Ông Trump trở lại Nhà Trắng: Cơ hội và thách thức cho Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Ông Trump trở lại Nhà Trắng: Cơ hội và thách thức cho Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ông Donald Trump sẽ chính thức trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025 với vai trò Tổng thống thứ 47 của Hoa Kỳ, nối tiếp sau nhiệm kỳ đầy biến động trước đó của ông khi từng là Tổng thống thứ 45.

Trong lần đầu nắm quyền, ông Trump đã gây chấn động khi rút Mỹ khỏi các hiệp định thương mại, khí hậu, và áp đặt thuế quan mạnh tay lên Trung Quốc, qua đó định hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ông Trump cũng xa lánh các đồng minh châu Á tại các diễn đàn ngoại giao khi Mỹ từ bỏ vai trò lãnh đạo toàn cầu. Các hội nghị thượng đỉnh với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un dù gây chú ý nhưng không đạt được thành quả lớn. Nhiều chuyên gia nhận định rằng, xu hướng cô lập của Mỹ dưới thời ông Trump đã để lại dấu ấn dài lâu.

Tuy nhiên, lần trở lại này, giới lãnh đạo châu Á có thể đã chuẩn bị tốt hơn để đối phó với những tác động từ chính sách đối ngoại mạnh mẽ của ông Trump. "Ông Trump sẽ không ngần ngại thực hiện các chính sách nhằm bảo vệ lợi ích của Mỹ, bất kể có gây bất lợi cho quốc gia khác", ông Biswajit Dhar, Giáo sư tại Hội đồng Phát triển Xã hội, nhận định và nhấn mạnh với sự ủng hộ mà ông Trump có được, ông sẽ làm việc này với quyết tâm cao hơn.

Trao đổi với Tạp chí Doanh nghiệp và Hội nhập, PGS.TS Phạm Thị Thu Trà, Chủ nhiệm nhóm bộ môn Kinh tế và Tài chính, Đại học RMIT Việt Nam cho biết: "Trong nhiệm kỳ mới sắp tới, ông Trump mang đến cam kết tái thúc đẩy chính sách kinh tế bảo hộ với trọng tâm là đẩy mạnh làn sóng thuế quan mới nhắm vào hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và các quốc gia khác, tiếp nối chính sách thương mại 'Nước Mỹ trên hết' mà ông đã áp dụng trong nhiệm kỳ đầu tiên (2017-2021)".

Bên cạnh chính sách “Nước Mỹ trên hết” của ông Trump, xu hướng bảo hộ thương mại cũng sẽ đem lại không ít thách thức cho Việt Nam. PGS.TS Trà cho rằng, với chính sách thương mại khắt khe hơn so với các tổng thống trước, ông Trump có thể sẽ áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại đối với các nước có thặng dư thương mại lớn với Mỹ, và Việt Nam cũng nằm trong nhóm này.

Bà Trà thông tin, trong quá khứ, Việt Nam từng trở thành tâm điểm của các hoạt động chuyển giao trái phép khi một số công ty dán nhãn "Made in Vietnam" lên hàng hóa Trung Quốc để tránh thuế của ông Trump vào năm 2019. Năm 2020, Việt Nam cũng bị dán nhãn "thao túng tiền tệ" do định giá thấp đồng tiền, tạo ra thâm hụt thương mại với Hoa Kỳ.

Tính đến cuối nhiệm kỳ đầu của ông Trump, thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Việt Nam đạt gần 70 tỷ USD, con số này đã tăng lên 86,2 tỷ USD trong 10 tháng đầu năm nay.

Như vậy, chiến thắng của ông Trump cùng chính sách đối ngoại cứng rắn có thể sẽ thúc đẩy những thay đổi lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Vậy bên cạnh những thách thức, Việt Nam sẽ nắm bắt lợi thế nào trong bối cảnh mới này?

Chiến lược thuế quan của ông Trump bắt đầu vào năm 2018 với mức thuế 25% áp dụng lên 50 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, gây leo thang cuộc chiến thương mại âm ỉ nhiều thập kỷ nay với chính quyền Bắc Kinh. Mức thuế này có thể được nâng lên từ 10% đến 20% đối với hàng nhập khẩu nói chung và lên đến 60% đối với hàng hóa từ Trung Quốc, nhằm khuyến khích sản xuất trong nước, bảo vệ sở hữu trí tuệ và giảm thiểu phụ thuộc vào chuỗi cung ứng quốc tế.

Theo bà Trà, thuế cao đánh vào hàng hóa Trung Quốc có thể khiến các doanh nghiệp Mỹ chuyển sản xuất về nước hoặc dịch chuyển một phần chuỗi cung ứng sang các nước khác. "Trong bối cảnh căng thẳng thương mại và xung đột địa chính trị khiến chi phí giao dịch và vận chuyển gia tăng, Đông Nam Á (bao gồm Việt Nam) cùng với Ấn Độ đang trở thành những điểm đến thay thế quan trọng. Các nước này không chỉ là thị trường lớn mà còn có chi phí lao động cạnh tranh hơn so với Trung Quốc. Với chính sách đối ngoại cứng rắn của ông Trump, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng sẽ càng mạnh mẽ hơn, mang lại lợi ích cho các nước trên", bà Trà nhận định.

Với các lợi thế về chi phí lao động và chính sách mở cũng như thuận lợi cho các nhà đầu tư, Việt Nam đang có cơ hội lớn để trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Bà Trà nhận định, sự chuyển dịch này tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt mở rộng hợp tác, gia nhập vào các chuỗi cung ứng toàn cầu và nâng cao vị thế. Đặc biệt, các cơ hội bao gồm việc cung cấp sản phẩm và dịch vụ cho các tập đoàn lớn, tiếp cận công nghệ tiên tiến, và mở rộng năng lực sản xuất theo tiêu chuẩn chuỗi giá trị xanh và bền vững. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận các kỹ năng, phương pháp quản lý tiên tiến và khai thác các cơ hội sản xuất theo tiêu chuẩn chuỗi giá trị toàn cầu.

Dẫu vậy, bà Trà cũng lưu ý về những thách thức nội tại. Theo mô hình Smiling Curve (do ông Stan Shih, Chủ tịch hãng máy tính Acer phát triển năm 1992) đề xuất, Việt Nam hiện tập trung chủ yếu vào khâu lắp ráp, một giai đoạn trong chuỗi giá trị có giá trị gia tăng thấp. Thực tế, tỷ trọng xuất khẩu dựa trên gia công lắp ráp của Việt Nam đang có xu hướng gia tăng mạnh, từ 21,44% tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2000 lên 48,01% vào năm 2022. Trong khi đó, tỷ lệ này chỉ là 13,51% cho Trung Quốc, 28,96% cho Thái Lan, 34,25% cho Singapore và 26,38% cho Malaysia. Đặc biệt là các nước này đều ghi nhận sự sụt giảm tỷ lệ qua các năm, trái với xu hướng của Việt Nam. Đây là một điểm Việt Nam cần lưu ý trong bối cảnh chuỗi cung ứng tiếp tục dịch chuyển sắp tới. Điều này đặt ra vấn đề cấp bách cho Việt Nam trong việc dịch chuyển từ một quốc gia gia công lắp ráp sang tạo ra giá trị cao hơn trong chuỗi cung ứng.

Việt Nam có lợi thế lớn khi chuỗi cung ứng toàn cầu dịch chuyển, song để tận dụng tốt nhất, các doanh nghiệp trong nước cần chuyển từ sản xuất giá trị thấp sang tạo ra sản phẩm có giá trị cao hơn. Đây là thời điểm để Việt Nam nâng cao trình độ quản lý, đầu tư vào công nghệ và đổi mới, đặc biệt là khi tham gia vào chuỗi cung ứng xanh.

Ngoài ra, việc tăng cường minh bạch và hợp tác quốc tế sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, đồng thời củng cố sự ổn định và phát triển bền vững cho nền kinh tế.

Trong một thế giới đầy biến động và cạnh tranh, Việt Nam có cơ hội và tiềm năng lớn, nhưng cũng phải đối mặt với những thách thức không nhỏ. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ giúp Việt Nam vững vàng trên con đường trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nắm bắt cơ hội từ sự dịch chuyển này để phát triển bền vững trong tương lai.