Xuất khẩu trực tuyến - cơ hội và động lực mới cho doanh nghiệp

PV: Sự xuất hiện của kênh xuất khẩu trực tuyến - thương mại điện tử - được coi là “cứu cánh” giúp doanh nghiệp (DN) tiếp cận thị trường, trở thành con đường nhanh nhất để đưa hàng Việt ra thế giới. Đặc biệt, đại dịch đã trở thành cú huých cho xuất khẩu trực tuyến. Thưa chuyên gia Nguyễn Minh Phong, ông có thể chỉ ra những cơ hội và thách thức đặt ra đối với xuất khẩu trực tuyến xuyên biên giới của Việt Nam hiện nay?

TS.Nguyễn Minh Phong: Thực tiễn thế giới và trong nước đã và đang cho thấy, dịch COVID-19 đã khiến xuất khẩu của nhiều ngành hàng chủ lực tăng chậm lại do làm đứt gãy các chuỗi cung ứng và thay đổi phương thức sản xuất, lưu thông, phân phối và tiêu dùng cả cấp vĩ mô và vi mô, của xã hội và của các gia đình, mỗi người dân...Đồng thời, thúc đẩy phương thức mua sắm và thanh toán online, mở rộng khả năng giao dịch và bán hàng toàn cầu. Sự tương tác trực tiếp giữa người sản xuất và người tiêu dùng, nhất là người tiêu dùng đặt hàng người sản xuất dẫn dắt nền sản xuất, đang và sẽ trở thành xu thế toàn cầu. Xuất khẩu trực tuyến đang là xu thế và thực tế mới của nhiều doanh nghiệp trong quá trình tìm ra các giải pháp thích ứng với bối cảnh bình thường mới.

Về cơ hội, thực tiễn đang và sẽ tiếp tục khẳng định xuất khẩu trực tuyến là xu thế tất yếu và cũng là phương thức đa dạng hoá kênh và cách thức để doanh nghiệp tìm kiếm bạn hàng và đơn hàng nhanh chóng, tiếp cận tới mọi thị trường, thực hiện các giao dịch kinh doanh hiệu quả, với khả năng lợi nhuận cao và là con đường nhanh nhất để đưa hàng Việt ra thế giới. Theo dự báo của công ty nghiên cứu thị trường Zion Market Research, từ năm 2020 – 2027, tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử xuyên biên giới toàn cầu sẽ đạt hơn 28%/năm...Thương mại điện tử xuyên biên giới có thể sẽ tăng lên mức 3,3 nghìn tỷ USD trong 2 năm tới. Theo nghiên cứu của Juniper Research (Anh), quy mô thị trường xuất khẩu online đạt khoảng 1.600 tỷ USD vào năm 2023 và có thể vượt qua mốc 3.000 tỷ USD vào năm 2028.

Nghiên cứu từ Access Partnership chỉ rõ, số lượng doanh nghiệp Việt Nam tham gia bán hàng qua Amazon năm 2022 tăng hơn 80% so với cùng kỳ năm trước đó. Số lượng sản phẩm do doanh nghiệp Việt Nam bán ra cho khách hàng Amazon trên toàn cầu cũng đạt tới gần 10 triệu sản phẩm, tăng 35%. Tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử xuyên biên giới tại Việt Nam đã cao hơn gấp 2,3 lần tốc độ tăng của thương mại điện tử nói chung và có thể đạt 296,3 nghìn tỷ đồng vào năm 2027. Các chuyên gia thương mại điện tử cũng đánh giá, với những lợi thế sẵn có như chính sách quốc gia hỗ trợ mạnh mẽ cho xuất khẩu, năng lực sản xuất dồi dào, thương mại điện tử phát triển nhanh chóng, Việt Nam đang ở "giai đoạn vàng" để xuất khẩu trực tuyến (online) bật tăng...

Việt Nam có thuận lợi lớn ở chỗ dân số trẻ, tỷ lệ dùng mạng xã hội cao và thương mại điện tử bùng nổ mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng bình quân 30%/năm, đóng góp nhiều cho kinh tế đất nước. Chính phủ đang khuyến khích quá trình chuyển đổi và hiện đại hoá cơ cấu kinh tế, phát triển kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn; xây dựng chính phủ số, doanh nghiệp số và xã hội số trong xu  hướng hội nhập và liên thông ngày càng cao với thế giới. Hơn nữa, Việt Nam đang tham gia nhiều FTA thế hệ mới, với nhiều cam kết và cơ hội tham gia mở rộng thương mại điện tử với các quốc gia thành viên. Trong bối cảnh đó, những doanh nghiệp dù to hay nhỏ và vừa cũng có thể bình đẳng vươn tới thương mại toàn cầu trên tất cả các góc độ, thời gian, không gian và xã hội nếu chủ động nắm bắt và đáp ứng xu hướng này.

Doanh nghiệp (DN) Việt Nam ngày càng có ưu thế cạnh tranh trên toàn cầu cả về giá cả, về chủng loại sản phẩm và mẫu mã. DN Việt đã bắt đầu tiếp cận, học hỏi và ứng dụng những xu hướng mới vào trong thiết kế và tạo ra những sản phẩm đa dạng, có thể nâng cao năng lực cạnh tranh. Bên cạnh đó, DN Việt cũng đã tập trung vào việc cải thiện, cải tiến chất lượng sản phẩm...

Các nhà sản xuất và thương hiệu Việt Nam đang có một vị thế rất tốt để khai thác cơ hội xuất khẩu trực tuyến các sản phẩm như may mặc, phụ kiện, nội thất, gia dụng, mỹ phẩm và chăm sóc sức khỏe ...Đáng chú ý, các thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam đã đạt mức thâm nhập khá cao trong lĩnh vực thương mại điện tử xuyên biên giới. Theo dữ liệu từ nền tảng eMarketer, tỷ lệ thâm nhập của thị trường Mỹ và Trung Quốc vượt qua 31%. Tại châu Âu, tỷ lệ thâm nhập xuất khẩu online còn cao hơn, dao động từ trên 33% đến khoảng 51% tại 5 nền kinh tế hàng đầu như Đức, Anh, Pháp, Italy và Tây Ban Nha. Đây là chỉ số được tính dựa trên tỷ lệ người tham gia khảo sát thông báo đã từng mua hàng online từ nước ngoài trong năm.

Theo Cục Xuất Nhập khẩu (Bộ Công Thương), Việt Nam hiện tại đã có 32% các doanh nghiệp nhỏ và vừa thiết lập quan hệ kinh doanh với đối tác nước ngoài thông qua hình thức trực tuyến, giúp họ đa dạng kênh và cơ hội tiếp cận trực tiếp với người mua toàn cầu mà không giới hạn không gian, thời gian và thậm chí còn giúp giảm chi phí xây dựng chuỗi cung ứng, cũng như thiết lập văn phòng đại diện tại các thị trường mục tiêu.

Về thách thức, hầu hết các hoạt động thương mại điện tử của Việt Nam mới chỉ tập trung tại thị trường nội địa, hoặc xúc tiến quảng bá thương hiệu hàng hóa Việt Nam ra thế giới; Việt Nam còn hạn chế trong sự phát triển độc lập và đảm bảo an ninh, an toàn, thông suốt của các hệ thống hạ tầng số và thương mại điện tử; Nhiều chính sách và quy định pháp luật quản lý nhà nước về xuất khẩu trực tuyến còn thiếu, yếu và chưa hài hoà với quốc tế...

Ngoài vấn đề về cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác, các doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng còn thiếu kiến thức về quy trình hải quan và vận chuyển quốc tế, năng lực về thẩm định đối tác, pháp chế, rà soát hợp đồng, kỹ năng đàm phán và quản lý TMĐT...

Đồng thời, DN còn gặp khó khăn về vấn đề logistics làm tăng chi phí hoặc không bảo đảm về thời gian giao hàng, tiến độ giao hàng. Vấn đề về rào cản ngôn ngữ, múi giờ, thị hiếu khách hàng cũng là một trở ngại khi DN trong nước có những khách hàng đến từ tất cả các quốc gia trên thế giới...

Bản thân các doanh nghiệp cũng còn hạn chế về nhận thức và nhân lực, nguồn lực giành cho hoạt động này. Theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, trong số hơn 1.500 doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động về xuất nhập khẩu mới có 49% doanh nghiệp có website về thương mại điện tử, 11% doanh nghiệp tham gia các sàn giao dịch thương mại điện tử, 2% doanh nghiệp thực hiện giao kết hợp đồng qua sàn giao dịch thương mại điện tử hoạt động. Một trong các thách thức lớn nhất của doanh nghiệp Việt khi tham gia hoạt động xuất khẩu trực tuyến là còn hạn chế về ngoại ngữ và các quy tắc hành xử trong lĩnh vực này, thiếu các dịch vụ hỗ trợ pháp lý và cả bảo hộ của nhà nước trong các tranh chấp quốc tế....

Pv: Ông đánh giá như nào về các quy định, nghị định hiện nay đối với lĩnh vực phát triển thương mại điện tử nói chung và xuất khẩu trực tuyến nói riêng. Đồng thời, ông có kiến nghị giải pháp gì nhằm thúc đẩy lĩnh vực này phát phiển hơn nữa trong thời gian tới, tạo động lực quan trọng góp phần phát triển nền kinh tế đất nước?

TS.Nguyễn Minh Phong: Thời gian qua, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách, quy định, nghị định và văn bản giúp cho các DN, đặc biệt là các DN siêu nhỏ, nhỏ và vừa được hưởng lợi rất nhiều từ sự bùng nổ thương mại điện tử và xuát khẩu trực tuyến.

Ví dụ, tại Nghị định 80 hướng dẫn Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa có quy định hỗ trợ 50% chi phí mở gian hàng và duy trì gian hàng trên những nền tảng TMĐT trong nước và quốc tế cho cộng đồng DN này; Tại Quyết định 645 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 cũng quy định rất nhiều giải pháp như nâng cao năng lực, đào tạo cho DN ứng dụng TMĐT cho DN đến các giải pháp hỗ trợ cho DN chuyển đổi số, mở website, tham gia các sàn TMĐT hoặc những chương trình TMĐT thường niên để kích cầu thị trường, mở rộng thị trường bán hàng XBG thông qua TMĐT.

Đáng chú ý, Quyết định 1415 của Thủ tướng Chính phủ về đề án thúc đẩy DN tham gia trực tiếp vào các mạng phân phối toàn cầu, có quy định coi hỗ trợ DN tham gia xuất khẩu trực tuyến là một giải pháp cốt lõi. Quyết định này đề ra mục tiêu đào tạo 5.000 lượt DN trang bị kiến thức, kỹ năng ứng dụng TMĐT xuyên biên giới, coi đây là một kênh mà các DN có thể tham gia trực tiếp vào mạng phân phối toàn cầu.

Tuy nhiên, chính sách dành cho đối tượng tham gia xuất khẩu trực tuyến vẫn còn nhiều khoảng hở chưa rõ ràng và có nhiều vấn đề cần tìm hiểu thực tế từ các DN tham gia xuất khẩu. Các cơ quan chức năng cần lắng nghe các DN, tham chiếu chính sách tương tự từ các nước đi trước, để Việt Nam có một khung chính sách xuất khẩu trực tuyến ngày càng thuận lợi cho các DN siêu nhỏ, nhỏ và vừa.

Bởi vậy, Chính phủ cùng các cơ quan chức năng liên quan cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách xuất khẩu trực tuyến, tìm hiểu cvà tháo gỡ ác rào cản mà cộng đồng DN gặp phải, đồng thời cung cấp tài liệu và các chương trình đào tạo để giúp các DN Việt Nam mở rộng kinh doanh quốc tế và đạt được thành công trên quy mô toàn cầu.

Đặc biệt, cần quán triệt và thực hiện tốt Quyết định 645/QĐ-TTg ngày 15 tháng 5 năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chương trình tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025, cũng như tăng tốc triển khai Đề án “Thúc đẩy doanh nghiệp tham gia trực tiếp mạng phân phối nước ngoài giai đoạn đến năm 2030” (theo Quyết định 1415/QĐ-TTg); Tổ chức thông tin và khai thác hiệuq ủa những ưu đãi theo một số FTA mà Việt Nam tham gia: CPTPP, EVFTA, UKVFTA, FTAP, AANZFTA…

PV: Trong những năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng về phát triển kinh tế nhờ vào việc đẩy mạnh mở cửa, hội nhập kinh tế thế giới, tích cực tham gia mạng lưới các hiệp định thương mại tự do đa tầng nấc. Đến nay, Việt Nam đã tham gia và đang đàm phán 17 hiệp định thương mại tự do. Thưa Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong, ông có thể phân tích tác động của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đối với lĩnh vực xuất khẩu trực tuyến của Việt Nam và kiến nghị giải pháp nhằm tận dụng những cơ hội mà các hiệp định này mang lại cũng như hạn chế tác động tiêu cực trong lĩnh vực này?

TS.Nguyễn Minh Phong: Việt Nam đã tham gia và đang đàm phán 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, với những cam kết sâu, rộng và toàn diện về tự do thương mại hàng hóa và dịch vụ; trong đó nổi bật là Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) – EVFTA...

 Việc ký kết và tham gia các FTA thế hệ mới đang và sẽ có tác động lớn đến nền kinh tế Việt Nam thông qua việc giảm thuế và mở rộng thị trường xuất nhập khẩu, nhất là những sản phẩm mà Việt Nam có lợi thế, như nông thủy sản, đồ gỗ, dệt may, giày dép… ; tăng thu hút FDI và thúc đẩy tái cơ cấu kinh tế, cắt giảm phí sản xuất; thay đổi, cải thiện chính sách và pháp luật theo hướng minh bạch hơn, thuận lợi và phù hợp hơn với thông lệ quốc tế...

Những cam kết về tự do hoá và cạnh tranh bình đẳng thương mại và dịch vụ trong khuôn khổ các FTA mà Việt Nam đang và sẽ tham giá đang và sẽ tạo cơ hội tích cực và điều kiện thể chế thuận lợi cho xuất khẩu trực tuyến của DN vào các thị trường FTA.

DN Việt có lợi thế và tự tin về thuế xuất nhập khẩu và các hàng rào phi thuế quan khác khi xuất khẩu trực tuyến vào thị trường các thành viên của các Hiệp định Thương mại tự do mà Việt Nam đã ký với các quốc gia.

Hơn nữa, các DN ít phải cạnh tranh trực tiếp vì cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam không dụng hàng với các doanh nghiệp nội địa của các nước phát triển thành viên FTA.

Tuy nhiên, khi xuất khẩu trực tuyến sang các thị trường FTA thì các DN cũng dễ gặp những thách thức cao kiến thức, năng lực, quy định và chi phí; nổi bật là thông tin và năng lực vượt qua các quy định liên quan về tính tuân thủ sản phẩm thường thay đổi theo thời gian, theo thị trường; logistics, thanh toán, pháp lý, xây dựng và bảo vệ thương hiệu.

Thời gian tới, Việt Nam cần tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách để thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế theo lộ trình, đảm bảo tính đồng bộ, hiệu quả, duy trì ổn định môi trường đầu tư, kinh doanh, không gây xáo trộn, ảnh hưởng đến lợi ích của các doanh nghiệp đang hoạt động cũng như các nhà đầu tư mới. Kịp thời rà soát, sửa đổi, điều chỉnh, bãi bỏ quy định không phù hợp với các cam kết quốc tế nhằm thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ trong các điều ước quốc tế song phương, đa phương và khu vực mà Việt Nam là thành viên; Đẩy mạnh cải cách hành chính trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực về đầu tư, xây dựng, đất đai, thuế, hải quan, xuất nhập khẩu phù hợp với các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế; Giám sát chặt chẽ việc ban hành và áp dụng các giấy phép, điều kiện kinh doanh; Đẩy mạnh việc hoàn thiện thể chế tài chính, đảm bảo tính đồng bộ, công khai, minh bạch, ổn định và phù hợp với yêu cầu thực tiễn đặt ra trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và các cam kết quốc tế;  Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các cam kết, hiệp định mà Việt Nam tham gia đến từng ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân để các đối tượng có liên quan thực hiện hiệu quả các cam kết; Hoàn thiện các chính sách thương mại cho phù hợp với điều kiện của Việt Nam và không

Các bộ, ngành và địa phương  cần chủ độngthông tin và cập nhật các lộ trình và nội dung cam kết hội nhập trong các khuôn khổ FTA cho DN; khuyến khích phát triển các dịch vụ hỗ trợ thị trường, nhất là bổ trợ tư pháp và bảo trợ DN trong quan hệ kinh doanh với các đối tác, người tiêu dùng nước ngoài.

DN cần quan tâm chủ động tìm hiểu thông tin, nâng cao năng lực phản ứng thị trường và chuẩn bị mọi kịch bản cho các tình huống phát sinh khi xuất khẩu trực tuyến.

PV: Hiện nay, thị trường quốc tế đang trở nên cạnh tranh hơn bao giờ hết. Sự phát triển của thương mại điện tử đã mở ra những cơ hội mới cho các doanh nghiệp xuất khẩu. Các doanh nghiệp có thể tiếp cận các thị trường mới và phát triển kênh bán hàng trực tuyến để đưa sản phẩm của mình đến với khách hàng trên toàn thế giới. Với dự báo thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới (TMĐT XBG) có thể đạt đến 300.000 tỷ đồng vào năm 2026, các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa Việt Nam phải làm gì để chạm được mục tiêu này?

TS.Nguyễn Minh Phong: Thương mại điện tử nói chung, xuất khẩu trực tuyến nói riêng, là hình thức kinh doanh mới, không đơn giản, nhưng cũng không quá khó. Theo kinh nghiệm thực tế, một doanh nghiệp sẽ mất vài năm để tự mình tìm hiểu một thị trường mới. Tuy nhiên, nếu hợp tác với các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới, con đường ra quốc tế sẽ được rút ngắn đáng kể, nhất là hợp tác trong việc tăng nhận thức về cơ hội kinh doanh cũng như sự sẵn sàng của DN; Phát triển các kênh mới cho DN xây dựng thương hiệu; Tối ưu vận chuyển, kết nối và xây dựng cộng đồng nhà bán để các DN nhận tư vấn và lời khuyên trong quá trình xuất khẩu trực tuyến..

Trong thời gian tới, các doanh nghiệp cần đầu tư nhân lực và tài chính, thời gian cho hoạt động xuất khẩu trực tuyến; nhất là cần coi trọng việc đầu tư xây dựng một đội ngũ chuyên nghiệp chịu trách nhiệm quảng cáo, hình ảnh và nội dung thực sự mang tính chuyên nghiệp và chuyên trách cao, biết quản trị rủi ro và đủ năng lực phản ứng kịp thời với các động thái thị trường; chú ý đầu tư kinh phí để nâng cấp tài khoản bán hàng trên nền tảng cung cấp công cụ và tiện ích hỗ trợ kinh doanh, và có chứng nhận đáng tin cậy; cập nhật và chăm chút kỹ càng các website, đầu tư hình ảnh sản phẩm, thông số kỹ thuật, các tiêu chuẩn kỹ thuật để bạn hàng quốc tế dễ dàng tìm kiếm, chú ý thông tin rõ ràng rằng về các sản phẩm liên quan đến hóa đơn hợp đồng/proforma, cũng như tất cả các thông số kỹ thuật liên quan đến các sản phẩm; chú ý phân tích sản phẩm và đích đến của lô hàng để lựa chọn công ty vận chuyển phù hợp, đồng thời mua bảo hiểm xuất khẩu để đề phòng rủi ro trong quá trình giao dịch.

Để bắt nhịp dòng chảy thương mại điện tử xuyên biên giới, các doanh nghiệp cần hiểu hành vi tiêu dùng của người mua hàng thông qua thương hiệu lựa chọn, mức độ tin cậy, sự tiện lợi và dịch vụ phù hợp, đồng thời phải xây dựng được thương hiệu nổi bật trong môi trường trực tuyến.

Người tiêu dùng ngày càng yêu cầu các sản phẩm có nguồn gốc thân thiện với môi trường. Đây là một cơ hội để doanh nghiệp tạo ra các sản phẩm xuất khẩu online đáp ứng nhu cầu này và khám phá thị trường tiềm năng. Khảo sát của Kantar, một công ty nghiên cứu thị trường, người tiêu dùng toàn cầu khi lựa chọn sản phẩm đặc biệt chú trọng 2 yếu tố thành phần 100% tự nhiên và 100% bao bì tái chế. Bởi vậy, để thu hút khách hàng qua xuất khẩu trực tuyến, doanh nghiệp cần truyền đạt thông điệp về tính bền vững của sản phẩm, liên kết các câu chuyện về nguồn gốc và quy trình sản xuất với những lợi ích cụ thể cho người tiêu dùng để đạt được hiệu quả tốt nhất.

Thị trường đang ngày càng cạnh tranh về số lượng sản phẩm mới được giới thiệu hàng ngày để cạnh tranh hiệu quả trong lĩnh vực xuất khẩu online. Đa dạng hoá sản phẩm mới cũng giúp khách hàng dễ dàng lựa chọn. Đối với xuất khẩu, có những sản phẩm không được ưa chuộng trên thị trường này nhưng lại bán rất tốt trên thị trường khác. Cải tiến mẫu mã, bao bì và liên tục ra mắt sản phẩm mới cũng là một cách cạnh tranh hiệu quả, không chỉ trên thị trường trong nước mà còn trong xuất khẩu.

Đặc biệt, người đứng đầu DN cần đề cao sức mạnh của sự đoàn kết và hợp tác tập thể, kết hợp ăn ý, vận dụng linh hoạt những kinh nghiệm của các đồng nghiệp để tạo nên sự tự tin cần có; xây dựng đội ngũ bán hàng chuyên nghiệp, có kiến thức về thị trường, kiến thức xuất nhập khẩu và kiến thức pháp lý; biết trân trọng chăm sóc khách hàng và giữ uy tín từ những đơn hàng và khách hàng nhỏ.

Để đàm phán thành công với khách hàng quốc tế, DN cần chú ý lắng nghe đối tác để họ thấy có sự quan tâm và sẵn sàng chia sẻ chi tiết, yêu cầu chủng loại sản phẩm cũng như mong muốn. Đây sẽ là căn cứ để DN xây dựng được bảng báo giá phù hợp. Trong mọi cuộc giao tiếp và đàm phán, DN cần khéo léo để làm hài lòng khách hàng. Giao dịch thương mại không chỉ là mua bán sản phẩm, mà còn tạo sự hài lòng về dịch vụ, nên DN cần có nghệ thuật đàm phán và chủ động trong mọi tình huống. Ngoài nhu cầu về sản phẩm, DN cần thông qua họ để tìm hiểu thị trường và tình hình kinh tế - chính trị…từ đó chủ động cân đối sản phẩm, thời điểm giao hàng, cũng như giá cả, tìm mọi cách giảm chi phí cho cả hai bên, đưa ra đưa ra những tư vấn chuẩn xác nhất, tránh những yếu tố bất lợi. Khi DN là nhà bán hàng có tâm, các giao dịch bán hàng sẽ thành công.

Xuất nhập/khẩu trực tuyến thực chất là mô hình các doanh nghiệp Việt Nam có thể trực tiếp thực hiện xuất/nhập khẩu dưới sự hỗ trợ của các kênh thương mại điện tử, công nghệ thông tin, từ đó dễ dàng tìm kiếm đối tác và mở rộng thị trường, đẩy mạnh hoạt động sản xuất - kinh doanh trên phạm vi toàn cầu. Bởi vậy, các doanh nghiệp Việt Nam cũng cần cập nhật những công nghệ mới nhất trong việc giới thiệu sản phẩm cũng như tận dụng tốt những công cụ của các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới như dịch vụ Đảm bảo Thương mại (Trade Assurance) của Alibaba.com vừa ra mắt dành cho thị trường Việt Nam để tránh bị rơi vào thế yếu. Dịch vụ này yêu cầu người mua hàng thực hiện thanh toán tại thời điểm mua hàng, khoản thanh toán này sẽ được Alibaba.com giữ lại dưới dạng ký quỹ, và chuyển cho nhà cung cấp sau khi người mua hàng xác nhận đã nhận được đơn đặt hàng đúng với yêu cầu của họ trong một khoảng thời gian hợp lý. Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, đội ngũ nhân viên của dịch vụ Trade Assurance sẽ hỗ trợ nhà cung cấp và người mua hàng đạt được giải pháp dựa trên những bằng chứng được đưa ra. Từ đó, các nhà cung cấp sẽ hạn chế được việc phải tham gia vào các cuộc chiến pháp lý kéo dài và tốn kém, điều mà vốn dĩ các DN nhỏ và vừa thường không đủ khả năng để chi trả.

Việc thành lập và tham gia các Hiệp hội/Liên minh hỗ trợ xuất khẩu trực tuyến Việt Nam cũng hữu ích để doanh nghiệp áp dụng xuất/nhập khẩu trực tuyến và biến đây trở thành kênh thương mại điện tử chính thống, tạo động lực mạnh mẽ cho các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận thị trường quốc tế, qua đó đóng góp tích cực vào kết quả xuất khẩu ấn tượng của cả nước.

PV: Thời gian qua, Bộ Công Thương đã rất tích cực cùng các đơn vị, doanh nghiệp thúc đẩy hoạt động xúc tiến thương mại qua thương mại điện tử xuyên biên giới. Ông đánh giá như thế nào về vai trò của Bộ Công Thương, cũng như các bộ, ngành, doanh nghiệp trong việc thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến bứt phá trong thời gian tới?

TS.Nguyễn Minh Phong: Bộ Công Thương có vai trò quan trọng nhất và cũng có nhiều nỗ lực đáng nghi nhận trong quản lý Nhà nước đối với phát triển thương mại điện tử xuyên biên giới. Cục Xúc tiến thương mại đã tham mưu, đề xuất xây dựng điều chỉnh các cơ chế chính sách về xúc tiến thương mại để phù hợp với yêu cầu phát triển ngoại thương, xúc tiến xuất khẩu trong bối cảnh thực thi các hiệp định thương mại tự do của Việt Nam hiện nay, tiêu biểu là xây dựng kế hoạch xúc tiến thương mại phát triển xuất khẩu qua môi trường thương mại điện tử thông qua việc mở tài khoản, duy trì tài khoản/tư cách thành viên, xây dựng quy trình đánh mã, quản lý kho các sản phẩm dự định bán trên thương mại điện tử.

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã phối hợp với các sàn thương mại điện tử uy tín với hàng trăm triệu nhà mua hàng trên phạm vi toàn cầu như Amazon, Alibaba... để thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến; tiêu biểu là "Gian hàng Việt Nam - Vietnam Pavilion" được Bộ Công Thương khởi động từ tháng 3/2022 trên sàn thương mại điện tử Alibaba.com. Đây là không là nơi tập hợp giới thiệu các thương hiệu uy tín, sản phẩm chất lượng, các câu chuyện thành công của doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu, đồng thời xây dựng thương hiệu sản phẩm Việt Nam chất lượng; tập trung hỗ trợ cho các doanh nghiệp Việt Nam xây dựng hình ảnh, quảng bá thương hiệu sản phẩm; hỗ trợ hoạt động kết nối kinh doanh, tăng cường hiểu biết về sản phẩm và doanh nghiệp Việt Nam cho khách hàng quốc tế. Các doanh nghiệp được lựa chọn đạt 14 tiêu chí liên quan tới chất lượng sản phẩm, uy tín thương hiệu, trình độ thương mại điện tử, tiềm năng xuất khẩu, quy mô kinh doanh, phân bố địa lý và một số yếu tố khác. Sự kiện 100 doanh nghiệp Việt Nam tiêu biểu đầu tiên được tham gia Gian hàng Quốc gia Việt Nam “Vietnam Pavilion” trên sàn thương mại điện tử Alibaba.com. đã đánh dấu bước tiến mới cho xuất khẩu trực tuyến Việt Nam cất cánh.

Bộ Công Thương cũng đã phối hợp với các đơn vị liên quan khai trương Nền tảng hỗ trợ xuất khẩu Việt Nam ECVN phiên bản 2020. Việc này không chỉ giúp doanh nghiệp Việt Nam sớm vượt qua khó khăn do đại dịch COVID-19 mà ECVN được kỳ vọng giúp doanh nghiệp nhanh chóng tiếp cận, tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại thế hệ mới như EVFTA.

Bộ Công Thương đang cùng Amazon Global Selling Việt Nam triển khai sáng kiến “Thương mại điện tử xuyên biên giới: Kỷ nguyên bứt phá” nhằm nhanh chóng chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cũng như thu hẹp khoảng cách về năng lực ứng dụng thương mại điện tử xuyên biên giới cho doanh nghiệp Việt Nam trong vòng 5 năm (2022-2026). Hai bên sẽ phối hợp đào tạo cho khoảng 10.000 doanh nghiệp trong nước nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và tham gia vào chuỗi hoạt động trong ngành kinh tế số, từng bước xây dựng thương hiệu cho hàng hóa Việt Nam trên thị trường thế giới.

Các mô hình xúc tiến thương mại trực tuyến và hybrid (trực tiếp kết hợp trực tuyến) đang được Bộ Công Thương đẩy mạnh là một trong những giải pháp được kỳ vọng sẽ giúp tăng cường xuất khẩu trực tuyến của DN Việt Nam.

Thời gian tới, Bộ Công Thương cần tiếp tục xây dựng những chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp thực hiện thương mại điện tử; cải cách hành chính để hỗ trợ tốt nhất cho doanh nghiệp tham gia các triển lãm, hội chợ quốc tế, các diễn đàn gặp gỡ song phương, đa phương… giúp doanh nghiệp có cơ hội tiếp xúc, giao lưu, tìm kiếm đối tác nhập khẩu, thúc đẩy hoạt động kinh doanh.

Đặc biệt, trong quá trình hoàn thiện khung khổ pháp lý cho xuất khẩu trực tuyến các loại hàng hóa, thương mại, Bộ Công Thương nên lựa chọn và tập trung vào những mặt hàng cụ thể đang có lợi thế, sau đó điều chỉnh dần dần cho phù hợp với thị trường cho các hàng hoá khác..

Bộ cũng nên kết hợp với các cơ quan chức năng và địa phương để tăng cường thông tin và tập huấn cho doanh nghiệp về môi trường hoạt động thương mại của các nước và thị trường tiềm năng, cũng như cac nghiệp vụ kỹ thuật, kỹ năng kinh doanh điện tử, tập trung đào tạo về mặt kỹ năng cho DN, như kỹ năng bán hàng, kỹ năng livestream trên sàn TMĐT, những kiến thức về xuất nhập khẩu và logistics, cũng như phương thức thanh toán an toàn.

Vào tháng 7/2023, theo báo cáo của Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA), các doanh nghiệp là thành viên của VPA khi xuất khẩu các mặt hàng nông sản sang UAE gồm tiêu, quế, hồi, hạt điều đã có đến 4 container, trị giá 400.000 USD bị mất trắng tại cảng Jebel Ali, UAE. Trước tình trạng trên, ngày 31/7/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký ban hành Công điện số 693/CĐ-TTg về việc hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu hồ tiêu sang thị trường UAE.

Đây là một bài học điển hình về rủi ro và vai trò của các cơ quan chức năng trong hỗ trợ DN xuất khẩu trực tuyến...

Nguyên Anh (thực hiện)