Tom Monaghan: Từ một đứa trẻ mồ côi gặp nhiều bất hạnh đã biến một cửa hàng pizza nhỏ thành đế chế tỷ USD

Tuổi thơ đầy thăng trầm

Thomas S. Monaghan sinh ngày 25/3/1937 tại thành phố Ann Arbor, bang Michigan (Mỹ). Cha Monaghan qua đời khi cậu vừa lên bốn tuổi, gánh nặng kinh tế dồn lên vai người mẹ với số thu nhập ít ỏi chỉ gần 30 USD một tuần. Không có khả năng nuôi con, cũng không còn sự lựa chọn nào khác, bà đành gửi cả hai con trai vào Viện mồ côi St. Joseph của các nữ tu Ba Lan. 

Ngay trong đêm đầu tiên tại trại mồ côi, Tom đã đánh nhau với lũ trẻ khác. Ông dù rất muốn sống cùng mẹ nhưng phải chờ đến 7 năm sau mới có thể quay lại gia đình khi mẹ ông đã trở thành y tá và đủ tiền nuôi con.

Sau khi gia đình chuyển đến Michigan, Tom vừa đi học vừa kiếm công việc bán thời gian với thu nhập khoảng 0,35USD/giờ cho nhà thờ. Vào năm 13 tuổi, Tom chuyển trường nhưng vẫn tiếp tục tìm kiếm công việc làm thêm hỗ trợ gia đình như bán báo hay hái quả anh đào (cherry) cho nông trường vào kỳ nghỉ hè. Công việc này khá vất vả và đây cũng là lúc Tom nghĩ về khởi nghiệp khi ước mơ sáng tạo ra những chiếc máy hái anh đào tự động mà không cần nhiều nhân lực.

Sau nhiều cuộc cãi vã, mẹ của Tom quyết định gửi 2 người con trở lại trại trẻ mồ côi. Dẫu vậy Tom không chấp nhận số phận, cậu rời bỏ trại trẻ mồ côi để đi lang thang làm thêm bên ngoài, di chuyển từ trang trại này qua trang trại khác và cuối cùng xin việc trong một trung tâm giải trí bowling.

Mỗi tuần Tom làm 5 ngày từ 6h30 sáng đến nửa đêm. Dù vậy Tom vẫn kiên trì đi học vì hiểu rằng chỉ có tri thức mới giúp con đường khởi nghiệp của mình rộng mở hơn.

Khi lên cấp 3, Tom chuyển trường lần nữa và cậu cũng chuyển việc đến một trang trại hoang sơ không có điện. Vừa làm vừa ở tại đây, cuộc sống của Tom không khác gì những kẻ vô gia cư. Ngôi nhà mà Tom ở thủng mái, chúng dột nắng mưa và rét lạnh vào mùa Đông do không có điện cho máy sưởi. Quần áo của chàng thiếu niên này sờn và thủng nhiều chỗ nhưng chẳng có tiền mua mới. Giày của cậu đã bong tróc và Tom phải di chân xuống đường khi bước đi học với hy vọng bạn bè không nhận ra.

Sau quãng thời gian quá khó khăn, Tom mong muốn được trở thành mục sư và ghi danh vào lớp đào tạo của nhà thờ. Thế nhưng chỉ chưa đến 1 năm, cậu đã bị đuổi vì tính hiếu động không phù hợp với tiêu chuẩn của nhà thờ.

Kết thúc bậc phổ thông, Monaghan không đủ tiền đóng học phí đại học nên cậu quyết định gia nhập quân đội nhằm có được một suất học bổng sau khi giải ngũ.

Năm 1959, Monaghan xuất ngũ và vào học tại trường đại học Michigan. Ông rất yêu thích ngành kiến trúc và có ý định học trở thành một kiến trúc sư trong tương lai. Tuy nhiên, một lần nữa, sự eo hẹp tiền bạc không cho phép Monaghan mua những cuốn sách cần thiết theo yêu cầu của ngành này, Monaghan phải bỏ học sau ba tuần lên giảng đường.

Năm 1960, khi chán nản quay về nhà, gặp người anh trai của mình là James đang làm công việc đưa thư tại Ann Arbor, Monaghan quyết định rẽ sang một hướng khác. Vì James đang muốn mua lại một cửa hiệu tên là Pizza DomiNick’s ở Ypsilanti nhưng không đủ tiền, Tom đã hùn 900 USD vay từ ngân hàng với anh trai và hai anh em bắt tay khởi nghiệp. 

Hành trình xây dựng Domino’s 

Người em Jim của Tom phát hiện ra một cửa hàng pizza mang tên DomiNick’s đang rao bán lại với giá khá rẻ. Chính Jim đã đề nghị Tom hợp tác mua lại cửa hàng để người anh trai có thời gian đi học. Trong tài khoản của Tom lúc này chỉ còn 77USD và anh đã không ngần ngại vay 500USD từ ngân hàng.

Trớ trêu thay, người em Jim bắt đầu sợ hãi khi vay tiền ngân hàng khởi nghiệp cũng như từ bỏ công việc giao thư ổn định của mình. Chỉ 6 tháng sau đó, Jim bỏ cuộc và để Tom tự xoay sở với đống hỗn độn còn lại thay vì được đi học như mong muốn.

Mặc dù khá thất vọng nhưng Tom vẫn quyết định cố gắng trở thành nhà hàng pizza lớn nhất Mỹ, qua đó thoả mãn khát vọng khởi nghiệp từ bé của mình.

Ước mơ tuy lớn nhưng công việc làm ăn của Tom chẳng thuận lợi. Nhà hàng pizza của cậu thua lỗ hàng tuần và đến khi hết tiền, Tom buộc phải từ bỏ thuê nhà để sống lang thang và ngủ tại chính cửa hàng nhằm duy trì công việc kinh doanh. Bản thân Tom còn chẳng dám ăn pizza trong nhà hàng trừ khi chúng bị cháy khét không bán được.

Vào một ngày, nửa số nhân viên cửa hàng của Tom bỏ việc và anh quyết định giảm số loại pizza phục vụ. Bất ngờ thay tuần đó lợi nhuận của cửa hàng lại tăng lên. Kể từ đó Tom tập trung đơn giản hoá thực đơn và hướng đến giao hàng nhanh miễn phí cho thực khách.

Với lợi thế là cửa hàng pizza đầu tiên tại Mỹ làm như vậy, Tom bắt đầu có lãi và mở được cửa hàng thứ 2. Trên thực tế Tom vô cùng hối hận ngay sau khi ký hợp đồng thuê lại mặt bằng bởi việc mở rộng kinh doanh khá rủi ro. Thế nhưng thoả thuận đã ký và anh cũng đã mua thiết bị nên đành cố làm theo.

May mắn thay, cửa hàng thứ 2 của Tom cùng cơ sở ban đầu đều kinh doanh phát đạt. Họ bán hàng nghìn pizza mỗi tuần và trở thành quán pizza đông khách nhất nước Mỹ thời gian đó. Phần lớn khách hàng của Tom là sinh viên hay những người lười ra ngoài ăn.

Công việc kinh doanh của Tom ngày càng phát đạt và khi mở đến chi nhánh thứ 3, chủ cũ của DomiNick’s Pizza gọi yêu cầu anh thay đổi tên nhà hàng do khách dễ bị nhầm lẫn. Vậy là cái tên Domino’s Pizza ra đời từ đó.

Thế nhưng khó khăn chưa dừng lại ở đó. Việc kinh doanh càng phát triển thì càng khó giữ cân bằng giữa chất lượng và thời gian giao hàng. Bởi vậy Tom yêu cầu nhà sản xuất tạo nên những chiếc hộp gấp có lỗ để giữ nếp cho bánh cũng như bảo quản độ tươi lâu hơn. Ý tưởng của Tom khá rẻ và hiệu quả, qua đó trở thành tiêu chuẩn của ngành giao pizza.

Không dừng lại đó, Tom còn phát triển nhiều tiêu chuẩn khác cho ngành như túi giữ nhiệt, băng truyền pizza…

Cuối thập niên 1960, Tom tham dự một khoá học về nhượng quyền thương hiệu và đã gặp Ray Kroc của McDonald’s cũng như Josh Brown của KFC. Đây là những người đã biến một quán ăn nhỏ thành chuỗi thương hiệu nổi tiếng và chúng tạo cảm hứng cho Tom làm tương tự.

Năm 1969, Domino’s mở tới 32 chi nhánh nhưng phần lớn chúng buộc phải đóng cửa sau đó vì không hiệu quả. Riêng Tom nợ tới 1,5 triệu USD và ông buộc phải nhượng quyền kiểm soát lại cho ngân hàng nhằm tránh phá sản. Thế nhưng khi ngân hàng đem những chuyên gia đến điều hành, tình hình còn tệ hơn bởi họ nâng giá sản phẩm và hạ chất lượng pizza.

Chưa đầy 1 năm sau, ngân hàng buộc phải trao lại quyền điều hành cho Tom. Tình hình vô cùng căng thẳng khi các chi nhánh nhượng quyền kiện Tom, còn nhà cung cấp thì bị nợ tiền hàng nhiều tháng. Tom thuyết phục họ rằng ông chỉ cần tiền ăn và thuê nhà để tiếp tục mở cửa hàng trả nợ là đủ.

May mắn thay chỉ 1 năm sau Tom đã trả nợ được hết và bắt đầu công cuộc đổi mới mô hình kinh doanh. Khi đó các cửa hàng nhượng quyền của Domino’s không phải trả phí ban đầu nữa mà họ chỉ cần trụ được ít nhất 1 năm là có thể thông qua. Tất nhiên phí nhượng quyền hàng năm thì vẫn còn.

Quyết định mới này của Tom thành công rực rỡ khi vào năm 1983, Domino’s có hơn 1.000 cửa hàng trên toàn Mỹ, mức tăng trưởng 3.000%. Sau đó Tom đề ra chính sách khách hàng sẽ được miễn phí pizza nếu nhận giao hàng muộn hơn 30 phút. Ngay lập tức số cửa hàng của Domino’s tăng lên đến hơn 5.000 chỉ chưa đầy 1 năm sau.

Hiện Domino’s Pizza là hãng giao hàng pizza lớn nhất trên thế giới. Tổng giá trị của Domino’s hiện nay vào khoảng 9 tỷ USD và có chi nhánh tại hơn 85 quốc gia. Bản thân Tom Monaghan cũng trở thành tỷ phú vào năm 1998 khi đã ngoài 50 tuổi sau quyết định bán lại 93% cổ phần doanh nghiệp cho Công ty Bain Capital với giá 1 tỷ USD, dành phần lớn thời gian của mình cho các hoạt động từ thiện.

Bài học thành công của Tom Monaghan 

Phá sản không có trong từ điển của doanh nhân

“Để thành công không có điều gì dễ dàng cả. Phá sản là chuyện rất dễ dàng nên nó không có trong từ điển của doanh nhân thành công. Đừng bao giờ chấp nhận chuyện phá sản vì luôn luôn có một phương cách để chúng ta tồn tại, vấn đề là bạn có đủ quyết tâm và ý chí hay không” - nhà tỉ phú 71 tuổi phát biểu trong một lần trả lời phỏng vấn của Tạp chí Fortune Small Business

Không nên hài lòng với những thứ “tốt”, mà phải là “tốt nhất”

“Chỉ “tốt” thôi chưa đủ! Để có được những thứ tốt nhất, chúng ta cũng phải trở thành tốt nhất” - Monaghan tuyên bố như vậy. Chìa khóa thành công của Domino’s Pizza không phải là những chiếc bánh thơm ngon hay giá rẻ, mà chính là dịch vụ giao bánh nhanh nhất. Domino’s Pizza tập trung vào dịch vụ vận chuyển pizza hơn là đơn thuần bán bánh. Nhà sáng lập chuỗi cửa hàng Domino’s Pizza cho rằng, khi phục vụ khách hàng một cách tốt nhất, doanh nghiệp sẽ được nhận lại những ý kiến đánh giá tốt nhất.

 Hãy là người tiên phong

“Tiên phong luôn đi kèm với mạo hiểm và rủi ro. Nếu không thành công, chúng ta chỉ việc loại trừ thêm một phương án thất bại, nhưng nếu thành công, doanh nghiệp sẽ nhanh chóng cất cánh. Vì thế, hãy luôn là người tiên phong!” - nhà sáng lập Domino’s Pizza đưa ra lời khuyên quý giá đó cho các doanh nghiệp trẻ theo ghi nhận của tuần báo Newsweek.

Mục đích của kinh doanh không chỉ là tiền bạc

Tom Monaghan thừa nhận rằng, lúc khởi nghiệp ông chỉ tập trung vào việc kiếm tiền và muốn có thật nhiều tiền chứ chưa yêu công việc kinh doanh của mình. “Qua thời gian, tôi nhận ra rằng chỉ có tiền thôi thì không thể làm nên sự nghiệp” - Tom Monaghan thừa nhận lại quá khứ. Từ đó, ông tập trung vào phục vụ khách hàng, cam kết dịch vụ vận chuyển nhanh nhất, tạo cơ hội việc làm tốt cho nhân viên và các chế độ hỗ trợ dành cho đối tác nhượng quyền… Đó chính là những yếu tố quyết định sự thành công của Domino’s Pizza như ngày.

TH