Gia tăng phòng vệ thương mại: Thách thức lớn với doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

Gia tăng về số lượng và độ phức tạp

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, từ đầu năm 2025 đến nay, các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) trên toàn cầu đã diễn ra dồn dập hơn, với mức độ can thiệp ngày càng sâu rộng và đa dạng về hình thức. Các nước nhập khẩu không chỉ tập trung vào chống bán phá giá mà còn mở rộng điều tra sang các biện pháp tự vệ, chống trợ cấp và đặc biệt là chống lẩn tránh PVTM.

Một xu hướng đáng chú ý là các quy định trong điều tra ngày càng khắt khe hơn, yêu cầu DN cung cấp thông tin chi tiết trong thời gian ngắn, mở rộng đối tượng điều tra và áp dụng các quy định mới nhằm tăng mức thuế áp dụng. Điều này khiến các DN xuất khẩu Việt Nam phải gánh chịu áp lực lớn cả về chi phí, nguồn lực và năng lực ứng phó pháp lý.

Chỉ trong vòng một tháng, Việt Nam đã phải đối mặt với hàng loạt vụ việc mới liên quan đến PVTM. Ngày 12/5/2025, Cơ quan Dịch vụ Biên giới Canada (CBSA) đã chính thức khởi xướng điều tra chống bán phá giá đối với một số mặt hàng dây đai thép nhập khẩu từ nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Trước đó, ngày 6/5, Ai Cập cũng đã tiếp nhận hồ sơ đề nghị điều tra chống bán phá giá đối với lốp xe tải và xe buýt có xuất xứ từ Việt Nam.

Gia tăng phòng vệ thương mại: Thách thức lớn với doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

Trong tháng 4/2025, Ủy ban Thương mại Hàn Quốc (KTC) kết luận vụ điều tra chống bán phá giá với thép không gỉ cán nguội nhập khẩu từ Việt Nam, xác định biên độ phá giá đối với hai doanh nghiệp Việt Nam lần lượt là 18,81% và 11,37%. Đây là mức thuế đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của các DN trong thị trường này.

Theo bà Nguyễn Anh Thơ, đại diện Phòng xử lý PVTM nước ngoài thuộc Cục PVTM (Bộ Công Thương), tính đến tháng 4/2025, các quốc gia đã tiến hành tổng cộng 284 vụ điều tra PVTM đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Trong đó, 54,6% là các vụ chống bán phá giá, 20,8% là điều tra tự vệ, 13,7% là điều tra chống lẩn tránh và 10,9% là chống trợ cấp. Đáng chú ý, các vụ điều tra chống lẩn tránh từ Hoa Kỳ có xu hướng gia tăng mạnh với tổng cộng 22 vụ tính đến thời điểm này.

Không chỉ dừng lại ở số lượng, các nước nhập khẩu còn có xu hướng mở rộng phạm vi điều tra sang các khía cạnh pháp lý mới như xác định nền kinh tế phi thị trường, thị trường đặc biệt và yêu cầu khắt khe hơn về xuất xứ hàng hóa, tỷ lệ nội địa hóa và minh bạch hóa tài chính.

Doanh nghiệp cần chủ động

Hệ thống cảnh báo sớm của Bộ Công Thương đã chỉ rõ một số nhóm ngành có nguy cơ cao bị điều tra PVTM trong thời gian tới. Bao gồm: ngành gỗ (gỗ dán, tủ bếp, ghế sofa khung gỗ, gỗ thanh định hình); ngành thép (thép cán nóng, thép dự ứng lực, thép chống ăn mòn, cáp thép); vật liệu xây dựng (đá nhân tạo, gạch men); cơ khí và chế tạo (pin năng lượng mặt trời, xe đạp điện, máy giặt, lốp xe); cũng như các sản phẩm kim loại màu.

Trước tình hình này, Bộ Công Thương khuyến nghị các DN cần chủ động tìm hiểu kỹ lưỡng quy định PVTM tại các thị trường xuất khẩu, đặc biệt là những nước có lịch sử điều tra thường xuyên như Mỹ, EU, Ấn Độ và Canada. Việc theo dõi sát sao danh sách các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra, đồng thời phối hợp chặt chẽ với đối tác nhập khẩu, sẽ giúp DN giảm thiểu rủi ro và có chiến lược ứng phó kịp thời.

Ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục PVTM, nhấn mạnh rằng để tồn tại và phát triển trong môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, DN Việt Nam cần thay đổi tư duy và hành động bài bản hơn. Cụ thể, các DN nên xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng, minh bạch hóa tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa, áp dụng hệ thống kế toán theo chuẩn mực quốc tế và chủ động trong sản xuất nguyên liệu đầu vào.

Những yếu tố này không chỉ giúp DN đáp ứng tốt hơn các yêu cầu từ cơ quan điều tra nước ngoài mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh, từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, PVTM không còn là “cuộc chơi” của các nước phát triển mà đã trở thành công cụ phổ biến được nhiều quốc gia sử dụng nhằm bảo vệ sản xuất trong nước. Với vai trò là một nền kinh tế có độ mở cao, Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Các DN xuất khẩu Việt cần coi năng lực phòng vệ thương mại là một phần tất yếu trong chiến lược phát triển bền vững, đồng thời không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa thị trường và hợp tác chặt chẽ với cơ quan chức năng, hiệp hội ngành hàng để chủ động ứng phó và giảm thiểu tác động tiêu cực.