Chùa Cung Kiệm - Bắc Ninh đón Quyết định công nhận Bảo vật Quốc gia

Ngày 4/11/2023, chùa Cung Kiệm - Thượng Phúc tự (khu phố Cung Kiệm, phường Nhân Hòa, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh) sẽ tổ chức Lễ công bố và trao Quyết định công nhận Bảo vật Quốc gia của Thủ tướng Chính phủ cho tượng Quan Âm đá thời Lê Sơ chùa Cung Kiệm (tượng Quan Âm Nam Hải) đang đặt tại đây.

Được biết, chùa Cung Kiệm nằm trong quần thể kiến trúc đình - chùa làng Cung Kiệm. Theo tài liệu văn bia cho biết: Chùa vốn có từ lâu đời, đến thời Lê sơ đã được nhiều người biết đến và cung tiến tiền của vào việc tôn tạo chùa, tạc tượng phật và đặt hậu.

Qua nhiều biến cố lịch sử, chùa xưa đã bị tàn phá, ngày nay chính quyền và nhân dân địa phương đã xây dựng lại chùa trên nền đất cũ. Chùa còn bảo lưu được 3 tấm bia đá, trong đó có một tấm bia tứ diện được tạo dựng vào năm 1676 và 2 tấm bia “Hậu phật bi ký” được dựng khắc vào năm 1705, 1806. Hệ thống tượng phật được tạo tác công phu nghệ thuật gồm tượng đá Quan Âm có niên đại thời Lê Sơ và tượng gỗ thời Nguyễn. Chùa Cung Kiệm được UBND tỉnh Bắc Ninh xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa - Quyết định số 1598/CT ngày 30/11/1996.

Nói về tượng Quan Âm đá thời Lê Sơ chùa Cung Kiệm, dựa trên hình tượng nghệ thuật, kinh điển và truyền thuyết về Quan Âm lưu truyền ở Việt Nam, pho tượng Quan Âm chùa Cung Kiệm thể hiện ứng thân của Nam Hải Quan Âm, cũng thường được biết đến với tên gọi Diệu Thiện, hay bà Chúa Ba Quan Âm. 

Pho tượng Quan âm chùa Cung Kiệm là pho tượng đá duy nhất được tạo tác từ hai khối tách rời gồm phần thân tượng và bệ tượng. Tượng được tạo tác trong tư thế ngồi thiền, bán kiết già, đường nét chạm khắc tinh tế, mềm mại. Khuôn mặt bầu, phúc hậu toát lên vẻ từ bi của nhà Phật. Đầu đội mũ thiên quan được trang trí rất tỉ mỉ với các đồ án: Hoa sen, hoa mai, đồ án hoa dây cách điệu.

Đặc biệt, đây là pho tượng Quan Âm đá duy nhất tạo hình bệ tượng với sự xuất hiện của đôi thủy quái đỡ bệ sen. Đôi thủy quái đang trong tư thế ngóc cao đầu, vượt lên sóng biển, ngoảnh mặt vào nhau cùng đội lấy đài sen. Hình tượng đôi thủy quái đội đài sen có nguồn gốc từ truyền thuyết Quan Âm Quá Hải trong kinh Phật kể về tích Quan Âm vượt biển nhìn xuống dưới thấy đám thủy quái đang hoành hành dữ dội nên đã ra tay cứu vớt chúng sinh và thuần phục đám thủy quái. Hình tượng này thường được gắn với hình ảnh quái vật đội tòa sen rước Quan Âm.

Pho tượng Quan âm chùa Cung Kiệm là pho tượng Quan Âm duy nhất có minh văn cả trên thân tượng và bệ tượng. Nội dung minh văn được dịch là: “Năm Kỷ Tỵ (1449) niên hiệu Thái Hòa thứ 7 triều vua thứ 3 nhà Lê. Các tín chủ ở xã Kiệm, huyện Vũ Ninh, lộ Bắc Giang Trung gồm: Đào Ngân, Nguyễn Thị Biên, Nguyễn Lăng, Đào Thị Điều, Nguyễn Bế/ Bé, Nguyễn Thị Thiểu”.

Đáng lưu ý, ở phần ghi niên đại có ghi cả niên hiệu, triều đại và năm can chi. Trong đó, phần niên hiệu, triều đại được ghi ở vị trí đầu tiên, thành hai hàng ngang gồm 8 chữ, hàng trên là 2 chữ “Lê triều” - biểu thị cho triều đại đương thời; dòng dưới là 6 chữ “Đệ tam hoàng đế Thái Hòa” - biểu thị cho vị vua đương triều là Lê Nhân Tông, vị vua thứ ba của nhà Lê Sơ, khi lên ngôi ông đặt niên hiệu là Thái Hòa.

Hiện nay, tại Việt Nam, đối với hệ thống tượng Quan âm chỉ có duy nhất 02 pho tượng được khắc niên đại tuyệt đối là tượng Quan âm chùa Cung Kiệm (Thượng Phúc tự), pho tượng có niên đại được khắc lặp lại hai lần trên thân tượng ở phần lưng và phía trước của bệ tượng: năm Kỷ Tỵ, niên hiệu Thái Hoà thứ 7 (1449). Thứ hai là tượng Phật bà Quan âm chùa Bút tháp tại huyện Thuận Thành (tỉnh Bắc Ninh), phần bệ tượng chính giữa có một hàng chữ Hán ghi niên đại tạc tượng: “Tuế thứ Bính Thân, thu nguyệt cốc nhật danh tạo”. 

Pho tượng Quan âm chùa Cung Kiệm là pho tượng được khắc niên đại sớm nhất (năm 1449), đồng thời là pho tượng Quan âm thời Lê Sơ duy nhất. Điều này có giá trị đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu lịch sử Phật giáo, lịch sử tạo tượng Việt Nam nói chung và lịch sử tín ngưỡng thờ Quan Âm của người Việt nói riêng.

Việc tượng Quan Âm đá thời Lê Sơ chùa Cung Kiệm (tượng Quan Âm Nam Hải) được nhận Quyết định công nhận Bảo vật Quốc gia của Thủ tướng Chính phủ có ý nghĩa tinh thần vô cùng to lớn với người dân Quế Võ (Bắc Ninh), góp phần nâng cao ý thức bảo tồn văn hóa tín ngưỡng và bảo vật của dân tộc.

Mỹ Ánh