Cần làm rõ khái niệm “kinh tế báo chí” trong bối cảnh chuyển đổi số

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội khóa XV, sáng 23/10, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày Báo cáo tóm tắt thẩm tra dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi). Ủy ban thống nhất với sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Báo chí, coi đây là bước thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; đồng thời khắc phục những bất cập của Luật hiện hành trước yêu cầu phát triển mới của đời sống truyền thông.

Một trong những nội dung nhận được nhiều quan tâm là việc hoàn thiện khung khái niệm và định danh các loại hình báo chí trong kỷ nguyên số. Theo ông Nguyễn Đắc Vinh, dự thảo Luật tiếp tục xác định 4 loại hình gồm báo chí in, báo nói, báo hình và báo chí điện tử. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị cân nhắc cách gọi để bảo đảm tính thống nhất, phổ quát, phù hợp với thông lệ quốc tế, nên sử dụng các thuật ngữ “báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử”. Việc chuẩn hóa khái niệm không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật lập pháp mà còn tạo nền tảng cho việc hoạch định chiến lược phát triển báo chí trong môi trường truyền thông hội tụ.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh

Đối với mô hình “cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện”, Ủy ban cơ bản đồng thuận với việc bổ sung quy định song đề nghị làm rõ hơn nội hàm, tiêu chí xác định và cơ chế đặc thù về tài chính. Ngoài 6 cơ quan báo chí được quy hoạch theo Quyết định 362/QĐ-TTg ngày 3/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ, cần xem xét mở rộng đối tượng cho một số cơ quan báo chí địa phương hoặc đơn vị đã chứng minh được năng lực và vị thế trong hoạt động báo chí đa nền tảng. Điều này nhằm hình thành mạng lưới truyền thông chủ lực đồng bộ, đủ sức dẫn dắt dòng chảy thông tin trong nước.

Vấn đề “kinh tế báo chí” tiếp tục là điểm nhấn cần được nghiên cứu sâu. Ủy ban Văn hóa và Xã hội nhất trí với việc tạo điều kiện để các cơ quan báo chí đa dạng hóa nguồn thu, tăng nguồn lực tài chính nhằm bảo đảm và nâng cao chất lượng hoạt động. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Đắc Vinh, khái niệm “kinh tế báo chí” vẫn còn chưa được định hình rõ về phạm vi, cấu phần và mối quan hệ giữa tự chủ tài chính với chức năng công ích của báo chí. Do đó, cần quy định cụ thể hơn về cơ chế tự chủ, đầu tư công, các nguồn thu hợp pháp từ hoạt động kinh doanh báo chí, tránh tình trạng thương mại hóa nội dung hoặc làm méo mó chức năng xã hội của báo chí.

Liên quan đến công tác quản lý, Ủy ban cho rằng hoạt động của một số cơ quan báo chí trực thuộc các tổ chức xã hội, viện nghiên cứu vẫn còn bất cập, gây khó khăn cho cơ quan quản lý nhà nước. Vì vậy, cần giao Chính phủ quy định cụ thể điều kiện đối với tổ chức xã hội - nghề nghiệp khi đề nghị cấp phép hoạt động báo chí, nhằm bảo đảm tính minh bạch, chuyên nghiệp trong hệ thống chủ quản.

Trong bối cảnh báo chí ngày càng gắn bó với không gian mạng, Ủy ban đề nghị bổ sung quy định về trách nhiệm pháp lý của các nền tảng mạng xã hội nước ngoài khi để xảy ra tình trạng xâm nhập, chỉnh sửa, hoặc phát tán nội dung vi phạm pháp luật trên kênh của cơ quan báo chí. Đồng thời, cần xác lập cơ chế bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí trên môi trường số, nhất là những nội dung có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI).

Đặc biệt, về chuyển đổi số báo chí, Ủy ban nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện hành lang pháp lý cho việc phát triển các nền tảng công nghệ số trong nước, khuyến khích phân phối nội dung báo chí trên hạ tầng số nội địa. Cùng với đó là việc xác định rõ quyền và trách nhiệm của nhà báo, cơ quan báo chí khi ứng dụng AI trong sáng tạo nội dung, bảo đảm tính minh bạch, chính xác và đạo đức nghề nghiệp.

Những góp ý nêu trên cho thấy tinh thần của việc sửa đổi Luật Báo chí không chỉ dừng lại ở việc cập nhật kỹ thuật lập pháp, mà hướng tới việc định hình một hệ sinh thái báo chí hiện đại – nơi “kinh tế báo chí” và “trách nhiệm xã hội” cùng phát triển hài hòa, bền vững trong kỷ nguyên số.