Tăng trưởng kinh tế ấn tượng, nhưng năng suất lao động Việt Nam cần một sự đột phá mới

Việt Nam đã ghi nhận một sự tăng trưởng kinh tế ấn tượng trong thập kỷ vừa qua, nhưng vẫn phải đối mặt với thách thức lớn khi so sánh với các nước ASEAN và nguyên nhân khiến năng suất lao động Việt Nam thấp cần được xem xét từ nhiều khía cạnh.

TS. Nguyễn Lê Hoa, Trưởng Phòng Nghiên Cứu Năng Suất tại Viện Năng Suất Việt Nam, lý giải rằng một số nguyên nhân chính làm cho năng suất lao động Việt Nam thấp. Trước hết, Việt Nam đang gặp khó khăn trong việc tạo ra lao động lành nghề có kỹ năng cao. Ngoài ra, một số ngành kinh tế tư nhân tại Việt Nam, mặc dù chiếm tỷ trọng lớn, thường có quy mô nhỏ hoặc siêu nhỏ, điều này làm khó khăn cho việc nâng cao năng suất lao động trong lĩnh vực này.

Chính sách của Nhà nước tập trung vào tái cơ cấu nền kinh tế đã có tác động tích cực lên tăng năng suất ở Việt Nam. Tuy nhiên, năng suất trong các ngành đóng góp lớn vào GDP và sử dụng lao động nhiều vẫn còn thấp, và tốc độ tăng trưởng chưa đạt được mong đợi.

Mặc dù có nhiều chính sách thúc đẩy nâng cao năng suất lao động, thực tế cho thấy quá trình thực thi chính sách vẫn còn chậm và các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chưa nhận được sự tham gia tích cực từ phía doanh nghiệp.

Chuyên gia Kinh tế trưởng của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam, ông Jonathan Pincus, đặt ra câu hỏi liệu Việt Nam có rơi vào bẫy thu nhập trung bình hay không. Ông nêu rõ rằng để đối phó với thách thức này, Việt Nam cần phải xây dựng hệ thống đổi mới quốc gia.

Hiện tại, Việt Nam đầu tư vào đổi mới sáng tạo và nghiên cứu phát triển rất thấp trong khu vực công. Các viện nghiên cứu tư nhân cũng chưa được khuyến khích phát triển. Một lý do chính cho tình trạng này là do các doanh nghiệp tư nhân xuất khẩu chủ yếu là doanh nghiệp FDI và đa quốc gia, trong khi các doanh nghiệp trong nước chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa, không có đủ nguồn lực cho nghiên cứu phát triển.

Ông Pincus cũng nhấn mạnh về hai vấn đề quan trọng liên quan đến đầu tư nghiên cứu phát triển của Việt Nam, đó là tiêu quá ít và tiêu quá dàn trải. Ông nói rằng "Khả năng điều phối thấp giữa trung ương và địa phương trong đầu tư nghiên cứu phát triển. Đầu tư dàn trải với quá nhiều cơ quan bộ ngành và chưa tập trung vào những ngành then chốt. Nhiều dự án nhỏ làm hạn chế tác động của việc đầu tư."

Chuyên gia của ILO, ông Felix Weidencaff, nhấn mạnh rằng để nâng cao năng suất lao động, Việt Nam cần phải có một động lực mới. Điều này đòi hỏi sự kết hợp giữa việc chuyển đổi và phát triển kinh tế bền vững cùng với việc chuyển đổi trong việc làm. Cần thay đổi hệ thống chế và chính sách thị trường lao động để giải quyết những thách thức này.

"Việt Nam cần phát triển nguồn nhân lực và tăng cường việc làm để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nền kinh tế tri thức, công nghệ và công nghiệp 4.0," ông Weidencaff nhấn mạnh. "Cùng với đó, cần thay đổi bản chất của thất nghiệp và những thách thức mới, thiết lập hệ thống thông tin thị trường lao động hiệu quả. Đồng thời, tăng năng suất và việc làm bền vững, đặc biệt tập trung vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ."

TS. Nguyễn Lê Hoa, Trưởng Phòng Nghiên cứu năng suất, Viện Năng suất Việt Nam, khuyến nghị nên tập trung vào liên kết phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương để xây dựng các chính sách đồng bộ và xuyên suốt. Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi để thúc đẩy nguồn lực và kích thích vai trò của khu vực kinh tế tư nhân trong việc tăng năng suất lao động.

Ông Jonathan Pincus của UNDP cũng góp ý rằng cần tập trung vào đào tạo chuyên sâu sau đại học ở Việt Nam, đặc biệt trong các ngành khoa học và kỹ thuật. "Việt Nam cần chuẩn bị tốt hơn nguồn nhân lực để tận dụng cơ hội đầu tư từ các doanh nghiệp quốc tế, đặc biệt trong các lĩnh vực bán dẫn và năng lượng tái tạo," ông Pincus nói. "Cần có một cú hích lớn về khoa học và công nghệ để nâng cấp năng lực của mình. Việt Nam cũng có nhiều du học sinh và nhân tài khoa học công nghệ cần được khuyến khích trở về các viện nghiên cứu và trường đại học ở Việt Nam để tận dụng được nguồn vốn nhân lực này."

Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong tăng trưởng kinh tế, nhưng năng suất lao động thấp vẫn là một thách thức quan trọng. Để đối phó với thách thức này và tạo ra tương lai tươi sáng, cần sự cải thiện trong đào tạo, nghiên cứu và phát triển, cũng như sự hợp tác mạnh mẽ giữa các bộ, ngành và doanh nghiệp.

Anh Nguyên