Siết chặt hậu kiểm, ngăn chặn trục lợi bảo hiểm thất nghiệp

Đồ họa minh họa chung về tình trạng thất nghiệp tại Việt Nam

Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là chính sách an sinh có vai trò trụ cột, giúp người lao động ổn định cuộc sống tạm thời trong giai đoạn mất việc làm. Tuy nhiên, những con số mới nhất từ cơ quan chức năng cho thấy, tình trạng trục lợi quỹ BHTN đang ngày càng gia tăng với nhiều thủ đoạn tinh vi, có sự tiếp tay từ chính doanh nghiệp. Trong bối cảnh quỹ BHTN chịu áp lực lớn, việc bị lợi dụng không chỉ làm xói mòn nguồn lực chung mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới tính công bằng của chính sách.

Gia tăng hành vi gian lận, nhiều doanh nghiệp tiếp tay

Theo số liệu từ ngành bảo hiểm, trong giai đoạn từ năm 2024 đến hết tháng 4/2025, gần 23.000 doanh nghiệp đã được thanh tra. Qua đó, cơ quan chức năng phát hiện khoảng 17.500 người lao động bị doanh nghiệp đóng thiếu bảo hiểm thất nghiệp với tổng số tiền truy thu hơn 130 tỷ đồng. Thêm vào đó, gần 39.000 trường hợp khác cũng bị đóng thiếu, gây thất thoát khoảng 127 tỷ đồng cho quỹ.

Đặc biệt, trong năm 2024, số tiền truy thu từ các trường hợp hưởng trợ cấp sai quy định lên tới gần 980 triệu đồng. Các hành vi trục lợi ngày càng phổ biến và tinh vi, bao gồm: khai báo không trung thực, giả mạo hồ sơ, không thông báo đã có việc làm mới để tiếp tục nhận trợ cấp. Cá biệt, một số đối tượng còn lợi dụng chính sách hỗ trợ học nghề để lập danh sách "ma", ký nhận rút tiền nhưng thực tế không tham gia đào tạo.

Người lao động buồn bã sau khi mất việc

Nguy hiểm hơn cả là việc doanh nghiệp tiếp tay cho trục lợi. Một số đơn vị cố tình không kê khai đầy đủ lao động đang làm việc hoặc trì hoãn đóng bảo hiểm, tạo điều kiện cho người lao động "nghỉ việc tạm thời" để nhận trợ cấp. Đây không chỉ là hành vi trốn đóng nghĩa vụ, mà còn góp phần tiếp tay cho gian lận chính sách.

Hệ thống giám sát còn lỏng lẻo, kẽ hở pháp lý vẫn tồn tại

Các chuyên gia cho rằng, tình trạng trục lợi quỹ BHTN bắt nguồn từ cả hai phía: người lao động thiếu hiểu biết pháp luật, còn doanh nghiệp thì lợi dụng kẽ hở để hợp thức hóa hành vi sai phạm. Trong khi đó, hệ thống hậu kiểm vẫn còn bị động, chủ yếu phát hiện vi phạm sau khi đã xảy ra, gây khó khăn trong xử lý và truy thu.

Một số người lao động sau khi bị phát hiện vi phạm không chỉ bị thu hồi trợ cấp, mà còn mất quyền lợi tích lũy, đồng thời có thể bị xử phạt hành chính hoặc rơi vào rắc rối pháp lý chỉ vì nghe theo lời “tư vấn” thiếu trách nhiệm từ phía chủ sử dụng lao động.

Xếp hàng nộp hồ sơ tại trung tâm thất nghiệp

Cần hoàn thiện pháp luật và cơ chế liên thông dữ liệu

Để giải quyết tận gốc vấn đề, các chuyên gia nhấn mạnh cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về BHTN, đặc biệt là bổ sung chế tài xử lý nghiêm đối với doanh nghiệp có hành vi tiếp tay cho trục lợi. Đồng thời, cần triển khai cơ chế hậu kiểm mạnh mẽ hơn, dựa trên nền tảng công nghệ và dữ liệu số.

Việc liên thông dữ liệu giữa các cơ quan như bảo hiểm, thuế, lao động, việc làm… được coi là điều kiện tiên quyết để kịp thời phát hiện hành vi gian lận. Khi hệ thống dữ liệu được chia sẻ hiệu quả, mọi biến động về việc làm, đóng – hưởng trợ cấp sẽ được cập nhật kịp thời, hạn chế nguy cơ trục lợi.

Ngoài ra, cần xây dựng cơ chế “khai báo mở” cho phép người dân, tổ chức tố giác hành vi gian lận đến cơ quan chức năng. Cách tiếp cận này không chỉ tăng tính minh bạch mà còn huy động được sức mạnh giám sát từ cộng đồng.

Chính sách hỗ trợ học nghề cần có biện pháp kiểm tra thực tế việc học và ràng buộc người lao động bằng các cam kết nghề nghiệp

Kiểm soát nghiêm chính sách học nghề, nâng cao ý thức người lao động

Với chính sách hỗ trợ học nghề, cần có biện pháp kiểm tra thực tế việc học và ràng buộc người lao động bằng các cam kết nghề nghiệp. Cần mạnh tay xử lý các trường hợp lập danh sách khống để trục lợi ngân sách.

Về phía người lao động, cần nâng cao nhận thức về bản chất của chính sách BHTN – đây là chính sách hỗ trợ tạm thời trong quá trình tìm việc làm mới hoặc chuyển hướng nghề nghiệp, không phải là khoản "trợ cấp không hoàn lại". Khi đã có việc làm mới, người lao động cần chủ động thông báo cho cơ quan bảo hiểm để điều chỉnh trợ cấp, tránh để xảy ra vi phạm.

Bảo vệ quỹ – Bảo vệ quyền lợi người lao động

Trong bối cảnh số lượng người hưởng BHTN tiếp tục tăng, cùng nhu cầu hỗ trợ nghề nghiệp ngày càng lớn, việc bảo vệ quỹ BHTN khỏi các hành vi gian lận là nhiệm vụ cấp bách. Chính sách chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được triển khai đúng mục tiêu, đến đúng đối tượng và không bị lợi dụng.

Mỗi doanh nghiệp, mỗi người lao động và từng cơ quan chức năng đều có vai trò trong việc duy trì sự minh bạch và công bằng cho hệ thống an sinh xã hội. Đây không chỉ là trách nhiệm pháp lý, mà còn là đạo lý trong việc gìn giữ nguồn lực chung của quốc gia.