Các chuyên gia nói về vấn đề rối thị trường xăng dầu

PGS-TS Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính, cho rằng trách nhiệm để thị trường xăng dầu xảy ra tình trạng khan hiếm giả thuộc về Bộ Công Thương, không phải nay cứ báo thị trường đủ nguồn xăng dầu rồi là “xong việc” đâu. Cần “vá” những lỗ hổng trong quản lý xăng dầu. “Đã quy định 10 ngày điều chỉnh, nghỉ Tết Âm lịch đúng ngày 1.2 thì 1 - 2 ngày sau đó phải hỏi ý kiến Thủ tướng để có giải pháp điều chỉnh giá ngay, hoặc theo quy định điều hành lùi sang ngày làm việc tiếp theo phải là ngày 6.2.

Chúng ta đã quyết tâm quản lý giá xăng dầu theo xu hướng giá thế giới, tại sao lại tự cho quyền điều hành nghỉ tết kéo dài, bỏ mất 1 kỳ điều chỉnh giá như vậy? Bộ đã không lường trước được phản ứng của thị trường và quyền lợi chính đáng của DN. Trong khi đó, thực tế các hoạt động thương mại vẫn diễn ra xuyên tết đấy thôi.

Đặc biệt, khi đã xảy ra sự cố hàng loạt cửa hàng xăng dầu báo hết hàng, cơ quan quản lý thị trường phải vào cuộc ngay lập tức, kiểm tra các đầu mối phân phối, biển báo “hết xăng” xảy ra từ trước đó cả tuần kia mà. Theo quy định, các công ty đầu mối phải trữ dầu ít nhất 20 ngày, các công ty nhập trữ 30 - 40 ngày, nghĩa là đã nhập về giá cũ, tại sao lại báo bán ra lỗ nên phân phối cầm chừng. Sự chủ quan trong quản lý của chúng ta đã khiến tình trạng “hết hàng” xảy ra theo hiệu ứng domino mà người tiêu dùng trước sau gì cũng bị thiệt thòi nhất”, ông Thịnh bức xúc.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hiệp hội Thẩm định giá (nguyên Cục trưởng trưởng Cục Quản lý giá - Bộ Tài chính), cũng nói thẳng hệ thống của 4 DN nhà nước như Petrolimex, PV Oil, Xăng dầu Quân đội hay Saigon Petro sẽ không thiếu, vì họ phải làm nhiệm vụ chính trị, bảo đảm an ninh năng lượng và an sinh xã hội. Nhưng còn các đầu mối khác họ chỉ là DN thuần tuý, “lời ăn lỗ chịu” nên không dại gì “mua cao bán thấp” khi mà giá bán ra (trước 15 giờ ngày 11.2) cao hơn giá nhập vào tận 1.000 đồng/lít.

“Nói thẳng điều hành của Bộ Công Thương kém. Bởi điều này đã được dự báo trước, nhưng cơ quan quản lý nắm bắt không trúng, dự báo không sát và ứng xử không đúng thực tế, nước đến chân mới nhảy khiến thị trường phản ứng tiêu cực”, ông Thỏa nói. Vị này dẫn chứng, việc Nghi Sơn công khai giảm công suất, có lúc tới 40% và tuyên bố nguy cơ dừng hoạt động đã được thông tin rộng rãi thì đáng ra Bộ Công Thương phải ngồi cùng họ để gỡ. Cùng với đó là đôn đốc nhập khẩu để bù vào phần thiếu hụt. “Đến giờ, Bộ cũng chưa công bố bao nhiêu DN găm hàng”, ông Thỏa nói thêm và góp ý nên xóa bỏ cơ chế điều hành giá theo chu kỳ. Nếu còn theo chu kỳ thì cái hại là sẽ khiến nhà kinh doanh luôn găm hàng để chờ đợi trước các đợt tăng giá.

Trao đổi với Tiền phong, PGS TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), cho rằng, việc Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn giảm công suất dẫn đến rối thị trường thời gian qua chủ yếu là do cách điều hành thiếu nhạy bén của Bộ Công Thương. Cơ quan quản lý, doanh nghiệp cũng cần xem lại các ưu đãi trong hợp tác.

Theo ông Long, từ vấn đề của Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn, trong bối cảnh hiện nay, các cơ quan quản lý, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu phải có trách nhiệm cũng như có các công cụ phòng ngừa rủi ro, bảo hiểm về giá được áp dụng phổ biến trên thế giới hiện nay.

Việt Nam đã có Sở Giao dịch hàng hoá và có các công cụ, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, vậy vì sao không áp dụng với mặt hàng xăng dầu, một trong những mặt hàng đã có trên sàn giao dịch ở Việt Nam? Nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu trước đây và cả trong Nghị định 95 mới nhất về kinh doanh xăng dầu đều cho phép các doanh nghiệp được sử dụng các công cụ bảo hiểm về giá.

Tuy nhiên, cần lưu ý việc dùng công cụ hedging (bảo hiểm rủi ro về giá) đòi hỏi trình độ dự báo rất cao. Thực tế, trong các năm trước đây, Vietnam Airlines (VNA) và Tập đoàn Xăng dầu (Petrolimex) từng thực hiện các công cụ tài chính phái sinh trong quá trình mua bán nhiên liệu nhưng do khả năng quản trị, dự báo thị trường hạn chế nên bị tổn thất, thua lỗ lớn. (Vietnam Airlines năm 2014 thực hiện 4 đợt bảo hiểm giá nhiên liệu kéo dài thời gian sang năm 2015 và đã phải bù đắp phần chênh lệch giá âm làm chi phí tăng 2.578 tỷ đồng. Công ty TNHH MTV Petrolimex Singapore, công ty con của Petrolimex, năm 2015 lỗ 38,276 triệu USD chủ yếu do các hợp đồng hedging và cả năm 2014, Petrolimex lỗ 35,961 triệu USD, chủ yếu do mua hàng nhập kho Vân Phong ở giá cao và bán ra ở giá thấp- PV).

Để tham gia nghiệp vụ hedging này, đòi hỏi cơ quan quản lý và doanh nghiệp phải có các chuyên gia tinh thông về nghiệp vụ và có khả năng dự báo cực kỳ chính xác. Việc đào tạo các cán bộ nắm vững nghiệp vụ này đòi hỏi cơ quan chức năng, doanh nghiệp phải tự nâng cấp trình độ trong bối cảnh nguồn dự trữ trong nước có giới hạn về kho, nguồn vốn.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý cũng phải rà soát lại việc thời gian qua các doanh nghiệp đầu mối có nhập khẩu xăng dầu, dự trữ đúng quy định, có cung ứng đủ ra thị trường hay không hay bản thân họ cũng găm hàng?

Ông Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế, cho rằng đây là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, để tham gia mạng lưới phân phối xăng dầu cần có nhiều điều kiện ràng buộc, chứ "không phải là thị trường thích làm gì thì làm". Khi giá xăng dầu và thị trường xăng dầu được quản lý, điều hành theo nghị định riêng, nên việc có hiện tượng bất thường trên thị trường, để tình trạng thiếu xăng dầu ở các cửa hàng, phải đóng cửa bán hàng là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, mà ở đây là Bộ Công Thương.

"Bộ Công Thương không chỉ điều hành giá và liên quan đến giá, mà trọng trách lớn nhất là đảm bảo cung ứng xăng dầu, trong đó có việc cung ứng của Nhà máy lọc hóa dầu Nghi Sơn. Doanh nghiệp đầu mối, phân phối và cửa hàng bán lẻ cho rằng thiếu nguồn cung, đóng cửa hàng không bán thì những đơn vị này đã vi phạm nguyên tắc quản lý hoạt động kinh doanh của điểm bán xăng dầu. Do đó, cần phải có sự can thiệp ngay lập tức của cơ quan quản lý nhà nước để chấm dứt tình trạng này", ông Ánh nói.

Lâm Nghi