Xuất khẩu của Việt Nam trong bối cảnh Mỹ gia tăng thuế quan lên Trung Quốc

Dữ liệu cho thấy, khi Hoa Kỳ tăng cường nỗ lực cắt giảm thương mại với Trung Quốc bằng cách tăng thuế, nước này đã thúc đẩy đáng kể nhập khẩu từ Việt Nam, vốn phụ thuộc chủ yếu vào nguyên liệu từ Trung Quốc trong phần lớn hàng xuất khẩu.

Sự đột biến trong quan hệ thương mại Trung - Việt - Mỹ đã làm chênh lệch đáng kể cán cân thương mại, với việc Việt Nam đạt thặng dư với Washington gần 105 tỷ USD vào năm ngoái - cao hơn gấp 2,5 lần so với năm 2018 khi chính quyền của ông Trump lần đầu tiên áp thuế mạnh tay đối với hàng hóa Trung Quốc.

Việt Nam hiện có thặng dư thương mại cao thứ tư với Hoa Kỳ, chỉ đứng sau Trung Quốc, Mexico và Liên minh châu Âu.

Theo Reuters, mối quan hệ cộng sinh ngày càng được thể hiện rõ từ dữ liệu thương mại, hải quan và đầu tư được tổng hợp từ Liên Hợp Quốc, Mỹ, Việt Nam và Trung Quốc, đồng thời được xác nhận bởi những ước tính sơ bộ từ Ngân hàng Thế giới và nhiều nhà kinh tế cũng như các chuyên gia về chuỗi cung ứng.

Nó cho thấy sự bùng nổ xuất khẩu của Việt Nam được thúc đẩy bởi hàng nhập khẩu từ nước láng giềng Trung Quốc, với lượng nhập vào từ nước này gần như khớp hoàn toàn với giá trị và sự biến động của hàng xuất khẩu sang Hoa Kỳ trong những năm gần đây.

Theo các ước tính sơ bộ, Ngân hàng Thế giới cho biết, mối tương quan là 96% giữa hai dòng thương mại, tăng từ mức 84% trước nhiệm kỳ của tổng thống Donald Trump.

Ông Darren Tay, Chuyên gia kinh tế trưởng tại Công ty nghiên cứu BMI, cho biết: “Sự gia tăng nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam trùng khớp với sự gia tăng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có thể được xem là do các công ty Trung Quốc đã thông qua Việt Nam để né tránh các mức thuế bổ sung áp đặt lên hàng hóa của họ”. Ông cũng lưu ý rằng, điều đó có thể dẫn đến việc thay đổi thuế quan đối với Việt Nam sau cuộc bầu cử ở Hoa Kỳ.

Sự mất cân bằng thương mại ngày càng gia tăng xảy ra khi Hà Nội đang tìm cách đạt được quy chế kinh tế thị trường ở Washington sau khi Tổng thống Joe Biden thúc đẩy nâng cao quan hệ ngoại giao với Việt Nam.

Với hơn 114 tỷ USD vào năm ngoái, hàng nhập khẩu từ Việt Nam đã tăng hơn gấp đôi so với năm 2018 khi cuộc chiến thương mại Trung - Mỹ bắt đầu, điều đã thúc đẩy sự hấp dẫn của Việt Nam đối với các nhà sản xuất và thương nhân đang tìm cách giảm thiểu rủi ro liên quan đến căng thẳng giữa 2 nước.

Dữ liệu thương mại của Mỹ cho thấy, sự gia tăng đó chiếm hơn một nửa mức giảm 110 tỷ USD nhập khẩu từ Bắc Kinh kể từ năm 2018.

Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ nhiệm cấp cao bộ môn Quản lý Chuỗi cung ứng & Logistics Đại học RMIT Việt Nam, cho biết, trong các ngành công nghiệp chủ chốt như dệt may, thiết bị điện, Việt Nam chiếm hơn 60% những sụt giảm từ Trung Quốc.

Nhưng dữ liệu cho thấy nguyên liệu đầu vào của Trung Quốc vẫn rất quan trọng, vì phần lớn những gì Việt Nam xuất khẩu sang Washington đều được làm từ các bộ phận và linh kiện được sản xuất tại Trung Quốc.

Theo số liệu từ Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), linh kiện nhập khẩu năm 2022 chiếm khoảng 80% giá trị xuất khẩu hàng điện tử của Việt Nam - mặt hàng nhập khẩu chính của Mỹ từ Hà Nội.

Theo dữ liệu, 1/3 hàng nhập khẩu của Việt Nam đến từ Trung Quốc, chủ yếu là hàng điện tử và linh kiện.

Trong một báo cáo, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế cho biết, khoảng 90% hàng hóa trung gian được ngành điện tử và dệt may Việt Nam nhập khẩu vào năm 2020 sau đó được “gia công để xuất khẩu”. Báo cáo cũng chỉ ra rằng, con số này đã tăng cao hơn một thập kỷ trước và cao hơn nhiều so với mức trung bình ở các nước công nghiệp hoá.

Mối quan hệ cộng sinh cũng được phản ánh trong dữ liệu mới nhất: Trong quý đầu tiên của năm nay, nhập khẩu của Hoa Kỳ từ Việt Nam lên tới 29 tỷ USD, trong khi nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc đạt tổng cộng 30,5 tỷ USD, phản ánh dòng chảy tương tự trong các quý và năm vừa qua.

Các nhà phân tích cho rằng, do lạm phát vẫn ở mức cao, Nhà Trắng vẫn giữ im lặng về thặng dư thương mại lớn với Việt Nam, nhưng điều đó có thể thay đổi sau cuộc bầu cử vào tháng 11.

Ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia kinh tế trưởng tại Việt Nam của ADB, cho biết: “Một kịch bản có thể xảy ra là sau bầu cử, người chiến thắng có thể thay đổi chính sách đối với Việt Nam”. Ông cũng lưu ý rằng điều đó sẽ làm tăng chi phí nhập khẩu của Mỹ. 

Các cơ quan chính phủ của cả ba nước đều không trả lời yêu cầu bình luận về sự chênh lệch cán cân thương mại này.

Vải bông và tấm pin mặt trời

Sự đột biến trong quan hệ thương mại Trung - Việt - Mỹ phản ánh sự gia tăng đầu tư vào Việt Nam, khi các công ty chuyển một số hoạt động ra khỏi Trung Quốc. 

Nhiều nhà sản xuất là các công ty Trung Quốc, gia công hàng hoá tại các nhà máy mới của họ ở miền Bắc Việt Nam, nhưng vẫn phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng từ đại lục.

Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã kết luận trong một cuộc điều tra về tấm pin mặt trời vào năm ngoái rằng, trong một số trường hợp, các sản phẩm hoàn thiện được gắn mác "Sản xuất tại Việt Nam" mặc dù không được gia công trong nước. Một cuộc điều tra riêng về cáp nhôm và điều tra lần hai về bảo hộ không công bằng đối với tấm pin mặt trời cũng đang được tiến hành.

Một lý do khác khiến Hoa Kỳ tăng giám sát Việt Nam liên quan đến Tân Cương, khu vực của Trung Quốc mà Hoa Kỳ áp lệnh cấm nhập khẩu vì những cáo buộc vi phạm nhân quyền với tộc người thiểu số Duy Ngô Nhĩ.

Tân Cương là nguồn cung cấp bông và polysilicon chính của Trung Quốc được sử dụng trong các tấm pin mặt trời. Cả hai đều quan trọng đối với ngành công nghiệp của Việt Nam, khi xuất khẩu quần áo cotton và tấm pin mặt trời chiếm khoảng 9% giá trị xuất khẩu sang Mỹ vào năm ngoái.

Theo dữ liệu của hải quan Hoa Kỳ, Việt Nam là quốc gia có khối lượng lô hàng tính theo giá trị bị từ chối nhập cảnh vào Mỹ cao nhất do rủi ro lao động cưỡng bức với người Duy Ngô Nhĩ.

Nhập khẩu bông thô của Việt Nam từ Trung Quốc đã giảm 11% trong năm ngoái xuống còn 214.000 tấn, nhưng tăng gần gấp đôi so với năm 2018.

Trung Quốc cũng xuất khẩu sang Việt Nam ít nhất 1,5 tỷ USD quần áo cotton, tăng từ gần 1,3 tỷ USD vào năm 2022. Trong khi đó, theo dữ liệu, nhập khẩu quần áo cotton của Mỹ từ Việt Nam đã giảm 25% xuống còn 5,3 tỷ USD vào năm ngoái.

Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, sự sụt giảm trong nhập khẩu của Hoa Kỳ xảy ra khi Việt Nam năm ngoái đã vượt qua Trung Quốc để trở thành nhà xuất khẩu chính cho các sản phẩm nằm trong lệnh cấm Tân Cương.

Lân Nguyễn (theo Reuters)