Liệu những công cụ giúp thế giới chấm dứt đại dịch COVID-19 có đang được sử dụng đúng cách?

Bước sang năm thứ ba, đại dịch Covid-19 được kỳ vọng sẽ suy yếu bất chấp sự xuất hiện của các biến thể mới. Thế nhưng ngay cả khi vi rút không bao giờ biến mất, khả năng miễn dịch vẫn đang được cải thiện và thế giới cuối cùng có thể chung sống với Covid.

Paul Hunter, Giáo sư y khoa tại Đại học East Anglia, Vương quốc Anh cho biết: "Phần lớn các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm cho rằng SARS-CoV-2 vẫn sẽ tồn tại. Thế hệ mai sau vẫn có khả năng nhiễm vi rút. Nhưng Covid sẽ trở thành một phần lịch sử nếu ta đạt miễn dịch cộng đồng và căn bệnh này chỉ ảnh hưởng rất nhỏ và thoáng qua như một cơn cảm lạnh". Thế nhưng, câu hỏi đặt ra phải mất bao lâu để làm được như vậy. 

Câu trả lời không phụ thuộc vào may mắn mà nằm trong tầm tay chúng ta. Rất nhiều đại dịch dần đi vào dĩ vãng nhờ những nỗ lực của con người như phát triển vắc-xin, truy vết tiếp xúc, phân tích bộ gen, các biện pháp ngăn chặn và hợp tác quốc tế. Nói tóm lại, thế giới có một bộ công cụ để chấm dứt đại dịch càng nhanh càng tốt. Nhưng đáng chú ý, ngay cả sau 20 tháng kể từ khi Covid-19 xuất hiện, những công cụ này vẫn chưa được áp dụng một cách tốt nhất.

Theo Andrea Taylor, trợ lý Giám đốc chương trình tại Viện Y tế Toàn cầu Duke: "Cho đến nay chúng ta vẫn chưa có một kế hoạch nào ở cấp độ toàn cầu. Chúng ta không đối phó được các cuộc khủng hoảng, không có cơ sở hạ tầng, lãnh đạo chịu trách nhiệm và giải trình". Một số quốc gia có kết quả tốt hơn so với phần còn lại là rất đáng hoan nghênh và học tập, nhưng để đẩy nhanh quá trình kết thúc, vô số chuyên gia bao gồm cả bà Taylor đang kêu gọi cách tiếp cận toàn cầu mới, đặc biệt là về vắc xin, phương pháp điều trị và chia sẻ thông tin. Họ nói rằng nỗ lực như vậy là cách tốt nhất để chấm dứt đại dịch một cách nhanh chóng. 

Công cụ quan trọng của thế giới

Roberto Burioni, Giáo sư vi sinh và virus học tại Đại học San Raffaele ở Milan, một nhà bình luận nổi tiếng về phản ứng đại dịch ở Ý, chỉ ra: "Công cụ đầu tiên mà chúng tôi có là vắc-xin". Lần đầu tiên trên thế giới phát triển một số loại vắc-xin đều đạt được hiệu quả cao trong ngăn ngừa bệnh nặng. Trước đó, thời gian kỷ lục để ra mắt thị trường của một vắc xin là bốn năm nhưng đại dịch Covid-10 đã phá vỡ mọi ranh giới và tái thiết lập tiêu chuẩn vàng trong lĩnh vực này. 

Có thể dễ dàng thấy những cảnh quay quan trọng như thế nào đối với khái niệm về một trò chơi cuối cùng của Covid-19. Hunter nói: “Khi nhiều người bị nhiễm bệnh, tiêm chủng và tái nhiễm, mức độ nghiêm trọng của bệnh tật sẽ giảm dần nhờ tích lũy khả năng miễn dịch". Burioni cho hay: "Những gì chúng ta nên và cần đạt được là tiêm chủng rộng rãi. Kịch bản là nếu có thể tiêm chủng cho lượng lớn người trưởng thành, loại vi rút này sẽ lưu hành nhưng không gây hại nhiều". Cùng với những nỗ lực khuyến khích tiêm chủng, các quốc gia giàu có hiện lên kế hoạch hai kịch bản: Một là đảm bảo trẻ trong độ tuổi đi học được tiêm chủng đầy đủ, hai là thực hiện các mũi tiêm nhắc lại. Ông nói thêm: "Tiêm phòng cho trẻ có thể tác động lớn đến tương lai. Triển khai tiêm chủng cho lứa tuổi học đường đang được triển khai ở nhiều nơi trên thế giới".

Tại Hoa Kỳ, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm gần đây đã phê duyệt vắc-xin Pfizer cho trẻ em từ 5 đến 11 tuổi. Vương quốc Anh đã công bố một thỏa thuận hôm thứ Năm để mua thêm 114 triệu liều thuốc tiêm Pfizer cho 67 triệu công dân trong năm 2022 và 2023. Ông Burioni nhấn mạnh: "Chúng tôi không biết sẽ cần bao nhiêu nguồn lực nhưng đây là vấn đề mang tính chất hậu cần và kinh tế".

Hậu quả tiềm ẩn do chênh lệch tỷ lệ tiêm chủng rất rõ ràng: Các biến thể mới xuất hiện và khó lòng kiểm soát ở những khu vực tỷ lệ bao phủ vắc xin thấp. Alpha tàn phá nước Anh tháng 12 năm ngoái, Delta hoành hành tại Ấn Độ vào tháng 2 và Omicron lan rộng khắp châu Phi. 

Một số giải pháp tăng cường

Thứ nhất, nguồn cung vắc xin cần được gia tăng và ổn định. Chương trình chia sẻ vắc xin của WHO COVAX dự báo số liều cung cấp cho các nước đang phát triển ít hơn 25% so với dự đoán trước đây. Ông Head, người đã công bố nghiên cứu về nguồn cung cấp vắc-xin ở Ghana trong năm qua, nói thêm rằng, vắc-xin đến tay COVAX thường gần hết hạn sử dụng và không được bảo quản cẩn thận trong kho lạnh hoặc thiết bị vận chuyển cần thiết. Ông kêu gọi thành lập các trung tâm sản xuất vắc-xin mới ở châu Phi để thiết lập dòng tiêm chủng đáng tin cậy hơn.

WHO đổ lỗi cho một nhà máy của Johnson & Johnson vì thiếu hụt vắc xin cho tháng 9 nhưng những tồn đọng tại một nhà máy ở Ấn Độ đã gây ra các vấn đề nguồn cung tại Anh và EU trong những tháng đầu năm 2020. Tất cả cho thấy tác động đáng kể khi chỉ có một cơ sở duy nhất có thể có trên phân phối toàn cầu. Bà Taylor nói thêm: “Nguồn cung phải đi đôi với hỗ trợ tài chính để đảm bảo rằng những liều thuốc đó có thể đến tay các nước".

Head và Taylor đều đồng ý rằng các quốc gia giàu có hơn cũng nên tài trợ cho nghiên cứu và trợ giúp thực địa để phân phối nhanh chóng vắc xin. Sau tất cả thế giới đang kêu gọi một cơ chế lãnh đạo chung và chịu trách nhiệm giải trình. Như bà Taylor phát biểu: "Cũng giống như đối mặt với biến đổi khí hậu, chúng ta có những nhà lãnh đạo là nguyên thủ các quốc gia nhưng không thực sự có người đứng đầu toàn cầu. Chúng ta không có trách nhiệm giải trình với toàn thể thế giới".

Chiến đấu với đại dịch sắp tới

Các biện pháp ở mỗi quốc gia vẫn rất quan trọng khi đại dịch tiến gần đến giai đoạn cuối. Làn sóng dịch mới sẽ tiếp tục tấn công vào những thời điểm khác nhau và các quốc gia sẽ cần phải xử lý dựa trên kinh nghiệm và năng lực của riêng mình. Tuy nhiên điều đó cần được kết hợp triển vọng với lực lượng quốc tế. 

Chuyên gia về lĩnh vực này, Garcia nhận định: "Chúng ta đã nói về toàn cầu hóa trong một thời gian dài đối với thương mại, tài chính, du lịch. Đại dịch cùng với biến đổi khí hậu giống như một phép thử, đòi hỏi ta phải hành động như trong một thế giới toàn cầu". Ý kiến này đã được các nhà lãnh đạo thế giới tiếp nhận nhưng không nhiều hành động được triển khai. Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cho biết thêm: “Omicron chứng minh lý do tại sao thế giới cần một hiệp định mới về đại dịch... Đại dịch là một cuộc khủng hoảng đối với sự đoàn kết và chia sẻ. Một loại thỏa thuận pháp lý ràng buộc do các nước tham gia ký kết sẽ cung cấp kế hoạch phối hợp toàn cầu, thứ mà hiện nay chúng ta đang thiếu".

Thục Anh