TS. Hà Huy Ngọc: Kinh tế Nhà nước giảm tỷ trọng mạnh, động lực tư nhân và FDI lên ngôi

TS. Hà Huy Ngọc - Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới cho rằng, thực trạng này thông qua bốn yếu tố then chốt: đóng góp GDP, ngân sách, tạo việc làm và vốn đầu tư toàn xã hội. Sự suy giảm này là một xu hướng tất yếu, phản ánh quá trình tái cơ cấu và hội nhập kinh tế quốc tế, mở đường cho khu vực tư nhân và vốn đầu tư nước ngoài (FDI) trở thành động lực chính.

Tỷ trọng GDP và Ngân sách: Suy giảm Thấy rõ

Theo TS. Hà Huy Ngọc,về đóng góp GDP, tỷ trọng của khu vực KTNN đã giảm mạnh từ 37,6% năm 2005 xuống chỉ còn 21,03% vào năm 2023. Sự sụt giảm rõ rệt nhất diễn ra trong giai đoạn 2009-2010, khi tỷ trọng giảm từ 34,7% xuống 24,18%. Nguyên nhân chủ chốt của xu hướng này là chính sách tái cơ cấu và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Từ năm 2011 đến 2023, Chính phủ đã cổ phần hóa hơn 500 DNNN, bao gồm các tập đoàn lớn, nhằm giảm gánh nặng tài chính và tăng hiệu quả hoạt động. Khi các DNNN bị thu hẹp hoặc chuyển đổi, giá trị đóng góp vào GDP của khu vực này giảm tương ứng.

TS. Hà Huy Ngọc - Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới.

Ông cũng cho biết, trong khi kinh tế nhà nước giảm tỷ trọng, khu vực kinh tế ngoài Nhà nước và FDI lại vươn lên mạnh mẽ. Khu vực kinh tế ngoài Nhà nước hiện chiếm 50,42% GDP vào năm 2023, trong khi khu vực FDI tăng nhanh chóng, chiếm 20,29% GDP (so với mức 15,16% năm 2005). Khu vực tư nhân, hiện đóng góp hơn 42% GDP, có lợi thế lớn trong việc thích nghi với thị trường và nâng cao năng suất, được Chính phủ khuyến khích thông qua các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp và doanh nghiệp nhỏ và vừa. Dòng vốn FDI, đặc biệt tập trung vào công nghiệp chế biến, chế tạo và công nghệ cao, cũng mở rộng nhanh chóng nhờ các hiệp định thương mại tự do quan trọng (EVFTA, CPTPP, RCEP), giúp gia tăng năng suất và đóng góp lớn vào tăng trưởng. Mặc dù tỷ trọng GDP giảm, tốc độ tăng trưởng của KTNN vẫn ổn định (3-6%/năm), nhưng rõ ràng thấp hơn nhiều so với khu vực tư nhân (6,5%) và FDI (8-10%) trong giai đoạn 2005-2023.

TS. Hà Huy Ngọc phân tích, xu hướng suy giảm còn rõ rệt hơn. Năm 2000, KTNN đóng góp 55,2% tổng thu ngân sách, nhưng đến năm 2023, con số này chỉ còn 20,41%. Sự suy giảm này phản ánh sự chuyển đổi từ nền kinh tế chủ yếu dựa vào DNNN sang mô hình kinh tế hỗn hợp. Nguyên nhân lớn nhất là chính sách cổ phần hóa, làm giảm nguồn thu thuế từ các doanh nghiệp không còn thuộc sở hữu hoàn toàn của nhà nước. Bên cạnh đó, thu từ dầu thô, vốn là nguồn thu lớn của KTNN, đã giảm mạnh, từ gần 19% ngân sách năm 2012 xuống chỉ còn khoảng 3,53% vào năm 2023. Sự phát triển của khu vực tư nhân và FDI đã bù đắp cho sự suy giảm này, khi thu từ khu vực tư nhân và thương mại dịch vụ tăng từ 11,67% năm 2010 lên 19,12% năm 2023. Sự chuyển đổi này đặt ra thách thức về nguồn thu bền vững nhưng đồng thời cũng cho thấy một cơ cấu kinh tế đa dạng và linh hoạt hơn.

Tinh giản lao động và đòn bẩy đầu tư công

Về tạo việc làm, TS. Hà Huy Ngọc khẳng định, số lượng lao động trong khu vực KTNN cũng giảm đáng kể, từ 4.358,2 nghìn người năm 2000 xuống còn 4.046,8 nghìn người vào năm 2023, kéo theo tỷ trọng lao động giảm từ 11,7% xuống 7,9%. Sự sụt giảm này là hệ quả trực tiếp của chính sách cổ phần hóa, thoái vốn và tái cơ cấu DNNN nhằm tinh giản bộ máy và nâng cao năng suất lao động. Mặc dù số lượng giảm, thu nhập trung bình của lao động trong khu vực này lại tăng (từ 6,2 triệu đồng/tháng năm 2010 lên 11,5 triệu đồng/tháng năm 2020), cho thấy sự dịch chuyển sang các vị trí có giá trị gia tăng và năng suất cao hơn. Sự phát triển mạnh mẽ của khu vực tư nhân và FDI đã hấp thụ phần lớn lực lượng lao động dịch chuyển, phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, công nghiệp hóa và dịch vụ hóa.

Về đóng góp vào vốn đầu tư toàn xã hội, TS. Hà Huy Ngọc cho hay, tỷ trọng của KTNN cũng giảm dần, từ 34,9% năm 2010 xuống 27,9% năm 2023. Giai đoạn 2010-2015, tỷ trọng giảm do chính sách cổ phần hóa, thắt chặt đầu tư công để kiểm soát nợ công và tác động của lạm phát. Sự suy giảm này tạo cơ hội cho vốn đầu tư tư nhân và FDI tăng mạnh. Trong giai đoạn 2016-2019, xu hướng thoái vốn và chính sách khuyến khích kinh tế tư nhân (Nghị quyết số 10-NQ/TW năm 2017) tiếp tục làm giảm tỷ trọng đầu tư nhà nước, trong khi vốn tư nhân và FDI tăng vọt, đặc biệt trong các ngành công nghệ cao.

“Tuy nhiên, trong giai đoạn 2020-2023, khu vực KTNN đã thể hiện vai trò là đòn bẩy kinh tế. Trước tác động của đại dịch COVID-19, Chính phủ đã tăng cường đầu tư công vào các dự án hạ tầng chiến lược nhằm kích thích kinh tế. Tỷ trọng vốn đầu tư của KTNN đã phục hồi nhẹ, đạt 27,8% vào năm 2023, tăng 14,6% so với năm 2022. Sự gia tăng này cho thấy vai trò không thể thay thế của đầu tư công trong việc định hình hạ tầng và thúc đẩy tăng trưởng, đặc biệt trong bối cảnh khu vực tư nhân chưa phục hồi hoàn toàn”, TS. Hà Huy Ngọc chia sẻ.

Ông khẳng định, sự suy giảm tỷ trọng của kinh tế nhà nước là một xu hướng cấu trúc trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế Việt Nam sang mô hình thị trường, linh hoạt và đa dạng hơn. Mặc dù tỷ trọng giảm, khu vực KTNN vẫn giữ vai trò chiến lược, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như cơ sở hạ tầng, năng lượng và tài chính công. Việc cải cách và nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực này sẽ là chìa khóa để đảm bảo sự phát triển bền vững và an toàn cho toàn bộ nền kinh tế quốc dân.