Trong báo cáo gửi đại biểu Quốc hội tại kỳ họp thứ 8 của Quốc hội khóa XV, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chỉ rõ một số vấn đề cơ bản liên quan đến cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước (DNNN), bao gồm các nguyên nhân khách quan và chủ quan gây chậm trễ, cũng như các giải pháp cần thiết để thúc đẩy quá trình này.
Theo Quyết định 1479/QĐ-TTg về việc phê duyệt Kế hoạch sắp xếp lại DNNN giai đoạn 2022-2025, Chính phủ yêu cầu phải thực hiện cổ phần hóa 19 DNNN và sắp xếp lại 5 DNNN trong giai đoạn này. Tuy nhiên, tính đến hết tháng 9/2024, trong số 19 doanh nghiệp phải cổ phần hóa, vẫn còn 14 doanh nghiệp đang tiếp tục triển khai các bước chuẩn bị thực hiện, chỉ có 5 doanh nghiệp đã hoàn tất việc thành lập ban chỉ đạo, tổ giúp việc.
Nguyên nhân chính dẫn đến sự chậm trễ trong quá trình cổ phần hóa là do nhiều yếu tố liên quan đến quy trình hành chính và vướng mắc trong việc phê duyệt phương án sử dụng đất. Các doanh nghiệp có đất đai tại nhiều địa phương gặp khó khăn trong việc thống nhất các phương án sử dụng đất giữa các địa phương. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quá trình cổ phần hóa mà còn làm chậm tiến độ phê duyệt quyết định cổ phần hóa của các doanh nghiệp.
Ngoài ra, các quy định về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước hiện nay còn chưa đầy đủ và chưa xử lý được một số vướng mắc, đặc biệt là liên quan đến việc xác định giá trị doanh nghiệp, nhất là việc xác định giá trị đất đai và tài sản. Việc này dẫn đến tình trạng phương án cổ phần hóa kéo dài và không hoàn thành đúng kế hoạch.
Một nguyên nhân nữa là Luật Quản lý, sử dụng tài sản công đã được ban hành từ năm 2017, nhưng các văn bản hướng dẫn thi hành vẫn chưa đầy đủ và rõ ràng. Điều này gây khó khăn cho việc sắp xếp và xử lý tài sản công tại các DNNN, ảnh hưởng đến tiến độ cổ phần hóa.
Bên cạnh các vấn đề vướng mắc từ phía cơ quan nhà nước, chính bản thân các doanh nghiệp cũng gặp không ít khó khăn trong quá trình cổ phần hóa. Một số doanh nghiệp đang gặp phải tình trạng khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh, thậm chí là âm vốn chủ sở hữu, nợ bảo hiểm xã hội, nợ thuế, hoặc đang trong quá trình tái cơ cấu. Các yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mà còn làm tăng thời gian và chi phí trong quá trình cổ phần hóa.
Sự chậm trễ trong quá trình cổ phần hóa là do nhiều yếu tố liên quan đến quy trình hành chính và vướng mắc trong việc phê duyệt phương án sử dụng đất (Ảnh: Internet). |
Ví dụ điển hình có thể kể đến Công ty TNHH 1 thành viên Thiết bị giáo dục (thuộc Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội), Công ty TNHH 1 thành viên Xuất nhập khẩu Nông sản thực phẩm (Agrexport thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn). Những doanh nghiệp này không chỉ phải đối mặt với khó khăn tài chính mà còn gặp phải những vấn đề phức tạp trong việc xác định giá trị tài sản, xử lý các vấn đề liên quan đến đất đai và các nghĩa vụ tài chính chưa hoàn tất.
Bên cạnh cổ phần hóa, thoái vốn tại các DNNN cũng là một nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước. Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong giai đoạn từ 2022 đến nay, các bộ và địa phương đã phải hoàn thành thoái vốn tại 53 doanh nghiệp. Tuy nhiên, đến hết tháng 9/2024, chỉ có 21 doanh nghiệp hoàn thành thoái vốn, trong khi vẫn còn 32 doanh nghiệp chưa hoàn thành.
Một số doanh nghiệp đã hoàn thành thoái vốn nhưng tỷ lệ thoái vốn không đạt mục tiêu đề ra, nguyên nhân chủ yếu là do không có nhà đầu tư đăng ký mua, hoặc tỷ lệ cổ phần bán ra thấp hơn so với yêu cầu tại Quyết định 1479/QĐ-TTg. Chẳng hạn, các doanh nghiệp như Công ty cổ phần Đường bộ Hải Phòng, Công ty cổ phần Chế biến lâm sản Tuyên Quang và Công ty cổ phần Xây dựng Bình Phước đều không đạt được tỷ lệ thoái vốn như dự kiến.
Một số doanh nghiệp khác cũng gặp phải vướng mắc liên quan đến đất đai, đặc biệt là những doanh nghiệp có diện tích đất lớn tại các khu vực chưa có quy hoạch rõ ràng. Các doanh nghiệp này gặp khó khăn trong việc xác định giá trị tài sản và lập phương án thoái vốn.
Một trong những nguyên nhân khiến cổ phần hóa và thoái vốn chậm chính là cơ chế, chính sách chưa đồng bộ và đầy đủ. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các quy định về cổ phần hóa và thoái vốn hiện nay còn nhiều bất cập, gây khó khăn trong việc triển khai các phương án. Việc thiếu các văn bản hướng dẫn thi hành đầy đủ, rõ ràng làm cho các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và nhà đầu tư không có đủ thông tin cần thiết để thực hiện các thủ tục một cách nhanh chóng.
Thêm vào đó, một số bộ và địa phương chưa tích cực triển khai cổ phần hóa các DNNN trực thuộc quản lý. Việc này đã kéo dài thời gian triển khai và làm chậm tiến độ thực hiện nhiệm vụ của Chính phủ. Quá trình phê duyệt các quyết định liên quan đến cổ phần hóa và thoái vốn còn kéo dài, khiến kế hoạch không thể hoàn thành đúng thời hạn.
Để giải quyết các vấn đề trên và thúc đẩy tiến độ cổ phần hóa và thoái vốn, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đề xuất một số giải pháp.
Thứ nhất, cần tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra và giám sát tiến độ thực hiện cổ phần hóa, sắp xếp lại DNNN của các bộ, ngành, địa phương. Các cơ quan chủ quản phải bám sát tiến độ và đảm bảo các doanh nghiệp hoàn thành việc cổ phần hóa đúng thời gian quy định.
Thứ hai, các cơ quan quản lý nhà nước cần khẩn trương hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý liên quan đến cổ phần hóa và thoái vốn, đặc biệt là các văn bản hướng dẫn thi hành các luật và nghị định liên quan. Việc này sẽ giúp giải quyết các vướng mắc về đất đai, xác định giá trị doanh nghiệp, tài sản công và tài sản nhà nước.
Thứ ba, cần tập trung xử lý dứt điểm các vấn đề về tài chính, nợ đọng, nghĩa vụ bảo hiểm xã hội và các nghĩa vụ tài chính khác đối với các doanh nghiệp cổ phần hóa. Các doanh nghiệp cần được hỗ trợ trong việc tái cơ cấu tài chính và giảm nợ để có thể tiến hành cổ phần hóa một cách suôn sẻ.
Cuối cùng, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cung cấp thông tin minh bạch về tiến độ cổ phần hóa và thoái vốn để thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Việc công khai, minh bạch thông tin sẽ giúp các nhà đầu tư có thể đưa ra các quyết định đầu tư chính xác và kịp thời, từ đó thúc đẩy tiến độ thực hiện các phương án cổ phần hóa và thoái vốn.
Cổ phần hóa và thoái vốn doanh nghiệp nhà nước là một trong những bước quan trọng trong quá trình tái cơ cấu nền kinh tế và thị trường tài chính Việt Nam. Mặc dù đã có những tiến bộ nhất định, nhưng tiến độ cổ phần hóa và thoái vốn còn chậm, không đạt mục tiêu đề ra. Việc giải quyết các vướng mắc về cơ chế chính sách, đất đai, tài chính và xử lý nợ sẽ là yếu tố quyết định giúp thúc đẩy quá trình này. Thực hiện tốt các giải pháp này sẽ không chỉ giúp các DNNN hoạt động hiệu quả hơn mà còn tạo ra cơ hội lớn cho các nhà đầu tư, đồng thời nâng cao sự minh bạch và tính cạnh tranh của nền kinh tế.