Đề xuất quy định về “chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp”

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến góp ý cho Dự thảo Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) – một bước đi quan trọng trong nỗ lực hoàn thiện khung khổ pháp lý, phù hợp với cam kết quốc tế, đặc biệt trong công cuộc phòng chống rửa tiền. Điểm nhấn đáng chú ý trong dự thảo lần này là quy định mới về “chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp” – một khái niệm then chốt nhằm tăng cường tính minh bạch và kiểm soát thực chất quyền sở hữu trong các pháp nhân kinh tế.

Theo nội dung dự thảo, chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp có tư cách pháp nhân được hiểu là cá nhân thỏa mãn ít nhất một trong ba tiêu chí: nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp từ 25% vốn điều lệ trở lên; trực tiếp hoặc gián tiếp được hưởng trên 25% cổ tức hoặc lợi nhuận; hoặc là người cuối cùng có quyền chi phối doanh nghiệp. Khái niệm này được xây dựng dựa trên thông lệ quốc tế, đặc biệt là các khuyến nghị từ Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF), nhằm minh bạch hóa cấu trúc sở hữu và loại bỏ các lỗ hổng pháp lý vốn dễ bị lợi dụng để trốn thuế, rửa tiền, tài trợ khủng bố hoặc thực hiện các hành vi vi phạm khác.

Đề xuất quy định về “chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp”

Thực tế tại Việt Nam trong thời gian qua đã cho thấy nhiều trường hợp tổ chức, cá nhân núp bóng sở hữu doanh nghiệp, đứng sau chi phối hoạt động nhưng không công khai danh tính. Những trường hợp này đã và đang tạo ra nguy cơ lớn về gian lận thương mại, chuyển giá, tham nhũng, đồng thời làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường kinh doanh. Việc thiết lập cơ chế nhận diện và công bố thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi vì thế được xem là biện pháp chủ động để bảo vệ nền kinh tế trước các rủi ro tiềm ẩn.

Tuy nhiên, quy định mới này cũng đặt ra không ít thách thức cho cộng đồng doanh nghiệp trong việc hiểu rõ khái niệm, xác định đúng đối tượng, cũng như đáp ứng yêu cầu kê khai thông tin trong thực tế hoạt động. Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), trong quá trình góp ý cho dự thảo, đánh giá rằng việc bổ sung quy định về chủ sở hữu hưởng lợi là phù hợp với xu thế toàn cầu và có ý nghĩa quan trọng trong việc đưa Việt Nam ra khỏi “Danh sách xám” của FATF – nơi tập trung các quốc gia chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn quốc tế về phòng chống rửa tiền.

Tuy nhiên, VCCI cũng đưa ra những khuyến nghị cụ thể để đảm bảo tính khả thi và hợp lý của quy định này. Theo đó, khái niệm chủ sở hữu hưởng lợi cần được xây dựng sát với thực tế quản trị doanh nghiệp và hệ thống pháp luật hiện hành. VCCI viện dẫn Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022, trong đó xác định chủ sở hữu hưởng lợi là người có quyền sở hữu thực tế tài sản hoặc quyền chi phối đối với khách hàng, pháp nhân, hay thỏa thuận pháp lý.

Từ đó, VCCI đề xuất loại trừ một số trường hợp không có khả năng kiểm soát doanh nghiệp, dù vẫn có thể được hưởng một phần lợi ích tài chính. Chẳng hạn, những người sở hữu cổ phần ưu đãi cổ tức trong công ty cổ phần – vốn không có quyền biểu quyết, không được tham dự đại hội cổ đông hay tham gia vào hội đồng quản trị – không nên bị xếp vào nhóm chủ sở hữu hưởng lợi vì họ không có thực quyền chi phối doanh nghiệp. Tương tự, trong công ty hợp danh, thành viên góp vốn cũng không có quyền quản lý hay đại diện cho công ty nên cũng không nên bị buộc kê khai thông tin như một chủ sở hữu thực sự.

Quan điểm xuyên suốt của VCCI là cần xác định rõ mục tiêu nhận diện chủ sở hữu hưởng lợi: nếu mục tiêu là nhận diện người có quyền lực thực tế đối với doanh nghiệp thì chỉ nên tập trung vào các cá nhân có khả năng chi phối hoạt động, thay vì mở rộng ra cả những người không tham gia quản lý. Điều này không chỉ giúp đảm bảo tính chính xác và đầy đủ trong thực thi pháp luật mà còn giảm thiểu gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp – đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), vốn đang phải đối mặt với nhiều áp lực chi phí và thủ tục hành chính.