit xét nghiệm nhanh có giá từ 23,99 đô la và tương tự trên các trang khác gồm CVS, Walgreens và Rite Aid. Thế nhưng, sau khi có thông tin quy định chỉ cho phép tụ tập dưới 10 người trong lễ Tạ Ơn, giá bán sản phẩm tăng phi mã lên 120 đô la, trở thành mặt hàng đắt nhất, bán chạy nhất trong dịp lễ vừa qua. Nhà nghiên cứu Carlos del Rio ở đại học Emory chia sẻ với tờ MedPage Today: "Thật buồn cười khi chúng tôi phải trả từng đó cho một hộp hai kit. Thành thật mà nói, ngay giữa đại dịch, thật đáng buồn khi khả năng tiếp cận kit test nhanh kém như vậy".

Ông Eric Feigl-Ding, ScD, thuộc Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ đã gọi xét nghiệm nhanh Covid-19 là "đặc quyền" khu vực thành thị vì hầu hết người sống ở vùng nông thôn không thể mua được. Tinglong Dai, tiến sĩ trường kinh doanh Johns Hopkins cho hay giá bán kit hiện tại cao hơn rất nhiều so với những gì các chuyên gia y tế công cộng dự kiến ban đầu. Giá xét nghiệm nhanh tại Mỹ hoàn toàn đi ngược lại với nhiều nước châu Âu đang cung cấp công cụ miễn phí hoặc với giá rất rẻ. Theo như dự tính ban đầu, một lần xét nghiệm nhanh tại Mỹ chỉ khoảng 5 đô la nhưng sau cơn sốt giá, rõ ràng con số này đã đội lên hơn 20 lần.

Trong một diễn biến khác tại thành phố Sydney, Úc, tình trạng khan hiếm kit xét nghiệm nhanh được so sánh với đợt "săn lùng" giấy vệ sinh từng xảy ra trong năm 2020. Sở dĩ các bộ xét nghiệm nhanh tại khu vực này cháy hàng là do tâm lý người dân háo mức muốn đoàn tụ với gia đình và bạn bè. Biên tập viên các vấn đề về quốc gia của tờ 10News.com, Hugh Rimington đã đăng lên twitter: "Năm 2020: (Thiếu) Giấy vệ sinh. Năm 2021: (Thiếu) Những thứ dưới đây" kèm biểu tượng tay chỉ xuống thông báo hết hàng kit test nhanh. Một cư dân mạng khác cũng than vãn: "Ngày mai tôi không thể về gặp mẹ vì một số cửa hàng ở Sydney đều bán hết sách các bộ xét nghiệm nhanh".

Tháng 10 vừa qua, chuyên gia về chính sách y tế, giáo sư Lesley Russell đã cảnh báo vấn đề nguồn cung đáng báo động. Một phó giáo sư khác tại Trung tâm Chính sách Y tế Menzies thuộc đại học Sydney nhận định nhu cầu mua kit test nhanh cả ở trong nước và nước ngoài đã quá rõ ràng: "Nhà sản xuất công cụ xét nghiệm kháng nguyên nhanh lớn nhất của Úc có hợp đồng cung ứng với chính phủ Hoa Kỳ khi nước này không có đủ nguồn cung đáp ứng nguyện vọng của người dân". Như bà Russell nhận định, nếu chính phủ đã chấp nhận phương pháp xét nghiệm nhanh cũng tức là phải chịu trách nhiệm phân bổ sao cho đồng đều và dễ tiếp cận. Bà nói: "Cho đến nay, chính phủ liên bang đã rất nỗ lực để đưa kit test nhanh đến tay người dân nhưng điều chúng tôi cần là cơ chế phân phối hiệu quả phủ khắp nước Úc. Ta cần một cơ cấu giá quy định và trợ cấp nhằm hạ thấp chi phí xét nghiệm". Trước khi đạt được thành công trên, những lo lắng của bà Russell có vẻ đã thành hiện thực. 

Ở Chemist Warehouse, nhà bán lẻ nhượng quyền dược phẩm lớn nhất nước Úc định giá một bộ hai kit là 24,99 đô la và bộ 5 kit là 49,99 đô la. Chuỗi siêu thị Woolworths cũng có mức giá tương tự nhưng hiện đã hết hàng và không bán trực tuyến. Do nhu cầu bị dồn nén, ngày càng xuất hiện nhiều lời kêu gọi chính phủ xem xét khả năng chi trả và tiếp cận của người dân. Tài khoản chính thức của Hội đồng Công đoàn Úc nhấn mạnh: "Các xét nghiệm kháng khuyên nhanh phải được miễn phí và dễ tiếp cận". Thậm chí có người dân còn bức xúc đến mức đã gắn thẻ thủ tướng Scott Morrison trong bài đăng mà cô chia sẻ: "Rất nhiều người không đủ tiền để xét nghiệm nhanh. Chính phủ nên gửi đến từng nhà".

Tại sao kit xét nghiệm nhanh lại có giá trên trời bất chấp chính phủ làm mọi cách để bình ổn giá?

Mặt hàng kit xét nghiệm nhanh đã nhanh chóng "tẩu tán" khỏi các kệ hàng trên toàn nước Mỹ do biến thể Delta tiếp tục hoành hành cũng như sự xuất hiện của Omicron ảnh hưởng tới kế hoạch đưa học sinh trở lại trường học, người dân quay về làm việc và cả hoạt động du lịch. 

Sau nhiều biện pháp khắc phục, mức giá trung bình hiện rơi vào khoảng 10-15 đô la cho một lần xét nghiệm, vẫn còn quá cao đối với người cần thực hiện thường xuyên, trừ giới lắm tiền nhiều của. Chẳng hạn một gia đình có hai con trong độ tuổi đi học có thể cần chi 500 đô la trở lên/tháng mới có thể đáp ứng đầy đủ các quy định kiểm dịch. Thống kê cho thấy, kit của Abbott Laboratories BinaxNOW đứng đầu bảng giá với 23,99 đô/hai kit, kế đến là QuickVue của Quidel ở mức 15 đô la/lần nhưng nguồn cung ngày càng cạn kiệt. Tập đoàn CVS đã giới hạn số lượng mua trên các trang Amazon và Walgreen nhằm kiểm soát tình hình. 

Tổng thống Joe Biden đã viện dẫn Đạo luật Sản xuất Quốc phòng tiến đến thỏa thuận với Walmart, Amazon và Kroger để bán các bộ xét nghiệm thấp hơn tới 35% so với giá bán lẻ hiện tại trong ba tháng. Logic ở đây là tăng nguồn cung sẽ giúp giảm giá. Khi các trường học mở cửa và phần lớn đất nước trở lại bình thường, các nhà dịch tế học cho biết sàng lọc xét nghiệm nhanh trên diện rộng cùng tiêm chủng và đeo khẩu trang đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát dịch. Nhưng tình trạng khan hiếm, ít cạnh tranh và giá cao liên tục đồng nghĩa với test nhanh diện rộng vẫn nằm ngoài khả năng của hầu hết người Mỹ, ngay cả khi đã giảm 35%.

Người tiêu dùng ở phần còn lại của thế giới có nhiều lựa chọn rẻ hơn hoặc được cung cấp miễn phí. Tại Đức, các cửa hàng tạp hóa đang bán test nhanh chỉ chưa đến 1 đô la/lần hay như Ấn Độ chỉ khoảng 3,5 đô la. Vương quốc Anh tạo điều kiện miễn phí 14 lần test/người. Bà Kim Schrier, thành viên Hạ viện Mỹ ủng hộ biện pháp giảm giá test nhanh: "Trong một thế giới lý tưởng, xét nghiệm nhanh miễn phí hoặc giá rẻ giúp người dân liên tục đảm bảo sức khỏe" đồng thời tán dương sáng kiến của tổng thống Biden là "khởi đầu tuyệt vời" nhưng "còn rất nhiều việc phải làm và cần thực hiện nhanh chóng".

Hàng tỷ đô la thuế đã được đầu tư vào kit test nhanh. Abbott Laboratories đã thu về hàng trăm triệu đô nhờ các hợp đồng liên bang và đã chi cho các cổ đông những khoản chi béo bở vào năm ngoái, tăng 25% cổ tức hàng quý của công ty. Bà Schrier lý giải do các công ty lớn đang mua hết nguồn cung, họ đạt lợi nhuận cao gấp nhiều lần khi bán 1000 kit giá 30 đô la thay vì 30000 kit chỉ 1 đô. Nói cách khác, các "gã khổng lồ" thu lãi khủng bất chấp chính phủ ra sức bình ổn giá.

Ngoài ra, mặc dù tại Hoa Kỳ có hơn 30 loại kit xét nghiệm khác nhau nhưng chỉ có sáu công ty được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cấp phép sử dụng không kê đơn, điều này vô tình làm chậm khả năng tăng và phân bổ nguồn cung ra thị trường. Ở Đức, các cơ quan quản lý đã cấp phép đặc biệt cho hàng chục xét nghiệm kháng nguyên/ Michael Greeley, đồng sáng lập kiêm đối tác chung của Flare Capital Partners, cho biết chỉ với một số loại kit trên thị trường, rất khó để giảm giá thành sản phẩm. 

TL