Ô nhiễm rác thải nhựa đã trở thành một vấn đề được quan tâm hàng đầu trên toàn cầu. Theo thống kê, lượng rác nhựa thải được tìm thấy ngoài đại dương đã đến mức báo động 100 triệu tấn, trong đó khoảng 80-90% nguồn phát thải là từ đất liền, theo trang web của Công ước Basel.
Vấn đề này đặc biệt nghiêm trọng ở khu vực ASEAN - nơi đã nhập khẩu nhiều nhựa phế thải từ các quốc gia phát triển - đặc biệt là Thái Lan, Malaysia và Việt Nam. Tình trạng này tăng mạnh sau lệnh cấm nhập khẩu chất thải của Trung Quốc vào đầu năm 2018. Theo dữ liệu thống kê của Cục điều tra dân số Hoa Kỳ, gần một nửa rác thải nhựa được xuất khẩu từ Mỹ để tái chế trong 6 tháng đầu năm 2018 đã được chuyển đến 3 nước ASEAN nói trên.
Ô nhiễm sông, biển tại Đông Nam Á không còn là vấn đề mới và thậm chí ngày càng nghiêm trọng bởi sự gia tăng dân số, tốc độ đô thị hóa cao và biến đổi khí hậu. Điều này dẫn tới sự suy thoái và cạn kiệt nhiều nguồn tài nguyên, trong đó có cả nguồn nước và các hệ sinh thái liên quan. Nhiều con sông trong khu vực bị ô nhiễm nặng bởi chất thải sinh hoạt, công nghiệp và nông nghiệp, khiến chỉ số chất lượng nước (WQI) đạt ngưỡng không an toàn.
Nhiều vật thể khó tái chế, gây nguy hại cho môi trường như chai nhựa hay dép cao su thường được tìm thấy trôi nổi trên các dòng sông trong khu vực. Một khi đã bị thải ra sông, nếu không được xử lý kịp thời thì điểm đến tiếp theo của chúng sẽ là biển khơi.
Đông Nam Á sẽ đạt được nhiều lợi ích từ việc bổ sung rác thải nhựa vào bản sửa đổi Công ước Basel - một hiệp ước kiểm soát sự di chuyển rác thải nguy hại từ nước này sang nước khác. Hiện tất cả 10 quốc gia thành viên ASEAN đã ký kết Công ước Basel. Dự thảo sửa đổi của Công ước Basel cung cấp cho các bên tham gia quyền từ chối nhập khẩu các loại chất thải nhựa khó tái chế hoặc không thể quản lý được. Việc này sẽ đem lại sự kiểm soát tốt hơn với loại chất thải này, khiến việc quản lý trở nên minh bạch hơn, nhằm đảm bảo sự an toàn người dân và môi trường.
Công ước Basel tên đầy đủ là công ước toàn cầu về kiểm soát vận chuyển qua biên giới và tiêu hủy các phế thải nguy hiểm. Công ước Basel được thông qua tại Hội nghị Đại sứ Đặc mệnh Toàn quyền và 55 năm nước đã ký kết vào ngày 22/3/1989 tại Basel (Thụy Sĩ), bắt đầu có hiệu lực vào ngày 5/5/1992. Cho đến nay, đã có 187 quốc gia trên thế giới là thành viên của công ước quan trọng này.
Công ước nhằm mục tiêu giảm thiểu phát sinh chất thải nguy hại; khuyến khích hủy bỏ các chất thải nguy hại gần nguồn phát sinh, giảm việc di chuyển các chất này qua các biên giới và bảo đảm cho chất thải được quản lý một cách tốt nhất để bảo vệ môi trường. Việt Nam đã tham gia Công ước Basel từ ngày 13/3/1995. Cơ quan đầu mối thực thi Công ước này là Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Trước tình trạng vận chuyển rác qua biên giới trở nên phức tạp và ngày càng nghiêm trọng, hồi tháng 5/2019, các quốc gia thành viên đã đạt được thỏa thuận sửa đổi Công ước Basel, theo đó sẽ tiếp tục hạn chế dòng phế liệu nhựa đến các nước đang phát triển. Đặc biệt, theo quy định mới, những nước không phải là thành viên cũng sẽ không được xuất khẩu rác thải đến những nước thành viên công ước này.
Minh Huy
