Chân dung Katalin Kariko - "người hùng" góp phần tạo nên vắc xin Covid-19 vaccine tân tiến nhất thế giới

Cuộc đời chìm nổi của Kariko Katalin

Katalin Kariko sinh ngày 17/1/1955 ở thị trấn Kisújszállás, một thị trấn nhỏ với vỏn vẹn chỉ 10.000 người thuộc thành phố Szolnok, hạt Jász-Nagykun-Szolnok, miền Trung Hungary. Katalin Kariko sinh ra trong một gia đình không mấy khá giả. Cha của bà là một người bán thịt còn mẹ là một nhân viên kế toán. Gia đình chẳng có ai nghiên cứu về khoa học hay làm bất kỳ thứ gì liên quan đến khoa học nhưng ngay từ khi còn nhỏ Katalin đã có niềm đam mê bất tận với bộ môn sinh học.

Trong cuộc trò chuyện với tờ New York Times thời gian gần đây, Katalin thổ lộ: "Tôi lớn lên trong một gia đình rất đơn giản. Chúng tôi có một ngôi nhà bằng gạch nung với mái ngói đỏ, chẳng có nước máy mà dùng. Trong nhà cũng không có tủ lạnh hoặc ti vi". 

Katalin lớn lên với niềm say mê với khoa học một cách kỳ lạ, đến mức bà có thể say sưa đứng quan sát bố xẻ thịt con lợn trong khi chị gái bà thì bỏ chạy vì sợ. Katalin may mắn có những người thầy tài giỏi và nhiệt huyết để rồi năm lớp 8, bà đạt giải 3 trong cuộc thi học sinh giỏi môn Sinh học toàn quốc. Kể từ cuộc thi đó, bà biết, mình sẽ trở thành một nhà sinh vật học.

Katalin cứ thế tiến lên đại học. Do hoàn cảnh nghèo khó, bà dốc hết tâm lực để giành học bổng Cộng hoà Nhân dân Hungary, học bổng danh giá nhất lúc bấy giờ. 

Katalin tiếp tục học lên tiến sĩ tại Đại học Szeged, rồi làm việc tại trung tâm nghiên cứu sinh học của Học viện Khoa học Hungary ở Szeged. Trong giai đoạn nghiên cứu sau đại học, Katalin ấn tượng đặc biệt với phát hiện của các nhà khoa học lúc bấy giờ - một phân tử được gọi là messenger RNA, hay mRNA (RNA thông tin). Đây được xem như định mệnh cuộc đời bà bởi kể từ thời điểm đó, Katalin đã dốc hết sức lực, tiền bạc của cải, đem cả trái tim, khối óc của mình đi tìm vaccine mRNA... Nhưng do chi phí quá tốn kém, nên đến đầu những năm 1980, học viện đã phải ngưng tài trợ tiền cho các chương trình nghiên cứu của bà.

Rơi vào cảnh thất nghiệp ở tuổi 30, Kariko ban đầu đi khắp các nước châu Âu để tìm việc làm, nhưng đều bất thành. Đến một buổi chiều năm 1985, bà quyết định dốc sạch túi, bán hết những tài sản có giá trị trong nhà để đưa chồng và con gái rời Hungary, vượt Đại Tây Dương cập bến nước Mỹ.

Thời gian đầu ở Mỹ, Kariko tốt nghiệp hệ sau đại học ở Đại học Temple và được nhận vào làm trợ lý cho tiến sĩ Elliot Barnathan tại Đại học Pennsylvania. Tuy nhiên, công việc này không giúp bà có được tài trợ để tiếp tục nghiên cứu mARN. Mọi thứ ngày càng xấu đi sau khi tiến sĩ Barnathan rời Đại học Pennsylvania, và Kariko rơi vào cảnh khánh kiệt cả tiền trợ cấp lẫn công cụ nghiên cứu.

Năm 1995, tức 10 năm sau khi đến Mỹ, trở thành quãng thời gian tồi tệ nhất trong đời của Katalin Kariko, khi bà vừa phải nhận trát sa thải từ Đại học Pennsylvania, vừa bị chẩn đoán mắc bệnh ung thư. Thất nghiệp và bệnh tật một lần nữa khiến bao nhiêu thời gian và tâm huyết cho việc nghiên cứu của bà dường như đổ sông đổ bể.

Một cuộc gặp gỡ tình cờ sau đó 3 năm đã thay đổi sự nghiệp của Kariko. Một buổi chiều năm 1998, bà đi photo tài liệu thì gặp giáo sư miễn dịch học Drew Weissmen. Trong lúc chờ photo, Kariko đã kể cho Weissmen về mRNA. Giáo sư Weissmen nhận ra đó là một nguồn tri thức vô giá. Ông quyết tâm đầu tư tiền của, cộng tác với Kariko để cùng phát triển mRNA trong lĩnh vực y sinh học.

Vạn sự bao giờ cũng khởi đầu nan. Giới khoa học hồi đó hầu như đều làm ngơ và từ chối tài trợ cho việc nghiên cứu mRNA, vì họ cho rằng công nghệ này không mang tính thực tiễn cao. Nhiều tạp chí khoa học danh tiếng đã từ chối đăng tải công trình của Kariko và Weissmen, và nghiên cứu của họ thu hút rất ít sự chú ý sau khi được công bố chính thức.

"Thông thường, vào thời điểm đó, mọi người chỉ nói tạm biệt và rời đi vì cho rằng nghiên cứu này quá phi lý”, bà Katalin Kariko chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn. Tuy nhiên, bà khẳng định vẫn kiên trì đối mặt với những khó khăn này: "Bề ngoài, điều này có vẻ điên rồ, khó khăn, nhưng tôi vẫn cảm thấy hạnh phúc vì những công sức đã bỏ ra trong phòng thí nghiệm".

Bước ngoặt và khi Covid-19 đến...

Sự kiên trì không biết mệt mỏi của hai nhà nghiên cứu cuối cùng đã được đền đáp. Năm 2005, Kariko và Weissman đạt được một bước đột phá lớn, khi họ lần đầu tiên đưa mRNA tổng hợp vượt qua hệ thống miễn dịch của cơ thể con người.

Bẵng đi một thời gian, vào năm 2010, khi Derrick Rossi, một giáo sư tại Trường Y Harvard đọc được nghiên cứu 5 năm trước của Katalin. Ngay lập tức, Rossi đã nhận ra đó là một công trình xứng đáng với một giải Nobel.

Tầm nhìn của Rossi được hiện thực hóa vào cùng năm đó, ông đã cùng với một nhóm giáo sư Harvad và MIT lập ra Moderna, một công ty công nghệ sinh học nhắm đến việc sửa đổi mRNA để tạo ra vaccine và thuốc điều trị bệnh.

Năm 2013, nghiên cứu của họ đã thu hút được AstraZeneca, gã dược phẩm khổng lồ của Anh đang tìm kiếm những đột phá mới trong ngành dược. Họ đã quyết định đầu tư 240 triệu USD vào Moderna để tìm kiếm, phát triển và thương mại hóa các phương pháp điều trị mRNA cho các bệnh liên quan đến tim mạch và ung thư.

Cùng năm đó, trong một chuyến công tác đến Đức, Katalin gặp doanh nhân gốc Thổ Nhĩ Kỳ tên là Ugur Sahin, người cũng đã nhìn ra được sự phát triển của lĩnh vực nghiên cứu mRNA. Ông đã thành lập một công ty khởi nghiệp khác tên là BioNTech. Katalin nhận lời Ugur Sahin về làm Phó chủ tịch cấp cao tại BioNTech.

Tại BioNTech, Katalin đã lãnh đạo chương trình nghiên cứu phương pháp thay thế protein mRNA để tạo ra các loại vắc-xin và thuốc chữa bệnh mới. Năm 2017, họ đã đạt được tới thành công khi phát triển được một vaccine mRNA đầu tiên chống lại được virus Zika trên chuột và khỉ.

Với tất cả nguồn lực và kinh nghiệm sẵn có, Moderna và BioNTech đều hiểu đây là cơ hội để chứng minh với thế giới về sức mạnh của họ và của mRNA.

Moderna chỉ mất 2 ngày sau khi bộ gen SARS-CoV-2 được giải mã để thiết kế ra một loại vaccine chống lại Covid-19. Cùng lúc, Katalin và BioNTech ở Đức cũng đã bắt đầu một chương trình nghiên cứu vaccine và hợp tác với gã dược phẩm khổng lồ Mỹ Pfizer.

Tháng 11/2020, những mũi vaccine Covid-19 đầu tiên của liên doanh Pfizer/BioNTech đã được cấp phép tiêm chủng tại Anh, sau đó là Mỹ và hàng loạt quốc gia khác trên thế giới. Thử nghiệm lâm sàng cho thấy vaccine dựa trên công nghệ mRNA mà Pfizer/BioNTech phát triển có hiệu quả tới hơn 90%.

Tháng 12/2020, Katalin và Weissman được tiêm loại vaccine do chính mình nghiên cứu. Khoảnh khắc kim tiêm mang theo thứ chất lỏng được gọi là vaccine Covid-19 chảy vào cơ thể Katalin cũng là lúc bà nghẹn ngào nhớ về quãng thời gian đằng đẵng hơn 30 năm. Tất cả những thất bại, mỉa mai, giễu cợt hay từ chối đã giúp bà đạt được đến vinh quang như ngày hôm nay. 

"Đúng rồi, tôi đã có chút xúc động. Thường thì tôi không hay xúc động. Tôi luôn là người hoạt bát, nhưng đôi lúc tôi dễ xúc động, đặc biệt là khi tôi thấy hàng dài người đang đứng xếp hàng. Những nhân viên y tế, các y bác sĩ đứng xếp hàng. Họ được tiêm chủng trong căn phòng kế bên. Và khi chúng tôi đi ra hành lang, trưởng khoa phẫu thuật não thông báo, đây là những người phát minh ra loại vaccine này, và một số người bắt đầu vỗ tay. Điều đó khiến tôi xúc động và tôi đã rơi lệ, giống như cảm xúc của tôi bây giờ khi tôi kể chuyện này với bạn", Katalin nói với phóng viên tờ New York Times.

Sau nhiều thập kỷ bị cộng đồng khoa học ghẻ lạnh, nhờ những nỗ lực nghiên cứu kiên định, bền bỉ, cùng ý chí vượt qua nghịch cảnh một cách phi thường, Katalin Kariko và Drew Weissman đang đứng trước cơ hội rất lớn để giành được giải Nobel Y học đầu tiên trong sự nghiệp của mình.

Dù vậy, nhà hóa sinh Hungary vẫn rất khiêm nhường khi cho biết, bà “chỉ thực sự ăn mừng” một khi các chiến dịch tiêm chủng có thể loại bỏ hoàn toàn mối đe dọa của dịch Covid-19 trên toàn cầu.

Gia Hân (tổng hợp)