![]() |
PGS.TS Đặng Trần Thọ: Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội vàng trong chuyển dịch năng lượng tái tạo |
PGS.TS Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng – Đại học Bách Khoa Hà Nội, cho rằng Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lịch sử về chuyển dịch năng lượng. Tuy nhiên, nếu không có những cải cách kịp thời về chính sách và thị trường, chúng ta có nguy cơ đánh mất đà phát triển năng lượng tái tạo từng đạt được.
Từ "cú bứt phá" đến dấu hiệu chững lại
Trong giai đoạn 2018–2020, Việt Nam ghi dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ năng lượng thế giới khi trở thành quốc gia đứng đầu ASEAN về công suất điện mặt trời, với hơn 16,5 GW được đưa vào vận hành – vượt qua cả Thái Lan. Cùng với đó, điện gió cũng đạt khoảng 4,3 GW vào cuối năm 2023, phần lớn tập trung tại các vùng có tiềm năng cao như Ninh Thuận, Bình Thuận và Tây Nguyên.
Thành quả này không chỉ khẳng định năng lực triển khai nhanh chóng của ngành năng lượng Việt Nam, mà còn thể hiện sự hưởng ứng mạnh mẽ của doanh nghiệp và xã hội đối với xu thế năng lượng xanh.
Tuy nhiên, theo PGS.TS Đặng Trần Thọ, từ năm 2021 đến nay, xu hướng này đã chững lại rõ rệt. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc chấm dứt cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff – giá điện ưu đãi cố định) mà chưa có một cơ chế thay thế phù hợp, khiến hơn 4.000 MW điện mặt trời và điện gió đã hoàn tất xây dựng nhưng chưa thể ký hợp đồng mua bán điện (PPA), hoặc thường xuyên bị cắt giảm công suất do tắc nghẽn lưới điện.
Cơ chế giá điện: "nút thắt cổ chai" của năng lượng tái tạo
Việc thiếu một cơ chế giá điện chuyển tiếp rõ ràng và linh hoạt không chỉ khiến hàng chục GW dự án “xếp hàng” chờ phê duyệt mà còn gây lãng phí lớn về vốn đầu tư và nguồn lực xã hội.
PGS.TS Thọ nhấn mạnh: “Cơ chế sau FIT cần được thiết kế dựa trên chi phí thực tế (LCOE), linh hoạt theo vùng, công nghệ và thời gian phát điện. Giá điện nên điều chỉnh theo khung giờ (time-of-use) để khuyến khích đầu tư vào lưu trữ và điều độ phụ tải tối ưu.”
Nếu không có sự điều chỉnh phù hợp, nguy cơ mất lòng tin từ nhà đầu tư là rất rõ ràng, và điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến tiến trình chuyển đổi năng lượng xanh – vốn là mục tiêu quốc gia trong các cam kết khí hậu.
Dù đã có tiến bộ, Việt Nam vẫn đang phụ thuộc lớn vào nhiệt điện than, chiếm tới 45% sản lượng điện năm 2023. Điều này gây áp lực lớn lên cam kết giảm phát thải khí nhà kính và chuyển dịch sang các nguồn năng lượng sạch hơn.
Các giải pháp thay thế như điện khí LNG, thủy điện tích năng hay điện sinh khối mới đang ở giai đoạn chuẩn bị đầu tư, quy mô còn khiêm tốn, chưa thể đóng vai trò nguồn điện nền.
Trong khi đó, những giải pháp hiện đại như số hóa hệ thống điện, mô hình phản ứng phụ tải, điện áp mái công nghiệp… vẫn ở mức thử nghiệm, thiếu hành lang pháp lý hỗ trợ.
Một trong những rào cản lớn hiện nay là mô hình thị trường điện vẫn xoay quanh “người mua duy nhất” – Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Mô hình này không phản ánh đúng tín hiệu thị trường, không khuyến khích cạnh tranh và hạn chế sự tham gia của các nhà đầu tư tư nhân.
![]() |
Theo PGS. TS Đặng Trần Thọ, cơ chế giá điện sau FIT chưa được ban hành kịp thời, khiến các nhà đầu tư mất niềm tin và đình hoãn nhiều dự án. Ảnh: EVN |
PGS.TS Thọ cho rằng, để chuyển đổi năng lượng thành công, Việt Nam cần phát triển thị trường điện bán buôn và bán lẻ cạnh tranh, đồng thời xây dựng cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cho phép doanh nghiệp và nhà đầu tư năng lượng tái tạo giao dịch không qua EVN. Đây là giải pháp then chốt để thúc đẩy tiêu thụ điện sạch, giảm áp lực điều độ và hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện cam kết ESG, trung hòa carbon.
Ưu tiên giai đoạn 2025–2026: Thị trường điện phụ trợ và chính sách đồng bộ
Một nội dung ít được đề cập nhưng vô cùng quan trọng là thị trường điện phụ trợ – gồm các dịch vụ như điều tần, điều áp, dự phòng nhanh, khởi động đen... Việc ban hành thông tư hướng dẫn cho thị trường này trong giai đoạn 2025–2026 là nhiệm vụ ưu tiên để đảm bảo hệ thống vận hành ổn định khi tỷ trọng năng lượng tái tạo biến động cao.
Các nhà máy thủy điện tích năng và hệ thống lưu trữ điện (BESS) cần được tham gia thị trường phụ trợ, được trả phí tương ứng với giá trị đóng góp của họ cho sự ổn định của lưới điện quốc gia.
Việt Nam có tiềm năng tự nhiên lớn về năng lượng tái tạo, nhưng nếu không hành động kịp thời để tháo gỡ các “nút thắt” về cơ chế, thị trường và hạ tầng pháp lý, chúng ta có thể đánh mất cơ hội trở thành quốc gia tiên phong trong chuyển đổi năng lượng xanh khu vực.
Như lời của PGS.TS Đặng Trần Thọ: “Thị trường điện linh hoạt, chính sách giá minh bạch và cơ chế phân bổ rủi ro công bằng chính là chìa khóa để khơi thông dòng vốn, giải phóng tiềm năng và hướng đến một Việt Nam xanh – sạch – bền vững.”