Thị trường việc làm sau đại học: “Chim hoàng yến” trong mỏ than AI

Thị trường việc làm sau đại học: “Chim hoàng yến” trong mỏ than AI

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) tái định hình thế giới việc làm, những vị trí cấp đầu vào đang dần biến mất ngay trước khi sinh viên tốt nghiệp có cơ hội bước chân vào nấc thang đầu tiên trong sự nghiệp. Theo Ella Robertson McKay, sự thu hẹp của thị trường việc làm dành cho sinh viên mới ra trường không đơn thuần là hệ quả của suy thoái kinh tế – mà là dấu hiệu cảnh báo về một sự chuyển mình sâu sắc hơn, có nguy cơ khiến cả một thế hệ bị bỏ lại phía sau.

Mùa tốt nghiệp năm nay tại Vương quốc Anh trùng khớp với hàng loạt tiêu đề đáng lo ngại: số lượng việc làm sau đại học giảm hơn 20%, đặc biệt ở các vị trí đầu vào trong lĩnh vực luật, tư vấn và công nghệ. Thoạt nhìn, người ta có thể đổ lỗi cho bối cảnh kinh tế bất ổn hoặc hệ quả từ các chính sách cải cách thuế. Tuy nhiên, điều đó lại bỏ qua một thực tế sâu xa hơn – thị trường việc làm sau đại học đang nằm ở tuyến đầu của làn sóng chuyển đổi do AI dẫn dắt.

Cuộc tái cấu trúc thầm lặng của sự nghiệp đầu đời

Chúng ta đang chứng kiến một cuộc tái cấu trúc âm thầm nhưng sâu rộng trong bối cảnh việc làm dành cho người mới bắt đầu. Những nhiệm vụ từng là trọng tâm của công việc cấp thấp – như nghiên cứu, viết bản thảo sơ khởi, phân tích dữ liệu hay công việc hành chính – ngày càng được đảm nhiệm bởi máy móc. Ở nhiều ngành nghề, đội ngũ sinh viên mới tốt nghiệp nhiệt huyết ngày nào đã được thay thế bởi những nhân viên có kinh nghiệm biết khai thác AI để làm việc hiệu quả hơn.

Dù những thay đổi này có thể đem lại hiệu quả vận hành ngắn hạn, chúng ta vẫn chưa lường hết được cái giá phải trả trong dài hạn khi các “bậc thang” khởi nghiệp dần biến mất.

Cảnh báo từ những người đi đầu

Sự thay đổi này không còn là lý thuyết. Tại Hội nghị thượng đỉnh One Young World diễn ra ở Montréal vào tháng 9 năm ngoái, Yoshua Bengio – một trong những “cha đẻ” của AI – đã xuất hiện trên sân khấu cùng Thủ tướng Canada Justin Trudeau. Trong vô vàn chủ đề có thể chọn để chia sẻ với giới trẻ, ông Trudeau đã chọn AI – một lựa chọn mang tính cảnh báo về mức độ nghiêm trọng và cấp thiết của cuộc chuyển đổi mà chúng ta đang đối mặt.

Thông điệp của Bengio rất rõ ràng: chúng ta chưa sẵn sàng cho những gì sắp tới, và chính các hệ thống chúng ta đang xây dựng có thể sớm vượt quá khả năng kiểm soát. “Hiện tại, chúng ta không có bất kỳ phương pháp nào đảm bảo rằng những hệ thống này sẽ không gây hại hoặc chống lại con người,” ông cảnh báo. “Chúng ta vẫn chưa biết cách làm điều đó.”

Thế hệ trẻ – mắc kẹt giữa kỳ vọng và thực tại

Chúng ta đã khuyên giới trẻ suốt nhiều năm hãy tập trung phát triển những kỹ năng không thể bị thay thế bởi máy móc. Nhưng thực tế hiện nay không đơn thuần là sự chênh lệch giữa cung và cầu – mà là một cuộc khủng hoảng niềm tin. Các sinh viên tốt nghiệp đang bước vào một hệ thống mà tấm bằng đại học không còn đồng nghĩa với cơ hội nghề nghiệp, nơi mà chính công nghệ họ được khuyến khích học hỏi lại đang làm lu mờ các công việc họ được đào tạo để đảm nhiệm.

Vòng luẩn quẩn của sự từ chối đang dần làm xói mòn sự tự tin. Những người mới ra trường cảm thấy bị kẹt giữa hai lựa chọn: hoặc sử dụng AI để cạnh tranh, hoặc đối mặt với nguy cơ bị loại khỏi cuộc đua – bởi chính những nhà tuyển dụng tự hào rằng họ có thể phát hiện và loại bỏ các đơn xin việc do AI hỗ trợ.

Công việc không chỉ là kế sinh nhai

Ảnh hưởng của những thay đổi này không chỉ dừng lại ở thị trường lao động. Công việc là động lực của sự thăng tiến xã hội, là một phần của bản sắc cá nhân và sự tham gia vào đời sống công dân. Nếu những bậc thang đầu tiên của sự nghiệp bị xóa bỏ, chúng ta có nguy cơ đánh mất niềm tin của cả một thế hệ – không chỉ đối với thị trường việc làm mà còn với các thể chế xã hội rộng lớn hơn.

"Tại One Young World, chúng tôi đang ngày càng nhận được sự quan tâm từ các đối tác doanh nghiệp – những tổ chức đang đầu tư mạnh mẽ vào thế hệ lãnh đạo tương lai – rằng họ muốn đồng hành cùng chúng tôi trong thách thức này. Họ hiểu rằng việc bảo vệ tính nguyên bản, uy tín và lòng tin không phải là yếu tố phụ trợ, mà là cốt lõi cho thành công bền vững. Đó là lý do vì sao những sáng kiến như học bổng AI for Good cùng The Brandtech Group hay học bổng Building Tomorrow cùng Holcim lại đóng vai trò quan trọng. Những chương trình này không chỉ nhằm triển khai AI, mà là hướng đến việc ứng dụng công nghệ vì những mục tiêu nhân văn: bền vững, công bằng và khả năng phục hồi", Ella Robertson McKay cho biết.

Vai trò của nhân sự trong việc định hình lại tương lai

Nếu bạn đang là một nhà lãnh đạo nhân sự, đây là lời cảnh tỉnh dành cho bạn. Tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp không phải là gánh nặng tài chính hay rủi ro ngắn hạn – mà là một khoản đầu tư chiến lược vào tăng trưởng dài hạn và đổi mới sáng tạo. Chúng ta cần thiết kế lại các vị trí đầu vào một cách có mục đích, không phải loại bỏ chúng. Chúng ta cần dùng AI để trao quyền cho con người, thay vì thay thế họ.

Việc này đòi hỏi các công ty phải đối thoại cởi mở và thường xuyên về những cơ hội và thách thức mới từ AI – với những kỳ vọng rõ ràng về cách và thời điểm sử dụng công nghệ. Đồng thời, cần duy trì môi trường giúp nuôi dưỡng tính nguyên bản, khả năng sáng tạo và tư duy phản biện của giới trẻ.

Tuy nhiên, trách nhiệm này không thể đặt trọn trên vai bộ phận nhân sự – vốn không được trang bị đầy đủ để ứng phó với toàn bộ quy mô của cuộc cách mạng này. Điều cần thiết lúc này là một nỗ lực tập thể, mang tính toàn ngành. Từ giáo dục, chính phủ, doanh nghiệp cho đến xã hội dân sự – tất cả đều phải chung tay để đảm bảo rằng việc triển khai AI không đánh đổi bằng tương lai của một thế hệ.

Chúng ta cần vừa hành động vì hiện tại, vừa chuẩn bị cho tương lai. Vừa bảo vệ công việc ngày hôm nay, vừa xây dựng những con đường nghề nghiệp bền vững cho ngày mai. Đổi mới và hòa nhập không nên là hai lực lượng đối nghịch. Nếu làm đúng, chúng ta không chỉ bảo vệ tương lai của các doanh nghiệp – mà còn bảo vệ chính tương lai của lực lượng lao động toàn cầu.