Chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm thất nghiệp: Doanh nghiệp có thể đối mặt với án hình sự

Trong những năm gần đây, tình trạng chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), và đặc biệt là bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đang có chiều hướng gia tăng và trở thành vấn đề nhức nhối tại nhiều địa phương trên cả nước. Dù cơ quan bảo hiểm xã hội đã triển khai nhiều giải pháp quyết liệt, song mỗi năm vẫn có hàng chục nghìn tỉ đồng tiền bảo hiểm bị nợ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng của người lao động (NLĐ).

Doanh nghiệp "né" bảo hiểm, người lao động lãnh đủ

Theo thống kê từ Bộ Nội vụ, trung bình mỗi năm các doanh nghiệp trên toàn quốc nợ khoảng hơn 10.000 tỉ đồng tiền BHXH, BHYT, BHTN. Đáng báo động hơn, nhiều trường hợp nợ kéo dài đến mức không còn khả năng thu hồi, khiến NLĐ bị gián đoạn quyền lợi, không thể tiếp cận các chế độ bảo hiểm cần thiết.

Điển hình như vụ việc tại Công ty TNHH May Minh Hoàng 2 (KCN Điện Nam - Điện Ngọc, tỉnh Quảng Nam), nơi hàng trăm công nhân đã tập trung trước cổng công ty để đòi quyền lợi sau khi nghỉ việc. Ngoài việc không được trả 50% tiền thưởng Tết Nguyên đán 2025 như đã hứa, người lao động còn bị công ty nợ hơn 10,3 tỉ đồng tiền BHXH, BHYT, BHTN suốt 33 tháng. Hệ quả là hàng loạt NLĐ không thể chốt sổ BHXH, không được hưởng trợ cấp thất nghiệp và gặp khó khăn trong quá trình tìm việc mới.

DN nợ BHTN khiến hàng trăm công nhân Công ty TNHH SX-TN-DV Vinh Thông không được hưởng trợ cấp thất nghiệp khi nghỉ việc

Tương tự, tại TP.HCM, Công ty TNHH SX-TN-DV Vinh Thông (KCN Tân Bình) cũng bị tố cáo nợ bảo hiểm của hơn 300 lao động trong gần 3 năm. Chị Đinh Thị Bích Hạnh – công nhân công ty – cho biết, chị bị nợ lương và không được làm thủ tục thôi việc, chốt sổ BHXH. Dù đã tham gia bảo hiểm đầy đủ suốt 7 năm, chị vẫn không được nhận trợ cấp thất nghiệp hay chế độ thai sản do đang mang thai tháng thứ 8.

“Cuộc sống hiện tại của tôi vô cùng khó khăn. Không có trợ cấp thất nghiệp, không được khám chữa bệnh BHYT, không có chế độ thai sản. Tôi như rơi vào ngõ cụt,” chị Hạnh nghẹn ngào chia sẻ.

Chế tài đang dần siết chặt

Trước thực trạng trên, dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) đang được xây dựng và hoàn thiện, với nhiều điểm mới nhằm bảo vệ quyền lợi cho NLĐ và tăng tính răn đe đối với người sử dụng lao động.

Cụ thể, khoản 5 và khoản 7, Điều 38 của dự thảo luật nêu rõ:

Người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng đủ BHTN theo quy định khi NLĐ chấm dứt hợp đồng lao động để đảm bảo kịp thời chi trả trợ cấp thất nghiệp.

Trường hợp doanh nghiệp không đóng đủ BHTN, họ phải hoàn trả khoản tiền tương ứng với các chế độ BHTN mà NLĐ đáng ra được hưởng, thay vì để NLĐ chịu thiệt thòi.

Theo luật sư Nguyễn Văn Phúc (Đoàn Luật sư TP.HCM), quy định mới sẽ giúp người lao động đòi được quyền lợi nhanh chóng hơn mà không nhất thiết phải khởi kiện ra tòa như hiện nay. Tuy nhiên, ông Phúc cũng cảnh báo rằng, BHTN không chỉ có trợ cấp thất nghiệp mà còn bao gồm hỗ trợ học nghề, tạo việc làm, vay vốn, v.v. Do đó, cần làm rõ khái niệm "khoản tiền tương ứng" để tránh tranh chấp trong quá trình thực thi.

Ông Phạm Văn Hiền – Phó Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật LĐLĐ TP.HCM (người đứng)

Đồng quan điểm, ông Phạm Văn Hiền – Phó Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật LĐLĐ TP.HCM – nhấn mạnh thêm: “Nhiều người lao động đã đóng BHTN suốt nhiều năm, bị trừ lương hằng tháng, nhưng đến khi cần thì lại không được hưởng bất cứ quyền lợi gì. Điều này là không công bằng, nhất là với những người lớn tuổi, có hoàn cảnh khó khăn, hoặc rơi vào cảnh thất nghiệp dài hạn.”

Ông Hiền đề xuất cần bổ sung thêm quy định hỗ trợ NLĐ trong trường hợp doanh nghiệp nợ BHTN nhưng không còn khả năng thu hồi như: chủ doanh nghiệp bỏ trốn, công ty phá sản, ngừng hoạt động, v.v.

Bắt đầu từ 1/7/2025: Tăng mức phạt, có thể truy cứu hình sự

Theo Điều 40 và 41 Luật BHXH năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, các doanh nghiệp có hành vi chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm (bao gồm BHTN) sẽ đối mặt với loạt chế tài mạnh mẽ: Buộc đóng đủ số tiền chậm và trốn đóng; Phạt lãi suất 0,03%/ngày tính trên số tiền chậm hoặc trốn đóng; Xử phạt hành chính theo quy định hiện hành; Truy cứu trách nhiệm hình sự trong các trường hợp trốn đóng nghiêm trọng; Không được xét khen thưởng, thi đua nếu vi phạm.

Những chế tài này nhằm tạo áp lực lên người sử dụng lao động, buộc họ phải thực hiện đúng nghĩa vụ đóng bảo hiểm cho NLĐ. Quan trọng hơn, đây cũng là hành động thể hiện sự quyết tâm của Nhà nước trong việc đảm bảo an sinh xã hội, công bằng trong lao động và tôn trọng quyền lợi hợp pháp của người lao động.

Tuy các quy định pháp lý đã dần được hoàn thiện, nhưng để thực sự phát huy hiệu quả, đòi hỏi cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan BHXH, ngành lao động, thanh tra, công đoàn và chính quyền địa phương.

Bên cạnh đó, người lao động cần được phổ biến pháp luật đầy đủ, biết cách tự bảo vệ quyền lợi của mình và mạnh dạn tố cáo khi bị xâm hại quyền lợi. Việc xây dựng hệ thống hỗ trợ pháp lý miễn phí hoặc trợ giúp khẩn cấp trong các trường hợp doanh nghiệp phá sản, chủ bỏ trốn cũng cần được nghiên cứu và triển khai.

Ở góc độ doanh nghiệp, thay vì tìm cách né tránh nghĩa vụ, hãy xem việc thực hiện đầy đủ BHXH, BHTN là đầu tư cho nhân lực và uy tín doanh nghiệp. Một khi mất lòng tin từ người lao động và xã hội, doanh nghiệp sẽ phải trả giá bằng sự sụp đổ về thương hiệu và cả nhân lực cốt lõi.