Quá trình cải cách, đổi mới về BHXH đã, đang và sẽ tiếp tục diễn ra phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, góp phần phát triển thị trường lao động, xây dựng và hoàn thiện quan hệ lao động hài hòa, ổn định và tiến bộ
Doanh nghiệp nợ BHXH - Quyền lợi của NLĐ bị ảnh hưởng trực tiếp
Tại buổi khảo sát về tình hình thực hiện Luật BHXH, việc quản lý sử dụng quỹ BHXH trên địa bàn TP HCM năm 2017 và 6 tháng đầu năm 2018 do Đoàn Đại biểu Quốc hội TP HCM tổ chức sáng 5-10 vừa qua, ông Phan Văn Mến, Giám đốc BHXH TP HCM cho biết, hiện tình trạng DN vi phạm pháp luật diễn ra ngày càng phổ biến, tính chất ngày càng tinh vi, phức tạp. Số DN nợ BHXH kéo dài nhiều năm với số tiền lớn gây ảnh hưởng đến quyền lợi NLĐ ngày càng nhiều.
Thời gian qua, mặc dù các cơ quan chức năng áp dụng nhiều biện pháp mạnh như thanh tra, kiểm tra, xử phạt hành chính, chuyển hồ sơ DN vi phạm sang cơ quan công an đề nghị xử lý hình sự… nhưng tình trạng nợ đóng BHXH vẫn tiếp diễn. Năm 2017, tại TP có 8.884 đơn vị nợ BHXH của 302.643 lao động với tổng số tiền hơn 271 tỉ đồng; 6 tháng đầu năm 2018, có 30.440 đơn vị nợ BHXH (1.130.909 lao động) với tổng số tiền hơn 97,5 tỉ đồng, trong đó, số nợ từ DN giải thể, phá sản, bỏ trốn là 22,3 tỉ đồng. Lý giải tình trạng này, ông Nguyễn Tất Năm cho biết phần lớn DN nợ đọng kéo dài thường không có khả năng thanh toán hoặc cố tình chiếm dụng tiền đóng BHXH để làm việc khác. Khi bị xử phạt thì không có khả năng đóng hoặc cố tình làm ngơ do các biện pháp chế tài chưa đủ mạnh. Khi xử lý DN vi phạm, Thanh tra Sở LĐ-TB-XH TP thường áp dụng biện pháp cưỡng chế qua tài khoản ngân hàng. Tuy nhiên, việc xác định DN có bao nhiêu tài khoản là vấn đề rất khó khăn, dẫn đến tình trạng nhiều DN dù hoạt động sản xuất bình thường nhưng kiểm tra tài khoản thì trống rỗng.
Theo đại diện BHXH TPHCM, để bảo đảm việc thực thi pháp luật, cần có sự phối hợp của hệ thống ngân hàng trong việc xác định số tài khoản của DN. Bên cạnh đó, cần ban hành quy định về quản lý nợ và các giải pháp xử lý nợ BHXH, BHYT đối với DN nợ kéo dài, số tiền nợ lớn, các DN đã khởi kiện, thi hành án nhưng không có khả năng thanh toán để cơ quan BHXH có căn cứ giải quyết quyền lợi cho NLĐ; xem xét bổ sung quy định DN trước khi thành lập phải có phương án sử dụng lao động và có quy định tiền ký quỹ bảo đảm thực hiện nghĩa vụ với NLĐ khi DN mất khả năng thanh toán hoặc bỏ trốn.
“Từ khi Luật BHXH năm 2014 có hiệu lực, toàn bộ hồ sơ khởi kiện DN nợ BHXH trên địa bàn TP của cơ quan BHXH đều bị tòa đình chỉ thụ lý, yêu cầu chuyển sang cho tổ chức CĐ khởi kiện theo quy định. Tuy nhiên, 937 hồ sơ DN vi phạm được tổ chức CĐ chuyển sang tòa chưa được thụ lý vì vướng thủ tục tố tụng. Hiện cũng chưa có hướng dẫn về việc chuyển hồ sơ DN vi phạm cho cơ quan điều tra để xử lý theo quy định của Bộ Luật Hình sự nên chưa có DN nào bị xử lý theo quy định này”- Ông Phan Văn Mến cho biết.
Có thể nói, tình trạng doanh nghiệp nợ đọng, trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp đã và đang xảy ra phổ biển ở hầu khắp các tỉnh, thành trên cả nước. Điều này gây khó khăn không chỉ đối với cơ quan chức năng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của người lao động. Có rất nhiều ý do để các đơn vị nợ, trong đó có lý do là họ cố tình chây ì, làm ăn được nhưng chiếm dụng tiền của người lao động, cũng có một số doanh nghiệp làm ăn khó khăn… thì điều đó ảnh hưởng đến quyền lợi cho người lao động.
Tạo hành lang pháp lý vững chắc
Trước thực trạng trên, Nghị quyết số 28 được ban hành, Ngành BHXH sẽ tiếp tục thay đổi cả về nội dung và hình thức tuyên truyền theo hướng đa dạng, thiết thực, tiếp cận tới từng nhóm đối tượng cụ thể. Trong đó có nội dung sửa đổi quy định về căn cứ đóng bảo hiểm xã hội của khu vực doanh nghiệp ít nhất bằng khoảng 70% tổng tiền lương và các khoản thu nhập khác có tính chất lương của người lao động để khắc phục tình trạng trốn đóng, đóng không đủ bảo hiểm xã hội, ảnh hưởng đến khả năng cân đối Quỹ bảo hiểm xã hội và quyền lợi của người lao động. Đồng thời nghiên cứu điều chỉnh tỉ lệ đóng vào Quỹ bảo hiểm xã hội theo hướng hài hoà quyền lợi giữa người sử dụng lao động và người lao động.
Ông Đỗ Văn Sinh - Ủy viên thường trực, Ủy ban Kinh tế cho biết, cần phát triển hệ thống ASXH bền vững, đồng bộ với phát triển kinh tế - xã hội. Hiện cả nước có khoảng 4 triệu hộ kinh doanh cá thể. Việt Nam có Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa, có chính sách chuyển hộ kinh doanh thành DN, thì đương nhiên 4 triệu hộ này là đối tượng tham gia BHXH. "Chỉ cần 50% số đó chuyển đổi được, thì đồng nghĩa có khoảng 2 triệu DN - chúng ta đạt được mục tiêu phát triển DN. Mỗi hộ chuyển đổi thành DN có 2 người, thì đồng nghĩa với việc có 4 triệu người tham gia BHXH. Do vậy, Chính phủ cần phải triển khai mạnh việc thực hiện Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa" - ông Đỗ Văn Sinh nhấn mạnh.
Cùng với đó, theo ông Đỗ Văn Sinh, dựa vào việc cải cách TTHC và ứng dụng CNTT, các ngành cần phải liên thông dữ liệu với nhau. Việc này cần làm nhanh, bởi hiện vẫn còn khoảng 3 triệu người đang thuộc diện tham gia bắt buộc nhưng không tham gia, vì không kiểm soát được. “Theo tôi, tất cả chủ trương trong Nghị quyết 28-NQ/TW rất đầy đủ, nếu triển khai đồng bộ, thì rõ ràng đây là những giải pháp tốt để đạt được mục tiêu đặt ra”- ông Sinh khẳng định.
Theo TS. Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, trước hết cần hoàn thiện hệ thống pháp luật và giám sát việc triển khai thực hiện pháp luật liên quan đến cải cách chính sách BHXH. Bên cạnh đó, ông Bùi Sỹ Lợi cũng cho rằng, đã đến lúc cần nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các chính sách có liên quan theo hướng kịp thời khắc phục các bất hợp lý của chế độ BHXH hiện hành; thiết lập cơ sở pháp lý để mở rộng diện bao phủ hướng tới BHXH toàn dân; xây dựng hệ thống BHXH đa tầng; cải cách hệ thống chính sách theo hướng linh hoạt hơn về điều kiện hưởng chế độ hưu trí, chặt chẽ hơn trong quy định hưởng chế độ BHXH một lần, tăng tuổi nghỉ hưu bình quân thực tế của người lao động; điều chỉnh cách tính lương hưu theo nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững; mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc sang các nhóm đối tượng khác… Ngoài ra, ông Bùi Sỹ Lợi cũng cho biết, ngoài những đối tượng hiện đang phải đóng BHXH bắt buộc theo quy định của Luật BHXH 2014 thì tới đây, sẽ mở rộng đối tượng bắt buộc đóng bao gồm: Chủ hộ kinh doanh; Người quản lý doanh nghiệp; Người quản lý, điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương; Người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt. Giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu, nhằm tạo điều kiện cho NLĐ cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH thì Nhà nước sẽ tiến hành giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu từ 20 năm xuống còn 15 năm và tiến tới chỉ còn 10 năm để được hưởng lương hưu.
Cũng theo ông Lợi, việc sửa đổi các quy định về mức đóng, căn cứ đóng BHXH, nhằm khắc phục tình trạng trốn đóng, đóng không đủ BHXH, ảnh hưởng đến quyền lợi của NLĐ thì tới đây, chính sách BHXH sẽ có bước sửa đổi quy định về căn cứ đóng BHXH của khu vực doanh nghiệp ít nhất bằng khoảng 70% tổng tiền lương và các khoản thu nhập khác có tính chất lương của NLĐ. Có nghiên cứu, đánh giá dựa trên cơ sở bằng chứng khoa học về nguyên tắc đóng - hưởng, trong đó làm rõ mức đóng và tỷ lệ hưởng đảm bảo cân đối và tính bền vững của Quỹ BHXH nhưng đồng thời phải có cơ chế xử lý đảm bảo nguyên tắc có chia sẻ trong cùng thế hệ và giữa các thế hệ trong đóng, hưởng BHXH (các vấn đề cần xem xét đó là về công thức tính lương hưu - thời gian đóng, mức đóng, tỷ lệ hưởng, tuổi nghỉ hưu…)
Để mục tiêu BHXH toàn dân không xa vời BHXH
Việt Nam cho biết, mục tiêu BHXH toàn dân là một trong những mục tiêu quan trọng mà Cải cách BHXH hướng đến nhưng quả thực “bài toán khó” đang đặt ra cho Ngành BHXH nhiều thách thức lớn, cần có sự vào cuộc của các bộ ban ngành liên quan và đặc biệt là sự ủng hộ từ phía người dân, doanh nghiệp. Nghị quyết số 28-NQ/TW đặt mục tiêu tổng quát “Từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân”, đặt mục tiêu giai đoạn đến năm 2021 phấn đấu đạt khoảng 35%, giai đoạn đến năm 2025 đạt khoảng 45%, giai đoạn đến năm 2030 đạt khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm xã hội... là công việc còn rất thách thức. Thực tế là Ngành BHXH đang gặp nhiều khó khăn trong việc phát triển đối tượng tham gia BHXH.
Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh cho biết, hiện còn hơn 300.000 doanh nghiệp đang hoạt động mà không tham gia BHXH. Đặc biệt là việc nghỉ hưu sớm trong điều kiện dân số già hóa với tuổi thọ ngày càng tăng đang và sẽ là gánh nặng lớn cho quỹ BHXH. Trong thời gian qua, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH vẫn còn gặp nhiều khó khăn, bất cập. Chính sách BHXH chưa theo kịp tình hình phát triển kinh tế - xã hội, chưa thích ứng với quá trình già hoá dân số và sự xuất hiện các quan hệ lao động mới. Việc mở rộng và phát triển đối tượng tham gia BHXH còn dưới mức tiềm năng; độ bao phủ BHXH tăng chậm. Số lượng người rời bỏ hệ thống BHXH (nhận chế độ BHXH một lần) đang tăng nhanh, do điều kiện nhận BHXH một lần quá dễ, mở rộng. Tình trạng trốn đóng, nợ đóng, gian lận, trục lợi BHXH chậm được khắc phục. Một số cấp uỷ, chính quyền lãnh đạo, chỉ đạo chưa quyết liệt chỉ đạo công tác tổ chức thực hiện chính sách BHXH trên địa bàn. Nhận thức của một bộ phận người lao động, người sử dụng lao động về vai trò, mục đích, ý nghĩa của BHXH chưa đầy đủ. Hiệu lực, hiệu quả thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm trong thực hiện chính sách BHXH còn bất cập. Công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH chưa thật sự tạo được sự tin cậy để thu hút người lao động tham gia BHXH. Chuyển dịch cơ cấu lao động từ khu vực phi chính thức sang chính thức còn hạn chế. Người dân (người tham gia BHXH tự nguyện) có thu nhập thấp, không ổn định...
Cán bộ Bảo hiểm xã hội tỉnh Hà Nam giới thiệu những nội dung nổi bật trong Luật Bảo hiểm xã hội
Những rào cản trên khiến cho việc “cán đích” các mục tiêu này đang rất khó khăn. Dù vậy, ngành BHXH vẫn tích cực nỗ lực từng ngày. Bởi những lợi ích to lớn của Nghị quyết 28 đối với người dân đang trở thành động lực thúc đẩy những người có trách nhiệm phải vào cuộc và quyết tâm hơn nữa. Mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH theo Nghị quyết số 28-NQ/TƯ được tiếp cận ở cả đầu vào (đối tượng tham gia BHXH so với lực lượng lao động trong độ tuổi) và đầu ra (số người được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội so với số người sau độ tuổi nghỉ hưu). Chính vì vậy, theo Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Doãn Mậu Diệp, để đạt được mục tiêu mở rộng diện bao phủ, cần rà soát, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với các nhóm có nhu cầu và có khả năng như chủ hộ kinh doanh, người quản lý doanh nghiệp, người quản lý, điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt. Ngoài ra, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng tăng tính hấp dẫn, linh hoạt của chế độ BHXH tự nguyện, tăng mức hỗ trợ từ ngân sách nhà nước, sửa đổi chính sách để người lao động chọn phương án bảo lưu thời gian tham gia, thay vì nhận BHXH một lần.
Ngọc Thiện
