Lợi nhuận xổ số kiến thiết: Khi “chiếc bánh” được chia không đều

Nghề của những người… hết đường!

Hằng ngày, ở khắp ngóc ngách, người bán vé số dạo xuất hiện như một phần tất yếu của nhịp sống miền Nam. Họ hối hả, rao vang, mời chào từng tờ vé số mệnh giá 10.000đ.

Đằng sau nụ cười, giọng rao vui vẻ, là một thực tế cay nghiệt: Họ là lực lượng lao động chính, đều mỗi ngày mang về nguồn thu “khủng” cho các đại lý và Công ty XSKT, nhưng họ lại là những người nghèo nhất. Trong khi họ phải dầm mưa dãi nắng, vất vả từng ngày, thì phần lớn lợi nhuận lại chảy vào tay các đại lý và công ty, để lại cho họ chỉ là đồng lãi nhỏ nhoi.

Bà Nguyễn Thị Tuyết Nga (63 tuổi) cũng là người bán vé số dạo ở Cần Thơ. Bà nói, nghề bán vé số dạo không chỉ cực nhọc mà còn phải chịu biết bao tủi nhục. Không ít lần bà năn nỉ khách mua, bị họ từ chối và chửi thẳng vào mặt vì làm phiền. “Tại một số quán cà phê, quán nhậu, người ta treo bảng không cho vào bán vé số, bước vào là bị đuổi ra liền. Có hôm tui phải vừa khóc vừa chạy khắp nơi để năn nỉ người ta mua vì gần tới giờ xổ số, mà không bán được số vé còn “ôm” - bà Nga kể.

Một người phụ nữ lớn tuổi phải ra đường để mời chào mọi người mua vé số. Ảnh: Tr.L

Chung hoàn cảnh đó, chị Hương (quê ở tỉnh Hậu Giang cũ) là mẹ đơn thân, ngày nào cũng dắt theo con nhỏ rong ruổi khắp các con đường. “Mỗi tờ vé số lãi 1.000 đồng, muốn đủ sống phải đi suốt ngày. Nhiều hôm mưa gió, người lạnh, tay chân run rẩy, mà không dám nghỉ. Vất vả là vậy, nhưng cũng chỉ kiếm được hơn 100.000đ”.

Ông Nguyễn Hữu Chương (67 tuổi) quê ở tận Hà Tĩnh, lang bạt vào Cần Thơ từ mấy chục năm trước. Do nghèo khó, ông chọn nghề đi bán vé số để mưu sinh. Đến một dạo, vợ ông mất, rồi đứa con nhỏ đi học về tắm sông không may bị chết đuối.

Tai ương ập xuống gia đình, bỏ lại ông một mình thân già côi cút. Hai năm trước, trong lúc đi bộ băng qua đường bán vé số, ông bị tai nạn giao thông gãy chân.

Với chiếc xe lăn, từ sáng sớm, ông gồng mình lăn mấy chục cây số đến từng ngõ hẻm, góc phố để mời người mua vé số.

Ông Chương bộc bạch: “Bán vé số dạo là công việc mưu sinh mà người ta không còn làm được việc gì khác. Nếu trước đây, mỗi ngày tôi bán được tới 400 tờ, thì bây giờ chỉ bán được gần 100 tờ”.

“Bán vé số dạo là công việc mưu sinh khi mà người ta không còn làm được việc gì khác thì mới chọn nó. Nói nôm na là “hết đường rồi”!”.

Những hoàn cảnh như ông Chương, bà Nga… chỉ là một trong số hàng chục ngàn người đang vất vả mưu sinh với nghề bán vé số dạo. Sau khi nhận vé số từ đại lý, họ lặn lội (chủ yếu là đi bộ) khắp nơi, vào tận các con hẻm, ngõ ngách để mời mua vé số. Có người mỗi ngày đi bộ vài chục ki-lô-mét là chuyện thường. Họ đội nắng, đội mưa; đối mặt với nguy cơ sụt giảm về sức khỏe. Thậm chí, có người như ông Chương đã không may gặp tai nạn trên đường đi bán, họ cũng phải tự chịu.

Vất vả là vậy, nhưng bình quân, mỗi tờ vé số bán được, người bán lãi được khoảng 1.000 đồng. Mỗi ngày, một người có thể bán được 100 - 300 tờ, tương ứng với mức thu nhập 100.000 đồng - 300.000 đồng/ngày.

“Mặt sau” của tờ vé số

Hiện nay, XSKT khu vực miền Nam gồm 21 tỉnh, thành (cũ), gồm: TP.HCM, Vũng Tàu, Đồng Nai, Tây Ninh, Bình Thuận, Bình Dương, Bình Phước, Đà Lạt, Cần Thơ, Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Hậu Giang, An Giang, Kiên Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, Long An, Tiền Giang và Bến Tre. Các công ty XSKT có thị trường phát hành vé số qua lại lẫn nhau. Chẳng hạn như vé số Sóc Trăng vẫn được bán ở Trà Vinh và ngược lại.

Các công ty này sẽ phát hành (bán vé) và mở thưởng 1 kỳ/tuần. Cá biệt có TP.HCM phát hành và mở thưởng 2 kỳ/tuần. Và mỗi ngày, sẽ có ít nhất “2 đài” mở thưởng để người mua vé số “cầu may”.

Có thể hình dung, “vòng đời” của mỗi tờ vé số/ngày, sẽ do các tác nhân sau đây chi phối. Đầu tiên, vé số được in xong sẽ chuyển về đại lý cấp 1. Đây là tổng đại lý vé số, là nơi sẽ trực tiếp nhận vé số từ các công ty XSKT. Những đại lý này có ký hợp đồng với các công ty XSKT, tùy vào đại lý lớn, nhỏ, nhu cầu tiêu thụ ở mỗi nơi, mà mỗi đại lý sẽ lấy số lượng vé số khác nhau. Đại lý cấp 1 sẽ ràng buộc với các công ty XSKT về chỉ tiêu, doanh số tiêu thụ…

Kế đến là đại lý cấp 2. Đại lý này không ký hợp đồng với công ty XSKT, mà sẽ nhận vé số và chịu sự chi phối của đại lý cấp 1 (chỉ tiêu ít nhất trên 1.000 vé mỗi ngày). Kế đến nữa là đại lý cấp 3, cấp 4… Người bán dạo sẽ nhận vé số từ những đại lý này, rồi rong ruổi khắp nơi để đi bán.

Theo tìm hiểu của PV, mỗi tờ vé số, các đại lý cấp 1 được hưởng 15%, nhưng bị công ty XSKT trừ lại 0,75% thuế thu nhập của đại lý, tức là còn lại 14,25%. Và trong 14,25% này, đại lý cấp 1 chỉ thực hưởng 0,5% (50 đồng).

Khi chuyển đến đại lý cấp 2, rồi cấp 3… lần lượt các đối tượng này được hưởng 0,5 - 0,75%... Sau cùng là người bán dạo được hưởng 10 - 13% (tương đương 1.000 - 1.300 đồng/tờ vé số), tùy vào hình thức trả tiền mặt hay thiếu nợ lại đại lý.

Mỗi tờ vé số, người bán chỉ lãi được khoảng 1.000đ. Ảnh: Tr.L

Một vị là cựu lãnh đạo Công ty XSKT tỉnh Hậu Giang cho biết: Xét về tỉ lệ ăn chia phần trăm của 3 nhóm trên (không tính công ty XSKT), thì người bán dạo được hưởng phần trăm cao nhất, nhưng nó cũng chỉ tương đương với 1.000 đồng/tờ vé số. Một người bán dạo vất vả cả ngày bán được 100 tờ cũng chỉ kiếm được 100.000 đồng. Đó là chưa kể vì áp lực chỉ tiêu mà hiện nay, nhiều công ty XSKT và đại lý đã không cho người bán dạo trả lại “vé số ế”. Với mức thu nhập ít ỏi như vậy, người bán dạo chỉ cần “ôm” khoảng 10 tờ vé số/ngày là cuộc sống của họ sẽ điêu đứng.

“Sở dĩ các đại lý cấp 1, cấp 2 giàu có là nhờ tiêu thụ vé số với số lượng lớn mặc dù tỉ lệ chiết khấu không cao. Có đại lý một ngày bán sạch cả trăm cây (mỗi cây 1.000 vé). Thêm vào đó, họ được các công ty XSKT xem như “con cưng”, cho phép “gối đầu”, “chiếm dụng vốn” trong 3 kỳ, tức là họ có thể lấy chịu vé số từ công ty trong 3 kỳ và trong thời gian này, có thể dùng tiền để làm chuyện khác. Thời điểm tôi còn làm ở công ty XSKT, mỗi ngày chỉ tiêu thụ khoảng 60% - 70% lượng vé số in ra, nhưng bây giờ mức tiêu thụ đã hơn 90% mỗi ngày. Điều đó cho thấy, doanh thu từ vé số chỉ tăng chứ không thể giảm và lượng người mua vé số cũng không ngừng gia tăng”, vị này chia sẻ.

Đó là thu nhập của đại lý, vậy còn các công ty XSKT giàu cỡ nào? Hiện tại, sau khi trừ đi các khoản thuế và trả thưởng, mỗi tờ vé số, công ty XSKT thu lợi nhuận khoảng 10%, tương đương với khoảng 1.000 đồng/1 tờ vé số. Với doanh số phát hành 12 triệu vé/kỳ, nếu đạt tỉ lệ tiêu thụ 100%, một công ty XSKT sẽ kiếm được 12 tỷ đồng/kỳ. Hiện tại, mỗi công ty XSKT phát hành 1 kỳ/tuần, tương đương với 4-5 kỳ/tháng, quy ra từ 52-53 kỳ/năm. Như vậy mức lợi nhuận sẽ hơn 600 tỉ đồng/năm.

Các chuyên gia đề xuất cần tăng mức chiết khấu cho người bán vé số dạo. Ảnh: Tr.L

TS Trần Khắc Tâm - đại biểu HĐND TP. Cần Thơ, Phó Chủ tịch Hội đồng các Hiệp hội Doanh nghiệp ĐBSCL,cho biết: “Lực lượng bán vé số dạo là những người đang nuôi các công ty xổ số. Tuy nhiên, trong khi các công ty thu lợi nhuận lớn, các đại lý cũng ăn nên làm ra, thì người bán vé số dạo vẫn rất vất vả, chỉ đủ sống qua ngày”.

Theo TS. Tâm, những người bán vé số dạo đa phần là trẻ em, người dân có hoàn cảnh khó khăn, người già, người bị bệnh… Có nhiều người không đủ khả năng lao động nên phải đi bán vé số mưu sinh qua ngày. Vì vậy, khi lãi lớn, các công ty xổ sổ cần san sẻ, có thêm chính sách đãi ngộ với người bán vé số dạo, đồng thời có các chương trình xổ số vì người nghèo, bệnh nhân ung thư.

Thực tế cho thấy, với mỗi tờ vé số bán được, người bán chỉ kiếm được 1.000 đồng. Nếu ngày nào không may, chỉ bán được vài tấm vé số thì họ chỉ mua được một ổ bánh mì. Đó còn chưa nói đến việc các đại lý không cho trả lại vé số bán “ế”. Nếu một người bán dạo, một ngày chỉ cần bán ế 5 - 6 tờ vé số thì coi như cả ngày đó không có công.

“Việc các công ty xổ số ăn nên làm ra, đóng thuế đầy đủ là điều rất mừng. Tuy nhiên, khi họ có lãi đến tầm “kỷ lục” cũng nên quan tâm, tăng chính sách đãi ngội đến người bán vé dạo. Bởi, chính những người bán vé dạo mới là kênh phân phối lớn của họ. Việc này không chỉ là cái tình, cái nghĩa mà còn chính là cách các công ty xổ số đang phát triển hệ thống phân phối của mình”, TS. Trần Khắc Tâm nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia kinh tế và lao động, để giảm bớt áp lực cho người bán vé số dạo, cần có những giải pháp đồng bộ, vừa mang tính bảo vệ quyền lợi vừa hướng tới phát triển bền vững. Trước hết, nên xây dựng cơ chế chiết khấu minh bạch, rõ ràng giữa các cấp đại lý, đảm bảo người bán dạo thực sự nhận được phần lợi nhuận xứng đáng với công sức bỏ ra.

Thứ hai, các công ty XSKT có thể mở rộng các hình thức trả lại vé ế, hoặc hỗ trợ các khoản vay vốn nhỏ để người bán dạo không phải ôm quá nhiều vé và giảm rủi ro tài chính. Bên cạnh đó, việc đào tạo, tổ chức các lớp kỹ năng kinh doanh, quản lý tài chính cho người bán dạo cũng là hướng đi dài hạn, giúp họ nâng cao năng lực, quản lý thu nhập và tìm thêm các cơ hội sinh kế. Một số chuyên gia còn đề xuất mở rộng mạng lưới bán hàng theo mô hình hợp tác xã, nơi người bán cùng chia sẻ lợi nhuận và rủi ro, nhằm tạo ra môi trường công bằng và bền vững hơn cho lực lượng lao động này…