Bảo hiểm thất nghiệp và bài toán bảo đảm quyền lợi người lao động

Trợ cấp 60% có còn phù hợp với thực tiễn?

Tại phiên thảo luận về Dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) hồi tháng 5/2025, vấn đề mức hưởng trợ cấp thất nghiệp đã trở thành tâm điểm chú ý khi nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng tỷ lệ 60% mức lương bình quân như quy định hiện hành khó đảm bảo mức sống tối thiểu cho người lao động, nhất là trong giai đoạn mất hoàn toàn nguồn thu nhập.

Đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Trà Vinh)

Đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Trà Vinh) cho biết, mức hưởng hiện tại thấp hơn so với nhiều quốc gia trong khu vực, nơi tỷ lệ này dao động từ 65% đến 75%. Quan điểm của ông được củng cố bởi khuyến nghị của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), cho rằng mức trợ cấp lý tưởng nên đạt từ 65% – 70% để người lao động duy trì cuộc sống ổn định trong thời gian tìm việc mới.

Từ đó, ông Bình đề xuất nâng mức hưởng lên 65%, và trong điều kiện kinh tế khủng hoảng, có thể tăng lên 75% để đảm bảo an sinh cho người lao động.

Cần cải tiến theo hướng linh hoạt cách tính thời gian hưởng

Đồng tình với quan điểm nâng mức hưởng, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn Bà Rịa - Vũng Tàu) cho rằng, trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng linh hoạt và đa dạng, mức trợ cấp hiện hành không phản ánh đúng áp lực chi phí sinh hoạt hiện nay, đặc biệt đối với người lao động làm việc theo hợp đồng ngắn hạn.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn Bà Rịa - Vũng Tàu)

Ông Hùng đề xuất nâng mức hưởng lên 70% mức lương bình quân sáu tháng gần nhất, nhưng không vượt quá 5 lần lương tối thiểu vùng. Đồng thời, cần điều chỉnh cách tính thời gian hưởng theo hướng cứ mỗi sáu tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp thì được cộng thêm một tháng trợ cấp, thay vì mỗi 12 tháng như hiện tại.

Đề xuất này nhận được sự ủng hộ từ phía Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, đơn vị từng kiến nghị nâng mức hưởng lên 75% mức lương bình quân đóng bảo hiểm, nhằm đảm bảo đời sống tối thiểu khi người lao động mất việc.

Tuy nhiên, theo ông André Gama, Giám đốc Chương trình An sinh xã hội của ILO tại Việt Nam, cần nhìn nhận vấn đề ở góc độ căn cơ hơn. Mức hưởng thực tế tuy được quy định là 60%, nhưng người lao động vẫn nhận mức thấp vì phần lớn chỉ đóng bảo hiểm trên mức lương thấp hơn thu nhập thực tế.

Ông André Gama, Giám đốc Chương trình An sinh xã hội ILO Việt Nam.

Ví dụ, một người có tổng thu nhập 15 triệu đồng nhưng chỉ đóng bảo hiểm trên mức 5 triệu thì mức hưởng 60% sẽ không đủ để duy trì cuộc sống. Vì vậy, nâng tỷ lệ hưởng chưa chắc giải quyết được gốc rễ, nếu mức lương đóng bảo hiểm không sát với thực tế.

Ông Gama nhấn mạnh, cần thiết lập hệ thống đóng bảo hiểm phản ánh đúng thu nhập thực tế, không chỉ để nâng cao hiệu quả của trợ cấp thất nghiệp, mà còn cải thiện toàn diện các chế độ an sinh xã hội khác, từ thai sản đến hưu trí.

Trách nhiệm của doanh nghiệp và vai trò quản lý Nhà nước

Tình trạng doanh nghiệp kê khai lương thấp để đóng bảo hiểm ở mức tối thiểu vẫn diễn ra phổ biến, gây ra hậu quả trực tiếp cho người lao động. Bà Nguyễn Văn Hạnh Thục, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm TP.HCM, chỉ rõ: người lao động nhận trợ cấp thấp là vì mức đóng bảo hiểm của họ quá thấp so với thu nhập thực tế.

Mức trợ cấp tối đa hiện nay có thể lên đến 24,8 triệu đồng/tháng. Những người lao động có mức đóng cao vẫn đảm bảo cuộc sống sau mất việc. Điều đó cho thấy quyền lợi không bị hạn chế bởi chính sách, mà bị ảnh hưởng bởi thói quen kê khai không trung thực và thiếu trách nhiệm xã hội từ doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Văn Hạnh Thục, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm TP.HCM

Trong bối cảnh nền kinh tế số và thị trường lao động dịch chuyển nhanh, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy từ “đối phó” sang “hợp tác phát triển”. Việc đóng bảo hiểm thất nghiệp đầy đủ và trung thực không chỉ là trách nhiệm pháp lý, mà còn là chiến lược nhân sự bền vững giúp doanh nghiệp: Giữ chân người lao động có kỹ năng; Tăng niềm tin nội bộ; Giảm rủi ro pháp lý; Và tạo dựng hình ảnh doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Về phía Nhà nước, việc hoàn thiện khung pháp lý như Luật Việc làm sửa đổi là bước tiến đáng ghi nhận. Tuy nhiên, để luật đi vào thực tế, cần kết hợp với: Tăng cường thanh tra, kiểm tra; Ứng dụng công nghệ số để minh bạch hóa dữ liệu đóng bảo hiểm; Tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cả doanh nghiệp và người lao động về lợi ích khi tham gia đúng, đủ bảo hiểm thất nghiệp.

Giải pháp kép: Tăng mức hưởng và tăng mức đóng theo thu nhập thực tế

Giải bài toán trợ cấp thất nghiệp không thể chỉ nhìn vào con số phần trăm mức hưởng. Một cơ chế bền vững đòi hỏi hai yếu tố song hành: Tăng tỷ lệ hưởng lên mức 65 – 70% như nhiều đại biểu và tổ chức quốc tế đề xuất. Bắt buộc khai báo và đóng bảo hiểm theo thu nhập thực tế, tránh tình trạng đóng trên “mức lương tối thiểu cho có”.

Chỉ khi hai yếu tố này được thực hiện đồng bộ, người lao động mới thật sự được bảo vệ trước rủi ro thất nghiệp, và hệ thống an sinh xã hội mới có thể vận hành hiệu quả, công bằng và bền vững.

Câu hỏi “Đóng bao nhiêu là đủ?” không chỉ dành cho người lao động mà còn là trách nhiệm của doanh nghiệp và hệ thống quản lý nhà nước. Trong một xã hội hiện đại, công bằng và nhân văn, việc bảo vệ người lao động không thể chỉ dựa vào mức trợ cấp, mà phải dựa vào sự minh bạch, trung thực và công bằng trong đóng góp bảo hiểm.

Nếu hệ thống pháp lý mới đi kèm với ý thức trách nhiệm cao từ các bên, thì mọi nỗ lực cải cách sẽ tạo ra một thị trường lao động bền vững – nơi người lao động không lo bị bỏ lại phía sau khi rơi vào hoàn cảnh mất việc làm.