"Chính phủ cần chia sẻ chi phí nếu muốn doanh nghiệp mạnh dạn phát hành trái phiếu xanh"

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết mạnh mẽ với các mục tiêu phát triển bền vững, trái phiếu xanh nổi lên như một công cụ tài chính quan trọng nhằm thu hút dòng vốn cho các dự án thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, để thị trường trái phiếu xanh thật sự phát triển, theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam, chúng ta cần nhìn thẳng vào những vấn đề cốt lõi của thị trường hiện nay.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh nhấn mạnh, khi bàn đến việc phát triển một sản phẩm tài chính hay kênh dẫn vốn mới, điều tiên quyết là phải đảm bảo thị trường đó phát triển một cách bền vững. Muốn vậy, dòng tiền đầu tư ra phải có khả năng thu hồi hiệu quả và có tính cạnh tranh. Nhà đầu tư sẽ chỉ lựa chọn bỏ vốn vào những sản phẩm phù hợp với khẩu vị rủi ro của họ, đồng thời đảm bảo được lợi ích tài chính, đó là nguyên lý thị trường không thể đảo ngược.

"Thông thường, họ sẽ ưu tiên lựa chọn các sản phẩm đầu tư có độ an toàn cao và hiệu quả tốt. Trái phiếu xanh, cũng như các sản phẩm tài chính khác trên thị trường, chính là một trong những lựa chọn như vậy", ông Quỳnh chia sẻ.

Vì vậy, theo ông Quỳnh, khi Chính phủ hay các cơ quan quản lý muốn điều tiết và phát triển thị trường tài chính, đặc biệt là khi có định hướng phát triển một sản phẩm hay một kênh dẫn vốn mới, thì điều quan trọng là phải đánh giá tổng thể về tiềm năng, lợi thế, rủi ro, cũng như hiệu quả kinh tế - xã hội mà sản phẩm đó mang lại. Phải có giải pháp để cân bằng lợi ích giữa các bên là nhà nước, doanh nghiệp, nhà đầu tư và xã hội. Khi lợi ích được hài hòa, thì mới có thể thúc đẩy các chủ thể cùng tham gia, từ đó phát triển thị trường trái phiếu xanh nói riêng và các sản phẩm tài chính khác nói chung.

Thiếu tiêu chí rõ ràng, trái phiếu xanh Việt Nam gặp điểm nghẽn

Mặc dù mang tính “xanh”, nghĩa là gắn với các dự án thân thiện với môi trường, nhưng nếu các dự án này không chứng minh được hiệu quả tài chính cụ thể thì rất khó để thuyết phục nhà đầu tư tham gia. Ông Quỳnh đặt câu hỏi then chốt: “Liệu những dự án xanh này có thật sự mang lại lợi nhuận hấp dẫn và đảm bảo sự phát triển bền vững cho doanh nghiệp không?” Đây là một câu hỏi lớn, cần lời giải bằng thực tiễn, chứ không chỉ là khẩu hiệu.

Trong thời gian qua, đã có rất nhiều cuộc thảo luận xoay quanh về thị trường trái phiếu, từ thị trường sơ cấp đến thị trường thứ cấp, các chủ thể tham gia, cho đến hạ tầng vận hành. Riêng với thị trường trái phiếu xanh ở Việt Nam hiện nay, theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, hiện có một số điểm vướng đáng lưu ý.

Về khung pháp lý, định hướng chung là rất tốt. Các văn bản pháp luật như Luật Chứng khoán, Luật các tổ chức tín dụng, Nghị định của Chính phủ, hay cả Luật Bảo vệ môi trường… đều đã đề cập đến trái phiếu xanh. Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất hiện nay ông Quỳnh chỉ ra là chúng ta chưa có định nghĩa rõ ràng và chính thức về "thế nào là xanh".

Ở nhiều nước, họ đã ban hành bộ tiêu chí, gọi là “green taxonomy” để làm căn cứ pháp lý để xác định một dự án có được coi là xanh hay không. Các tiêu chí này phải cụ thể, rõ ràng và được pháp luật công nhận. Ở cấp độ quốc tế, có những tổ chức như Climate Bond Initiative (CBI) đưa ra chuẩn mực toàn cầu cho trái phiếu xanh. CBI có thể ủy quyền cho các tổ chức đánh giá độc lập, ví dụ như FiinRatings, thực hiện việc đánh giá, kiểm định và chứng nhận các dự án và trái phiếu theo chuẩn này.

"Trong khi đó, tại Việt Nam, nếu một tổ chức muốn phát hành trái phiếu xanh theo chuẩn quốc tế, thì bắt buộc phải mời đơn vị như FiinRatings vào để thẩm định, đánh giá, xác nhận tính “xanh” của dự án. Khi đó, khoản tiền thu được từ trái phiếu phải được sử dụng đúng mục đích, đúng dự án và phải được giám sát chặt chẽ nhằm đảm bảo tính minh bạch và đúng chuẩn xanh như đã cam kết. Vấn đề là ở Việt Nam, hiện Chính phủ vẫn chưa ban hành bộ tiêu chí xanh chính thức, cả ở cấp độ chung lẫn cho từng lĩnh vực cụ thể. Đây chính là điểm nghẽn lớn nhất hiện nay. Muốn khuyến khích phát triển trái phiếu xanh thì điều đầu tiên phải làm là xây dựng và ban hành bộ tiêu chí xác định một dự án xanh là gì. Khi chưa có định nghĩa và tiêu chí rõ ràng thì rất khó để phát triển thị trường trái phiếu xanh một cách bền vững", ông Quỳnh phân tích.

Trái phiếu xanh nổi lên như một công cụ tài chính quan trọng nhằm thu hút dòng vốn cho các dự án thân thiện với môi trường.

Cần cơ chế hỗ trợ đồng bộ cho cả ba mắt xích trong hệ sinh thái thị trường

Để thúc đẩy phát hành trái phiếu xanh, đại diện Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam đề xuất cần khuyến khích không chỉ bên phát hành mà còn cả nhà đầu tư và các tổ chức cung cấp dịch vụ hạ tầng trung gian, những mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái thị trường này.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh nhận định: "Hiện nay, chính sách của chúng ta mới chỉ dừng lại ở mức 'khuyến khích chung chung', chứ chưa có các biện pháp hỗ trợ cụ thể".

Ông dẫn chứng, đối với tổ chức phát hành trái phiếu xanh, chi phí phát hành thường cao hơn so với trái phiếu thông thường. Lý do là vì doanh nghiệp phải thuê đơn vị thẩm định để xác nhận dự án đủ điều kiện “xanh”. Những đơn vị như FiinRatings, hay các tổ chức quốc tế như CBI sẽ thực hiện việc đánh giá, kiểm định và tất nhiên, tất cả những bước đó đều tốn kém.

Tại nhiều nước trên thế giới, để khuyến khích phát hành trái phiếu xanh, chính phủ đưa ra những chính sách hỗ trợ rất rõ ràng, từ việc tài trợ một phần chi phí thẩm định, đánh giá dự án xanh, cho tới các ưu đãi về thuế, đất đai… để giảm gánh nặng cho nhà phát hành cũng chính là nhà đầu tư vào dự án.

Thông điệp là, dù chi phí cao hơn, nhưng nếu dự án góp phần phát triển bền vững, bảo vệ môi trường thì Chính phủ cần chia sẻ chi phí nếu muốn doanh nghiệp mạnh dạn phát hành trái phiếu xanh.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh khẳng định, muốn thị trường trái phiếu xanh phát triển bền vững, cần ba yếu tố đồng bộ:

Thứ nhất, phải thiết lập cơ sở hạ tầng hỗ trợ thị trường phát triển, ví dụ như hệ thống tổ chức xếp hạng tín nhiệm, đánh giá dự án xanh. Nhà nước cần có cơ chế đào tạo, cấp phép, tạo điều kiện cho các tổ chức này hoạt động chuyên nghiệp và đáng tin cậy.

Thứ hai, với nhà đầu tư, cũng cần có cơ chế khuyến khích cụ thể. Vì nếu không, họ hoàn toàn có thể chọn các kênh đầu tư hấp dẫn hơn như trái phiếu thường hay cổ phiếu. Trái phiếu xanh có thể đem lại lợi nhuận thấp hơn, tính rủi ro cao hơn, vậy thì nhà nước phải có ưu đãi như miễn/giảm thuế hoặc hỗ trợ lãi suất để họ sẵn sàng đầu tư vì mục tiêu chung.

Thực tế, nhiều quốc gia hiện đã ban hành quy định yêu cầu các quỹ đầu tư phải dành một tỷ lệ nhất định trong danh mục cho tài sản xanh, bao gồm cả trái phiếu xanh. Đây là cách vừa “ép buộc nhẹ”, vừa định hướng thị trường cùng đi về một hướng: phát triển bền vững.

Thứ ba, khung pháp lý cần đầy đủ, rõ ràng và đồng bộ cho cả ba bên: tổ chức phát hành, nhà đầu tư, và các tổ chức trung gian. Đặc biệt, phải xây dựng được một “chuẩn xanh” – tức là hệ tiêu chí, tiêu chuẩn cụ thể để xác định thế nào là một dự án xanh. Đã đặt ra mục tiêu phát triển xanh thì phải có cách đo lường minh bạch, để mọi bên cùng hướng tới một chuẩn mực thống nhất.