Nghề làm nước mắm ở Phú Quốc trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Nghề làm nước mắm ở Phú Quốc thuộc địa bàn phường Dương Đông và phường An Thới (TP. Phú Quốc). Theo thống kê, trên địa bàn hiện có 57 nhà thùng nước mắm, trong đó có 55 nhà thùng là hội viên của Hội Sản xuất nước mắm Phú Quốc, tập trung phần lớn ở Dương Đông với 52 nhà thùng; An Thới có 5 nhà thùng. Tất cả các nhà thùng vẫn duy trì sản xuất nước mắm theo quy trình truyền thống từ trước đến nay. 

Theo hồ sơ di sản nghề làm nước mắm ở Phú Quốc, từ năm 1939 nghề chế biến nước mắm Phú Quốc được tổ chức thành tổ chức xã hội nghề nghiệp (Nghiệp đoàn), cho đến nay đã được chính quyền quản lý, bảo hộ cho hoạt động nghề, trở thành một nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống tạo ra nhiều giá trị về văn hóa và kinh tế cho xã hội. Từ năm 2000 đến nay, tổ chức này đã trở thành Hội Sản xuất nước mắm Phú Quốc và đã gắn kết các nhà thùng thành một tập thể nghề nghiệp hoạt động có tôn chỉ, mục đích, định hướng để bảo tồn và phát huy giá trị của nghề vươn ra tầm thế giới.

Với những giá trị truyền thống, nước mắm Phú Quốc đã được Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp văn bằng quốc gia bảo hộ chỉ dẫn địa lý vào năm 2001. Theo đó, tỉnh ban hành các chính sách quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý Phú Quốc nhằm quản lý chất lượng nước mắm truyền thống, truy xuất nguồn gốc, nhãn hàng hóa sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý Phú Quốc. Để thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, điều hành thực hiện qui trình sản xuất nước mắm mang tên gọi xuất xứ Phú Quốc của các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh sản phẩm nước mắm Phú Quốc theo qui định, năm 2005, Ban Kiểm soát về xuất xứ nước mắm Phú Quốc được thành lập.

Ngày 8-10-2012, nước mắm Phú Quốc đã được Ủy ban châu Âu cấp văn bằng bảo hộ tên gọi xuất xứ địa lý, là sản phẩm đầu tiên của Việt Nam được bảo hộ trên thị trường của các nước thuộc EU. Sản phẩm nước mắm sản xuất, đóng chai tại TP. Phú Quốc, đáp ứng các tiêu chuẩn cụ thể về chất lượng, quy trình sản xuất phải theo chuỗi và được truy xuất nguồn gốc rõ ràng, khi đó mới được phân phối vào thị trường EU với tên gọi xuất xứ “Phú Quốc”. Một trong những tiêu chuẩn đó là cá làm mắm phải là cá cơm, ướp muối ngay trên tàu khi vừa đánh bắt, thùng ủ phải là thùng gỗ bời lời, vên vên… Thời gian ủ chượp 12-18 tháng hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng thêm bất kỳ chất gì.

Đối với người dân Phú Quốc, nước mắm Phú Quốc không chỉ là món ăn mà còn là gia vị và được xem là “linh hồn”, là sản phẩm chính tạo nên sự nổi tiếng của Phú Quốc. Ngoài ra, còn là một phần của lịch sử, văn hóa, hàm chứa những tri thức dân gian, thể hiện đậm nét cốt cách, đặc trưng văn hóa của cư dân xứ đảo.

Trước đó, ngày 27-4-2021, tại TP. Phú Quốc, Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh TP. Phú Quốc phối hợp Hội Đầu bếp chuyên nghiệp TP. Phú Quốc và các đơn vị tài trợ tổ chức xác lập kỷ lục quốc gia 100 món ngon sử dụng nước mắm truyền thống Phú Quốc. Mỗi đầu bếp tham dự gồm 1 bếp trưởng và các phụ bếp tham gia chế biến món ngon trong danh sách 100 món ngon của ban tổ chức đưa ra và được chế biến nấu thành phẩm.

 M.H