Buýt nhanh BRT chưa đáp ứng được mục tiêu hạn chế phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc giao thông tại Hà Nội
Theo Thanh tra Chính phủ (TTCP), Hợp phần xe buýt nhanh BRT thuộc Dự án phát triển giao thông đô thị do Sở GTVT Hà Nội làm chủ đầu tư. Tổng chiều dài tuyến BRT là 14,7 km với tổng mức đầu tư 53,6 triệu USD.
Năm 2007, UBND TP Hà Nội có quyết định phê duyệt dự án nhưng đến năm 2013 Hợp phần BRT mới khởi công, chậm 6 năm so với thời gian phê duyệt và sau 9 năm (hoàn thành 31/12/2016) mới hoạt động. Giá trị nghiệm thu, thanh toán cho toàn bộ Hợp phần là hơn 706 tỷ đồng; tổng giá trị đã thanh toán là 657,5 tỷ đồng.
Đi khảo sát nước ngoài nhưng về không có ý kiến đóng góp
Qua thanh tra xác định, UBND thành phố Hà Nội tổ chức 3 đoàn đi nghiên cứu, khảo sát mô hình hệ thống xe buýt nhanh BRT tại Braxin, Colombia, Ecuado, Indonesia vào các năm 2004; 2009; 2015. Tuy nhiên khi trở về, 1 đoàn không có báo cáo kết quả, còn 2 đoàn có báo cáo nhưng không thể hiện nội dung liên quan đến khảo sát mô hình.
“Các tổ được cử đi không có tài liệu để tham gia, đóng góp đối với việc lập dự án đầu tư, thiết kế, dự toán xe BRT, không đạt mục tiêu của việc khảo sát” - TTCP chỉ rõ.
Mặt khác, TTCP cũng cho rằng, ngay từ khâu lập và phê duyệt kế hoạch đấu thầu (từ năm 2008 đến 2014) đã thiếu đồng bộ, quy mô gói thầu chưa hợp lý, phải bổ sung điều chỉnh nhiều lần, dẫn đến việc tổ chức đấu thầu bị chậm không đúng theo kế hoạch được phê duyệt, vi phạm Luật Đấu thầu.
Nhà thầu hưởng lợi gần 50 tỷ đồng
Bên cạnh đó, trong dự toán 7 gói thầu xây lắp có khoản chi phí huy động, giải thể công trường đã nằm trong chi phí trực tiếp, chi phí chung nhưng chủ đầu tư vẫn lập thêm để mời thầu, ký hợp đồng, nghiệm thu thanh toán cho các nhà thầu, gây thất thoát ngân sách nhà nước số tiền hơn 332 triệu đồng.
Không chỉ vậy, TTCP còn chỉ rõ, quá trình thực hiện gói thầu 04/BRT-TB (BRT CP08) - Đoàn xe BRT (35 xe trị giá hơn 171 tỷ đồng, do Nhà thầu liên danh Công ty cổ phần Thiên Thành An và Công ty cổ phần ô tô Trường Hải thực hiện) chủ đầu tư thực hiện một số thủ tục chưa tuân thủ theo mẫu hồ sơ mời thầu và hướng dẫn của Ngân hàng Thế giới, như không lập dự toán Nhóm A và B theo nhóm xe sản xuất, lắp rắp trong nước; lấy báo giá xe nhập khẩu nguyên chiếc để làm căn cứ mời thầu cho cả 3 nhóm A, B và C (nhóm xe nhập khẩu); vì vậy không có cơ sở quản lý giá và căn cứ để so sánh giữa các nhóm với nhau trong việc lựa chọn nhà thầu.
Qua thanh tra cho thấy, Công ty cổ phần Thiên Thành An ngoài việc hưởng số tiền 5,085 tỷ đồng (tương đương với 25% công việc được phân chia theo hợp đồng), còn hưởng số tiền hơn 42,4 tỷ đồng - số tiền chênh lệch giữa giá xuất bán xe của Công ty cổ phần ô tô Trường Hải cho Công ty cổ phần Thiên Thành An, để Công ty cổ phần Thiên Thành An xuất bán cho Chủ đầu tư theo hợp đồng (đây là số tiền nằm trong 75% công việc của Công ty cổ phần ô tô Trường Hải được phân chia theo hợp đồng).
“Đối với số tiền 42,4 tỷ đồng, Công ty cổ phần Thiên Thành An không chứng minh được khối lượng công việc thực hiện” - TTCP xác định.
Ngoài ra, Chủ đầu tư đã bổ sung các thiết bị vào gói thầu CP08 có tổng giá trị là 17.687,38 triệu đồng, không tồ chức đấu thầu mà ký phụ lục hợp đồng bổ sung với nhà thầu. Chủ đầu tư cũng thanh toán cho nhà thầu một số khoản mục chi phí (tiền ăn, thuê xe...) số tiền vượt so với hợp đồng đã ký 206 triệu đồng, gây thất thoát ngân sách nhà nước.
Tại gói thầu BRT CP4d - Trạm trung chuyển bến xe Kim Mã (Nhà thầu là Liên danh Công ty cổ phần đầu tư xây dựng Gia Long và Công ty cổ phần Hồng Hà Việt Nam), TTCP xác định số tiền thất thoát, lãng phí gần 5 tỷ đồng. Còn gói thầu BRT CP04a Xây dựng đường trạm xe buýt từ Bộ Y tế đến Khuất Duy Tiến; BRT CP4b: Xây dựng đường trạm xe buýt từ Khuất Duy Tiến - BX Yên Nghĩa gây lãng phí ngân sách hơn 15 tỷ đồng.
Theo báo cáo của Sở GTVT về kết quả vận tải hành khách đối với tuyến xe buýt nhanh BRT 6 tháng đầu năm 2017, lượng khách bình quân đạt 39,9 người/lượt, mới chỉ đạt 44,3% so với công suất thiết kế là 90 người/lượt; lượng khách bình quân giờ cao điểm cũng chỉ đạt 75,4% công suất. Như vậy, mặc dù được đầu tư với số tiền rất lớn nhưng dự án chưa đạt được hiệu quả như mong đợi, chưa đạt mục tiêu đề ra để hạn chế phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc giao thông và từng bước nâng cao chất lượng môi trường của thành phố. Trách nhiệm đối với những sai phạm nêu trên thuộc UBND thành phố Hà Nội, Sở Giao thông vận tải, Ban QLDA, Tư vấn thiết kế”. TTCP đánh giá.
TTCP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Chủ tịch UBND TP Hà Nội chỉ đạo các đơn vị có liên quan rút kinh nghiệm, có biện pháp khắc phục tồn tại, bất cập trong quá trình đầu tư xây dựng, khai thác tuyến BRT.
Dương Lê
