Nếu Mỹ - Trung Quốc đạt được thoả thuận thì doanh nghiệp Việt Nam được hưởng lợi gì?

Năm năm qua, căng thẳng Mỹ – Trung đã định hình lại bản đồ thương mại toàn cầu: chuỗi cung ứng đứt gãy, dòng đầu tư chuyển hướng, và Việt Nam nổi lên như một “bến đỗ thay thế” trong chiến lược China + 1. Nhưng khi Washington và Bắc Kinh bắt đầu “tái thiết lập lòng tin” qua hàng loạt kênh đối thoại về thương mại, công nghệ và khí hậu, thế giới không chỉ chứng kiến sự hạ nhiệt của xung đột, mà còn mở ra một chu kỳ tái cấu trúc chuỗi cung ứng mới, sâu và phức tạp hơn. Nếu hai quốc gia này đạt được thỏa thuận về thuế quan, tiêu chuẩn công nghệ và dòng đầu tư, Việt Nam sẽ không còn chỉ là “bên hưởng lợi gián tiếp từ chiến tranh thương mại”, mà có thể trở thành mắt xích trung gian trong trật tự sản xuất toàn cầu hậu xung đột.

Đại sứ Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam, là thành viên Hội đồng tư vấn chính sách với Thủ tướng Chính phủ theo Quyết định 1664/QĐ-TTg ngày 4/8/2025

Đại sứ Phạm Quang Vinh: “Khi hai cường quốc điều chỉnh, Việt Nam phải xác định vị thế chủ động trong cuộc chơi”

Trong cuộc trao đổi với Tạp chí Doanh nghiệp và Hội nhập, Đại sứ Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam nhấn mạnh:

“Mỗi khi quan hệ Mỹ – Trung chuyển pha, sẽ luôn có tác động lan tỏa tới toàn bộ khu vực. Việt Nam cần tránh bị cuốn vào quỹ đạo của một bên, mà phải biết chọn đúng ‘vị trí chiến lược’ – vừa hợp tác, vừa giữ độc lập. Nếu hai nước đạt thỏa thuận, đó là thời điểm chúng ta phải hành động nhanh hơn, nâng cấp chuỗi giá trị và khẳng định vai trò trung gian tin cậy trong khu vực.”

Thỏa thuận Mỹ – Trung, nếu thành công, có thể giúp ổn định thương mại toàn cầu, giảm chi phí logistics và khôi phục dòng đầu tư. Khi đó, Việt Nam sẽ được hưởng lợi nhờ vị thế “cửa ngõ ASEAN”, với khả năng thu hút thêm vốn FDI từ cả Mỹ, Trung Quốc lẫn châu Âu.

Nhưng mặt khác, một trật tự sản xuất mới có thể khiến các chuỗi cung ứng quay lại Trung Quốc nếu nước này lấy lại niềm tin từ Mỹ. Khi đó, những doanh nghiệp Việt chỉ dừng ở “gia công giá rẻ” sẽ bị thay thế. Cơ hội không nằm ở việc “được chọn để thay thế”, mà ở việc được chọn để đồng hành lâu dài trong chuỗi giá trị.

Thách thức lớn nhất với doanh nghiệp Việt Nam không còn là ‘có đơn hàng hay không’, mà là liệu họ có đủ năng lực công nghệ, chuẩn quản trị và sức chống chịu chuỗi cung ứng để tồn tại trong một trật tự mới nơi Mỹ và Trung Quốc vừa cạnh tranh vừa tái bắt tay – vì trong trật tự đó, ai chỉ còn làm các phân khúc lắp ráp cơ bản khả năng cao sẽ bị loại đầu tiên.

Tái gắn kết chuỗi cung ứng – Việt Nam đứng trước ngã rẽ lớn

Một chuyên gia tại Harvard Kennedy School nhận định: “Nếu chiến tranh thương mại là thời của ‘tách rời’, thì thỏa thuận Mỹ – Trung sắp tới sẽ là thời của tái gắn kết có chọn lọc.”

Điều đó đồng nghĩa: dòng sản xuất có thể trở lại Trung Quốc một phần, nhưng sẽ lan tỏa sang các nền kinh tế tin cậy, ổn định và có năng lực sản xuất, trong đó Việt Nam được xem là “điểm rơi hợp lý nhất” của các tập đoàn đa quốc gia.

Các lĩnh vực có thể hưởng lợi trực tiếp gồm công nghiệp điện tử, thiết bị năng lượng xanh, logistics và công nghiệp hỗ trợ công nghệ cao, những ngành mà cả Mỹ và Trung Quốc đều muốn củng cố năng lực ngoài lãnh thổ của mình.

Tuy nhiên, như nhiều chuyên gia cảnh báo, “Cơ hội này chỉ có giá trị nếu Việt Nam đủ chuẩn mực để được chọn.” Bởi khi hai cường quốc thương lượng, chất lượng, truy xuất nguồn gốc, và năng lực tuân thủ quốc tế sẽ là “tấm vé thông hành” thay vì lợi thế giá rẻ như trước đây.

Mỹ – Trung “bắt tay”: Doanh nghiệp Việt hưởng lợi hay chịu sức ép?

Hai kịch bản của hai cường quốc – Một yêu cầu cấp thiết cho doanh nghiệp Việt Nam

Nếu quan hệ Mỹ – Trung đạt được thỏa thuận thực chất, Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn “tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu có trật tự”, nơi các luồng đầu tư, sản xuất và thương mại được sắp xếp lại theo hướng ổn định hơn. Khi đó, doanh nghiệp Việt cần nhanh chóng chuyển mình từ vai trò gia công sang đối tác chiến lược, tập trung đầu tư vào truy xuất nguồn gốc, chuyển đổi xanh, tiêu chuẩn ESG và đổi mớicông nghệ để đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của các tập đoàn quốc tế. Đồng thời, Chính phủ cần chuẩn hóa khung pháp lý, nâng cấp hạ tầng logistics và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao nhằm đón đầu dòng vốn toàn cầu đang dịch chuyển mạnh về khu vực Đông Nam Á.

Ngược lại, nếu thỏa thuận chỉ mang tính tạm thời hoặc đổ vỡ, căng thẳng Mỹ – Trung có thể tái bùng phát, đẩy doanh nghiệp Việt vào thế “dao hai lưỡi”: được hưởng lợi ngắn hạn từ làn sóng dịch chuyển sản xuất, nhưng cũng phải đối mặt với rủi ro chính trị, thuế quan và gián đoạn chuỗi cung ứng. Trong kịch bản này, Việt Nam cần đa dạng hóa thị trường, mở rộng hợp tác với các nền kinh tế như EU, Ấn Độ, Trung Đông, đồng thời củng cố và khai thác hiệu quả các hiệp định FTA hiện có, nhằm giảm phụ thuộc vào hai cực kinh tế lớn nhất thế giới và bảo vệ vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Trong mọi kịch bản, doanh nghiệp Việt phải đi trước một bước, không chỉ “đón sóng” mà tạo sóng bằng chiến lược đổi mới, chuyển đổi số và hợp tác quốc tế. Khi hai cường quốc bắt tay, những quốc gia biết nắm thời cơ sẽ không chỉ là người hưởng lợi mà là người đồng kiến tạo trật tự mới. Đây là thời khắc Việt Nam cần thể hiện bản lĩnh của một nền kinh tế độc lập, tự chủ và sáng tạo trong một thế giới nhiều biến động, chủ động và không chờ đợi.

“Các chuỗi cung ứng khó có thể rời Trung Quốc hoàn toàn, nhưng Trung Quốc không còn là công xưởng đơn giản của thế giới, mà đã chuyển sang dẫn dắt ở các phân khúc cao. Mặt khác, đang có những chỉ dấu về một trật tự sản xuất mới đang xuất hiện, đan xen cũ mới, do sự phát triển đột phá của khoa học công nghệ và do quan hệ Mỹ-Trung không chỉ bấp bênh mà còn vừa tùy thuộc lẫn nhau. Khi đó, những doanh nghiệp Việt chỉ dừng ở “gia công giá rẻ” sẽ bị thay thế. Cơ hội không nằm ở việc “được chọn để thay thế”, mà ở việc được chọn để đồng hành lâu dài trong chuỗi giá trị” - Đại sứ Phạm Quang Vinh nhận định.