Thuế đồ uống có đường: Công cụ mạnh mẽ để cải thiện sức khỏe và công bằng y tế

Theo bà S. Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, WHO hoan nghênh nghị quyết của Quốc hội Việt Nam về việc xem xét Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi trong hai kỳ họp tới. Theo WHO, thuế đối với đồ uống có đường không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn thúc đẩy công bằng y tế và tăng nguồn thu ngân sách nhà nước. Việc tăng giá đồ uống có đường thông qua thuế sẽ khuyến khích người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống lành mạnh hơn như nước suối và đồ uống không đường, từ đó giảm nguy cơ mắc các bệnh như tiểu đường, tim mạch, sâu răng, loãng xương và béo phì.

WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt đủ cao để giảm tiêu thụ đồ uống có đường, đặc biệt là trong đối tượng trẻ em và thanh thiếu niên. Kinh nghiệm từ các quốc gia khác cho thấy, khi giá đồ uống có đường tăng 10%, lượng tiêu thụ giảm khoảng 11%.

Lợi ích của việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường

1. Hạn chế tiêu thụ đồ uống có đường: Tại Việt Nam, tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh chóng trong những năm gần đây. Việc áp dụng thuế sẽ giúp giảm lượng tiêu thụ, từ đó giảm tỷ lệ thừa cân và béo phì. Theo thống kê, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở thanh thiếu niên đã tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020, trong khi ở người trưởng thành, tỷ lệ này tăng từ 15% năm 2015 lên hơn 19% năm 2021.

2. Tăng nguồn thu ngân sách: Việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường sẽ mang lại nguồn thu đáng kể cho ngân sách nhà nước. Ví dụ, Chính phủ Mexico đã thu thêm 2,6 tỷ USD trong 2 năm 2014-2015 từ thuế này. Tại Nam Phi, thuế đồ uống có đường đã tạo ra khoảng 200 triệu USD trong hai năm đầu tiên. Nguồn thu này có thể được sử dụng để đầu tư vào các chương trình y tế, mở rộng bảo hiểm y tế cho các hộ gia đình nghèo.

Những thách thức và phản biện từ ngành công nghiệp

Ngành công nghiệp đồ uống lập luận rằng thuế đối với đồ uống có đường sẽ ảnh hưởng nhiều đến người nghèo. Tuy nhiên, khảo sát mức sống hộ gia đình tại Việt Nam cho thấy, các hộ gia đình có thu nhập cao tiêu thụ nhiều đồ uống có đường hơn, do đó các hộ gia đình nghèo sẽ ít bị ảnh hưởng hơn. Thực tế, các nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng, thuế đối với các sản phẩm có hại như thuốc lá và đồ uống có đường mang lại lợi ích lớn nhất cho các hộ gia đình nghèo, giúp họ giảm tiêu thụ và phòng ngừa các bệnh không lây nhiễm liên quan.

Một lập luận khác từ ngành công nghiệp là thuế đối với đồ uống có đường sẽ làm mất việc làm. Tuy nhiên, kinh nghiệm từ Mexico và TP. Berkeley (California, Mỹ) cho thấy, người tiêu dùng chuyển sang uống nước suối và các loại đồ uống không đường, do đó không làm giảm tổng số việc làm mà thậm chí còn tạo ra cơ hội việc làm mới trong lĩnh vực thực phẩm.

Hiệu quả của chính sách thuế đối với đồ uống có đường ở các quốc gia và bài học cho Việt Nam

Bà S. Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam chia sẻ về những kết quả tích cực từ chính sách thuế đối với đồ uống có đường ở nhiều quốc gia và những bài học quý báu mà Việt Nam có thể rút ra.

Hiện nay, khoảng 110 quốc gia, chiếm 57% dân số thế giới, đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường. Bằng chứng ngày càng nhiều cho thấy hiệu quả của chính sách này.

1. Mexico: Mexico là một trong những quốc gia tiên phong áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường. Sau khi áp thuế khoảng 10% giá bán, tiêu thụ đồ uống có đường giảm khoảng 6% sau 6 tháng và giảm khoảng 12% sau 12 tháng. Đồng thời, tiêu thụ đồ uống không đường, chủ yếu là nước suối đóng chai, tăng 4%. Việc giảm tiêu thụ đồ uống có đường đã góp phần giảm tỷ lệ sâu răng đáng kể và được dự đoán sẽ ngăn ngừa từ 89.000 đến 136.000 trường hợp mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 mới trong 10 năm tiếp theo.

2. Vương quốc Anh: Hai năm sau khi áp thuế đối với đồ uống có đường, tiêu thụ đồ uống có đường ở nhóm hàm lượng cao (trên 8 gr/100 ml) giảm 35,1%, ở nhóm hàm lượng trung bình (5-8 gr/100 ml) giảm 45,5%. Trong khi đó, tiêu thụ đồ uống ở nhóm đường thấp (dưới 5 gr/100 ml) và không đường tăng tới 35,5%. Những con số này cho thấy sự thay đổi tích cực trong thói quen tiêu thụ đồ uống của người dân, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Từ những kinh nghiệm thực tiễn trên thế giới, Việt Nam có thể rút ra nhiều bài học quan trọng:

Tăng cường nhận thức cộng đồng: Việc áp dụng thuế đối với đồ uống có đường cần đi đôi với việc nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của đường đối với sức khỏe. Các chiến dịch truyền thông về lợi ích của việc giảm tiêu thụ đồ uống có đường sẽ giúp người dân hiểu rõ và ủng hộ chính sách này.

Cung cấp các lựa chọn thay thế lành mạnh: Các cơ sở công cộng như trường học, cơ sở thể thao và bệnh viện cần đảm bảo cung cấp các loại đồ uống không đường như nước suối. Đặc biệt, tại trường học và cơ sở thể thao, việc loại bỏ hoàn toàn đồ uống có đường là rất cần thiết để bảo vệ sức khỏe của trẻ em và thanh thiếu niên.

Sử dụng nguồn thu từ thuế một cách hiệu quả: Nguồn thu từ thuế đồ uống có đường nên được đầu tư vào các chương trình y tế cộng đồng, như mở rộng bảo hiểm y tế cho các hộ gia đình nghèo, cải thiện hạ tầng y tế và triển khai các chương trình phòng ngừa bệnh tật.

Theo dõi và đánh giá tác động: Việt Nam cần có cơ chế theo dõi và đánh giá tác động của thuế đối với tiêu thụ đồ uống có đường và sức khỏe cộng đồng. Việc thu thập dữ liệu thường xuyên sẽ giúp điều chỉnh chính sách kịp thời và hiệu quả.

Chính sách thuế đối với đồ uống có đường đã chứng minh hiệu quả ở nhiều quốc gia, góp phần giảm tiêu thụ đường, cải thiện sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách. Theo bà S. Angela Pratt, Việt Nam có thể học hỏi từ những kinh nghiệm này để xây dựng và triển khai chính sách phù hợp, mang lại lợi ích lớn cho sức khỏe cộng đồng và công bằng y tế.

"Từ thực tế đó, chúng tôi khuyến nghị các cơ sở công cộng như trường học, cơ sở thể thao và bệnh viện cần cung cấp đồ uống không đường, như nước suối. Đặc biệt, trường học hay cơ sở thể thao thì hoàn toàn không nên có chỗ cho đồ uống có đường", bà S. Angela Pratt nhấn mạnh.

Thạch Anh t/h