Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam: Tác động lớn đến bất động sản địa phương
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam giúp cải thiện giao thông mà còn tác động mạnh mẽ đến thị trường bất động sản và phát triển kinh tế các địa phương.
Liên quan đến vụ việc nhà thầu Hitachi (Nhật Bản) đã khởi kiện Ban quản lý (BQL) Đường sắt đô thị TP. Hồ Chí Minh - MAUR (chủ đầu tư dự án tuyến Metro số 1) tại Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) yêu cầu bồi thường 23,72 tỷ yen (gần 4.000 tỷ đồng) đối với các chi phí phát sinh cho việc gia hạn thời gian hoàn thành, về phía MAUR đã có văn bản trả lời báo chí một số vấn đề liên quan đến tiến độ triển khai của dự án. Theo đó, MAUR cho rằng, việc gửi các khiếu nại đến chủ đầu tư là quyền của nhà thầu trong quá trình thực hiện dự án theo Hợp đồng quốc tế FIDIC đã ký kết. Việc giải quyết các khiếu nại diễn ra song song với quá trình triển khai thực hiện dự án, do đó công tác thi công dự án vẫn được thực hiện theo tiến độ thống nhất với phía các nhà thầu và tư vấn của Nhật Bản.
Trong Công hàm ngày 2/5/2024 của Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam gửi Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh có nêu quan điểm của Chính phủ Nhật Bản, JICA và các nhà thầu là sẽ hoàn thành công tác thi công dự án trong năm 2024, cụ thể: “Phía Nhật Bản tin rằng có thể bắt đầu việc vận hành thương mại của tuyến Metro trước khi kết thúc năm, như chúng tôi nhắm tới, tức là chúng tôi sẽ hoàn thành công tác ITC (thử nghiệm liên động) vào cuối tháng 7, thực hiện công tác đào tạo vào tháng 8 và tháng 9, tổ chức chạy thử tàu trong tháng 10 và tháng 11, và nhận chứng nhận an toàn mà không bị chậm trễ.”
Cũng trong văn bản trả lời báo chí nêu trên, MAUR cũng đã nói rõ, các Hợp đồng triển khai thi công thực hiện Dự án Xây dựng tuyến Đường sắt đô thị số 1 TP. Hồ Chí Minh là các Hợp đồng áp dụng mẫu của Hợp đồng FIDIC (Hiệp hội tư vấn kỹ sư quốc tế). Theo các quy định Hợp đồng, nhà thầu tự cho rằng mình có quyền đòi hỏi các chi phí trong trường hợp: (1) nhà thầu nhận thấy trong quá trình thi công có nhưng điểm khác biệt so với thông tin khảo sát ban đầu hoặc (2) nhà thầu cho rằng kế hoạch thực hiện hợp đồng của họ bị thay đổi so với kế hoạch ban đầu gây bất lợi cho họ; thì nhà thầu sẽ gửi khiếu nại đến chủ đầu tư yêu cầu chi phí.
Việc khiếu nại trong các dự án áp dụng mẫu của Hợp đồng FIDIC là rất phổ biến trên thế giới và việc xử lý các khiếu nại luôn được quy định rõ trong các Hợp đồng. Đối với Dự án xây dựng tuyến Metro số 1 thì việc khiếu nại xảy ra ở tất cả các gói thầu của dự án trong suốt quá trình triển khai thực hiện dự án từ trước đến nay. Theo trình tự được quy định trong Hợp đồng, Tư vấn chung (với vai trò Đại diện Chủ đầu tư và Kỹ sư) sẽ đánh giá các khiếu nại của nhà thầu về tính hợp lý và chi phí. Hiện nay, đa phần các khiếu nại của nhà thầu đã được Tư vấn chung bác bỏ do không có đủ căn cứ pháp lý. Tuy nhiên, trong trường hợp không hài lòng, theo Hợp đồng, nhà thầu có quyền đề nghị thành lập Ban xử lý tranh chấp hoặc đề nghị Trọng tài thương mại xem xét theo đúng các điều khoản đã ký trong Hợp đồng cho các nội dung khiếu nại.
MAUR cho biết, trong suốt quá trình thực hiện dự án từ trước đến nay, đối với các khiếu nại và phát sinh hợp lý, sau khi Tư vấn chung đánh giá, chủ đầu tư đã tiến hành giải quyết thanh toán cho các nhà thầu. Đối với những khiếu nại mà nội dung chưa thống nhất được, các bên vẫn đang giải quyết theo quy định Hợp đồng thông qua Trung tâm trọng tài để xem xét. Gần đây, Ban và nhà thầu đang bàn bạc thêm một giải pháp giải quyết thông qua Ban xử lý tranh chấp (DAB).
Trước đó, theo thông tin từ chủ đầu tư thì một trong những vướng mắc làm chậm tiến độ dự án là ở gói thầu CP3 (mua sắm thiết bị cơ điện, đầu máy, toa xe, đường ray và bảo dưỡng) do nhà thầu Hitachi thực hiện. Cụ thể, chủ đầu tư cho rằng, dù đã được quy định trong hợp đồng nhưng các nội dung liên quan đến đào tạo nhân viên (điều kiện đầu vào, số lượng học viên, thời điểm bắt đầu…) và công tác chạy thử (nghĩa vụ an toàn hệ thống, cung cấp thiết bị, đoàn tàu cho việc đào tạo và chạy thử…) đang bị kéo dài do những tranh cãi và thoái thác công việc của nhà thầu Hitachi. Chính vì vậy, đến nay các nội dung này vẫn chưa được các bên thống nhất.
Theo quy định, nhà thầu sẽ được hưởng các chi phí liên quan nếu việc kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng (Extension of Time - EoT) do lỗi từ chủ đầu tư. Ngược lại, họ phải bồi thường thiệt hại nếu việc chậm tiến độ là lỗi của nhà thầu.
Theo quy định của hợp đồng gói thầu CP3, thời gian hoàn thành gói thầu là vào ngày 8/4/2018 (244 tuần, kể từ ngày khởi công 5/8/2013). Hiện nay, nhà thầu Hitachi đã yêu cầu gia hạn thời gian hoàn thành (EoT) là 4.124 ngày (thời gian bắt đầu vận hành thương mại vào 20/11/2024). Tuy nhiên, Tư vấn chung NJPT kiến nghị chủ đầu tư đánh giá thời gian gia hạn thời gian hoàn thành tạm thời là 2.161 ngày. Phía Hitachi đã không đồng tình với đánh giá của tư vấn NJPT. Do đó, nhà thầu này đã khởi kiện chủ đầu tư tại Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC).
Hiện nay, dự án đã chính thức hình thành 3 vụ kiện tranh chấp giữa Ban Quản lý Đường sắt đô thị (bị đơn) với các nhà thầu chính (nguyên đơn) bao gồm 2 vụ kiện với Liên danh Sumitomo - Cienco 6 (Liên danh SCC) và 1 vụ kiện với Nhà thầu Hitachi. Tổng số khiếu nại của các nhà thầu là khoảng 300 khiếu nại với tổng giá trị khiếu nại khoảng hơn 30 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 70% giá trị tổng mức đầu tư điều chỉnh (43.757 tỷ đồng).
Được biết, Metro số 1 dài 19,7km, từ Bến Thành (quận 1) đến depot Long Bình là dự án đường sắt đô thị đầu tiên ở TP. Hồ Chí Minh được phê duyệt năm 2007 tổng vốn hơn 17.000 tỷ đồng, khởi công tháng 8/2012 và dự kiến hoàn thành đưa vào khai thác năm 2018. Tuy nhiên, đến năm 2019, dự án điều chỉnh tăng mức đầu tư lên hơn 43.700 tỷ đồng (khoảng 2 tỷ USD) và lùi tiến độ hoàn thành và khai thác thương mại vào quí 4 năm 2021 nhưng vẫn không về đích đúng cam kết.
Tháng 4/2023, UBND TP. Hồ Chí Minh điều chỉnh thời điểm hoàn thành thi công vào cuối quí 4/2023 rồi dự kiến chạy thương mại từ tháng 7/2024. Tuy nhiên, trong công văn gửi UBND TP. HCM hồi tháng 3, Ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM xin dời kế hoạch khai thác thương mại tới quý 4 vì không kịp hoàn thiện những giai đoạn cuối cùng.
Tổng vốn đầu tư dự án là hơn 43.700 tỷ đồng (khoảng 2 tỷ USD) từ vốn vay ODA của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản và vốn đối ứng từ ngân sách TP. Hồ Chí Minh. Công trình có 3 ga ngầm và 11 ga trên cao. Đây là tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của TP. Hồ Chí Minh và là một trong 10 tuyến thuộc hệ thống Metro của TP. Hồ Chí Minh theo quy hoạch chung của Thành phố. Tuyến metro số 1 hiện đạt 98% tổng khối lượng.
Trung tâm trọng tài quốc tế tại Việt Nam (VIAC) được thành lập vào ngày 28/04/1993 theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam trên cơ sở hợp nhất Hội đồng Trọng tài Ngoại thương (thành lập năm 1963) và Hội đồng Trọng tài Hàng hải (thành lập năm 1964), hoạt động theo quy định của Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003, Luật Trọng tài thương mại năm 2010. Đây cũng chính là Trung tâm trọng tài được quy định trong các Hợp đồng của Dự án xây dựng tuyến metro số 1, để giải quyết các vấn đề không thống nhất giữa các bên tham gia Hợp đồng.
Uyển Nhi
