Sáu câu hỏi cho tương lai kinh tế Việt Nam: Cần câu trả lời cấp thiết

Định hình mô hình tăng trưởng mới cho Việt Nam

Trong bối cảnh thế giới biến động sâu sắc và nội tại đất nước đứng trước những yêu cầu phát triển mới, việc xác lập một mô hình tăng trưởng đột phá cho giai đoạn tương lai đã trở thành mệnh lệnh cấp thiết. Tại Diễn đàn "Xác lập mô hình tăng trưởng cho Việt Nam giai đoạn 2026 - 2030 và định hướng 2045", bài phát biểu của PGS. TS Nguyễn Hồng Sơn - Phó trưởng ban, Ban Chính sách, Chiến lược trung ương, đã thu hút sự chú ý đặc biệt khi không chỉ tổng kết chặng đường đã qua mà còn thẳng thắn đặt ra sáu "câu hỏi lớn" mang tính định hướng, gợi mở cho tương lai kinh tế đất nước.

Những trăn trở này không chỉ là vấn đề lý luận mà còn là yêu cầu thực tiễn, định hình con đường để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

PGS. TS Nguyễn Hồng Sơn - Phó trưởng ban, Ban Chính sách, Chiến lược trung ương

Nhìn lại chặng đường gần 40 năm đổi mới, PGS. TS Nguyễn Hồng Sơn khẳng định, Việt Nam đã đạt được những thành tựu kinh tế - xã hội to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Nền kinh tế duy trì tốc độ tăng trưởng ở mức cao, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện, vị thế và uy tín quốc gia trên trường quốc tế ngày càng được nâng cao. Quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, dù được chính thức khởi động từ Đại hội XI, đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt sau Nghị quyết 05-NQ/TW năm 2016. Chúng ta đã có những bước tiến trong việc tái cơ cấu kinh tế, quản lý nợ công, cải thiện môi trường kinh doanh và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, ông Sơn cũng thẳng thắn chỉ ra những "điểm nghẽn" và hạn chế. Tốc độ đổi mới mô hình tăng trưởng chưa thực sự nhanh và mạnh mẽ như kỳ vọng. Tăng trưởng kinh tế chưa thực sự bền vững, năng suất lao động dù cải thiện nhưng vẫn còn khoảng cách lớn so với các nước trong khu vực. Nền kinh tế vẫn còn phụ thuộc nặng nề vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và lao động giá rẻ. Tỷ trọng đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng chưa cao, và năng lực tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu của doanh nghiệp Việt Nam còn hạn chế.

Đặc biệt, năng lực công nghệ nội sinh còn yếu, chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, chưa đáp ứng yêu cầu của các ngành kinh tế mới, công nghệ cao. Những thách thức này đòi hỏi sự chuyển mình mạnh mẽ hơn, một tư duy mới và những giải pháp đột phá để tạo ra mô hình tăng trưởng thực sự hiệu quả và bền vững cho tương lai.

Sáu "câu hỏi lớn" định hình tương lai kinh tế Việt Nam

Từ thực tiễn đó, PGS. TS Nguyễn Hồng Sơn đã đặt ra 6 nhóm câu hỏi lớn, như những gợi mở sâu sắc cho các nhà hoạch định chính sách, các chuyên gia và toàn xã hội cùng suy ngẫm và tìm lời giải.

Một là, vai trò của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ được định vị như thế nào trong mô hình tăng trưởng mới? Đây là những động lực chính đã được Đảng ta xác định, nhưng câu hỏi đặt ra là cần những cơ chế, chính sách đột phá nào để biến tiềm năng thành sức mạnh vật chất thực sự.

Hai là, Việt Nam nên tiếp cận việc phát triển khoa học công nghệ theo lộ trình nào? Chúng ta nên đi tuần tự, từ tiếp nhận, phổ biến công nghệ rồi mới đến đầu tư nghiên cứu phát triển, hay cần tiến hành đồng thời, thậm chí "đi tắt đón đầu" ở một số lĩnh vực trọng điểm để có thể bắt kịp và vươn lên? Đây là lựa chọn chiến lược, quyết định tốc độ hiện đại hóa của nền kinh tế.

Ba là, làm thế nào để tạo ra sự dịch chuyển mạnh mẽ các nguồn lực (đất đai, vốn, lao động) từ các ngành thâm dụng tài nguyên, lao động sang ngành có giá trị gia tăng cao, dựa vào tri thức và đổi mới sáng tạo? Câu hỏi này gắn liền với việc giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường và phát triển xã hội bền vững.

Bốn là, đâu là những ngành, lĩnh vực cần được ưu tiên đột phá để dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế? Vai trò của Nhà nước và thị trường sẽ được phân định ra sao? Nhà nước sẽ đóng vai trò "kiến tạo", định hướng, trong khi kinh tế tư nhân thực sự trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế.

Năm là, vai trò của các đô thị lớn, các vùng động lực tăng trưởng sẽ ra sao trong mô hình mới? Thực tế cho thấy sự tăng trưởng và đóng góp của nhiều cực tăng trưởng đang có xu hướng chậm lại. Cần những cơ chế, chính sách đặc thù nào để các "đầu tàu" này tiếp tục phát huy vai trò dẫn dắt, tạo sức lan tỏa cho cả nước?

Sáu là, cần những cơ chế chính sách gì để thực sự khuyến khích, bảo vệ đội ngũ làm đổi mới sáng tạo, thu hút và trọng dụng nhân tài, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao? Làm sao để đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, tạo nền tảng vững chắc cho mô hình tăng trưởng mới?

Những câu hỏi PGS. TS Nguyễn Hồng Sơn đặt ra đã khái quát hóa những vấn đề cốt lõi nhất mà Việt Nam cần đối mặt và giải quyết. Việc tìm ra lời giải đáp thỏa đáng cho những câu hỏi này sẽ là chìa khóa để xây dựng một mô hình tăng trưởng mới, giúp Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược đến năm 2030 và tầm nhìn 2045.