AfCFTA và những cơ hội mới cho giao thương Việt Nam - châu Phi

Hiệp định Thương mại tự do Lục địa châu Phi (African Continental Free Trade Agreement - AfCFTA) là một hiệp định thương mại khu vực nhằm thúc đẩy việc hợp tác kinh tế giữa các quốc gia thành viên châu Phi. Đây là một dự án quan trọng của Liên minh châu Phi (African Union - AU) nhằm tạo ra một khu thị trường chung lớn nhất trên lục địa này.

AfCFTA được ký kết vào ngày 21/3/2018 tại Kigali, Rwanda và chính thức có hiệu lực từ ngày 30/5/2019 sau khi số lượng quốc gia chủ ký đạt đủ điều kiện. Đến năm 2023, AfCFTA đã có 55 quốc gia thành viên, gồm hầu hết các quốc gia châu Phi.

Mục tiêu chính của AfCFTA là tạo ra một khu thị trường khu vực châu Phi thống nhất, loại bỏ các rào cản thương mại và tăng cường sự hợp tác kinh tế giữa các quốc gia thành viên. Hiệp định này nhằm thúc đẩy hoạt động xuất khẩu, tăng cường năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp châu Phi trên thị trường quốc tế, đồng thời tạo ra các cơ hội mới cho việc đầu tư và phát triển kinh tế trên toàn lục địa.

Các quy định trong AfCFTA bao gồm việc giảm thuế quan, loại bỏ các rào cản phi thuế và thúc đẩy sự tự do chuyển dịch hàng hóa, dịch vụ và nguồn lực giữa các quốc gia thành viên. Hiệp định cũng đề cập đến các vấn đề như bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, quyền lao động, quyền cạnh tranh và giải quyết tranh chấp thương mại.

Các lợi ích dự kiến của AfCFTA bao gồm tăng trưởng kinh tế, tạo ra việc làm, thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp châu Phi và tăng cường sự tích hợp kinh tế khu vực.

Số liệu thống kê cho thấy, trong vòng hơn một thập kỷ qua, trao đổi thương mại Việt Nam – châu Phi đã tăng hơn gấp đôi, từ mức mới chỉ đạt 2,52 tỷ USD năm 2010 lên mức 5,5 tỷ USD năm 2022.

Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đến châu Phi đạt 2,8 tỷ USD, kim ngạch nhập khẩu của Việct Nam từ hâu Phi đạt 2,6 tỷ USD, xuất siêu đạt giá trị 226,3 triệu USD. Các nhóm hàng xuất khẩu chính bao gồm: Gạo (đạt 568,6 triệu USD); Điện thoại các loại và linh kiện (đạt 355,6 triệu USD); Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (đạt 210,4 triệu USD); Giày dép các loại (đạt 141,8 triệu USD); Cà phê (đạt 131 triệu USD); Hàng dệt, may (đạt 129 triệu USD); Hàng thủy sản (đạt 60,3 triệu USD)…

Các nhóm hàng nhập khẩu chính bao gồm: Hạt điều (đạt 1,1 tỷ USD); Kim loại thường khác (đạt 484,1 triệu USD); Gỗ và sản phẩm gỗ (đạt 114,3 triệu USD); Hàng rau quả (đạt 64,1 triệu USD); Bông các loại (đạt 54,2 triệu USD)…

Nhìn chung, dư địa xuất khẩu sang châu Phi còn rất lớn vì Việt Nam mới chiếm 0,6% thị phần nhập khẩu 600 tỷ USD của châu Phi mỗi năm. Với sự ra đời của AfCFTA, giao thương của Việt Nam với khu vực thị trường châu Phi có thể được hưởng nhiều cơ hội mới.

Thứ nhất, hàng hóa xuất khẩu có thể vươn tới những thị trường mới.

Để tạo thuận lợi cho hàng hóa di chuyển giữa các quốc gia nội khối, trong thời gian tới các quốc gia châu Phi sẽ phải tăng cường đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông, thông tin liên lạc và năng lượng – đường xá, bến cảng, sân bay, viễn thông, năng lượng điện… Các dự án cơ sở hạ tầng ở châu Phi được tài trợ bởi các khoản vay của Trung Quốc và tài trợ của Hoa Kỳ trong hơn một thập kỷ qua sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới.

Theo đó, khả năng hàng hóa nhập khẩu thâm nhập vào những khu vực sâu trong đất liền sẽ thuận lợi hơn, đặc biệt là vào 15 quốc gia châu Phi không giáp biển. Điều này mở ra cơ hội cho hàng Việt Nam tiếp cận với nhiều thị trường hơn, trong bối cảnh các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam tại châu Phi cho tới nay vẫn là những quốc gia có nền kinh tế lớn, có cảng biển thuận lợi cho việc giao thương như: Nam Phi, Ai Cập, Nigieria.

Thứ hai, chi phí nhập khẩu nguyên liệu, nông sản từ châu Phi có thể được cắt giảm.

Việt Nam hiện chủ yếu nhập khẩu các mặt hàng nông sản, nguyên liệu thô từ châu Phi để sản xuất, tạo thêm giá trị gia tăng. Việc các cường quốc hàng đầu thế giới đã, đang lấy kinh tế làm “mũi nhọn” trong triển khai chiến lược cạnh tranh ảnh hưởng tại châu Phi, đặc biệt từ khi khu vực này tuyên bố sự ra đời của AfCFTA, mở ra cho lục địa này cơ hội hòa nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu, mở rộng thị trường, vận chuyển hàng hóa được thuận lợi hơn.

Cụ thể, để bảo vệ các mối quan hệ chiến lược và kinh tế của mình ở châu Phi, dự báo trong thời gian tới, Trung Quốc sẽ hỗ trợ châu Phi phát triển các chuỗi giá trị, giúp các doanh nghiệp châu Phi có được chỗ đứng riêng tại thị trường Trung Quốc. Do vị trí địa lý gần gũi, Việt Nam có thể hưởng lợi từ mối quan hệ này, trong đó có việc chi phí nhập khẩu nguyên liệu từ châu Phi thông qua Trung Quốc có cơ hội được cắt giảm.

Thứ ba, cơ hội nâng cao kim ngạch xuất khẩu thông qua đàm phán các thỏa thuận thương mại với toàn châu lục.

Một xu hướng có triển vọng sẽ diễn ra trong thời gian tới, đó là các quốc gia trên thế giới sẽ nghiên cứu, đàm phán, ký kết các thỏa thuận thương mại quốc tế, đặc biệt là Hiệp định thương mại tự do (FTA) với toàn bộ khối mậu dịch tự do lục địa châu Phi. Việc này sẽ giúp các quốc gia tiết kiệm thời gian đàm phán với từng quốc gia hoặc khu vực nhỏ lẻ (châu Phi hiện có 55 quốc gia chia thành 8 khu vực kinh tế). Trên thực tế, các quốc gia châu Phi có cơ cấu sản xuất khá tương đồng, chủ yếu là các sản phẩm sơ cấp như dầu thô, nông sản thô, khoáng sản, kim loại quý…

Do vậy, ngay cả khi AfCFTA có hiệu lực trên toàn khu vực, châu lục này vẫn chưa thể đảm bảo nguồn cung với nhiều mặt hàng tư liệu sản xuất (máy móc, thiết bị) và các mặt hàng quan trọng trong đời sống như: gạo, hàng dệt may, da giày, hàng thủy sản chế biến… và vẫn phải phụ thuộc vào nhập khẩu từ các nước ngoại khối. Trong khi đó, các mặt hàng như gạo, cà phê, dệt may, da giày, thủy sản... lại là những mặt hàng xuất khẩu thế mạnh của Việt Nam.

P.V (t/h)