BHTN giữ vai trò "phao cứu sinh" của NLĐ khi không may họ bị ảnh hưởng về việc làm

Việc chưa hấp dẫn nhìn nhận từ những góc độ như sau:

Đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) hiện chưa bao phủ hết các đối tượng có quan hệ lao động.

Chế độ BHTN còn nặng về giải quyết trợ cấp thất nghiệp, chưa chú ý nhiều đến các chế độ mang tính chủ động, phòng ngừa, hạn chế thất nghiệp.

Điều đáng quan tâm, chính sách hỗ trợ học nghề cho lao động thất nghiệp chủ yếu giải quyết nhu cầu học, chưa chú trọng đào tạo, phát triển hoặc nâng cao trình độ kỹ năng nghề… Điều này lý giải vì sao, số người tham gia BHTN hiện mới đạt hơn 28% lực lượng lao động trong độ tuổi, nhiều NLĐ thuộc khu vực doanh nghiệp, hợp tác xã... vẫn chưa được tham gia BHTN.

Mở rộng diện đóng bảo hiểm thất nghiệp là hợp lý

Vì vậy, Bộ LĐTB&XH đề xuất mở rộng đối tượng tham gia BHTN theo hướng mở rộng phạm vi, rà soát điều kiện tạo thuận lợi cho đối tượng thụ hưởng; bổ sung chế độ hỗ trợ người sử dụng lao động sử dụng nhiều lao động là người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, người cao tuổi và hỗ trợ trong trường hợp thiên tai, dịch bệnh...

Cụ thể, dự thảo hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Việc làm (sửa đổi) đề nghị sửa đổi, bổ sung quy định đối tượng NLĐ bắt buộc tham gia BHTN gồm: người lao động có giao kết hợp đồng làm việc, hợp đồng lao động xác định, không xác định thời hạn hoặc hợp đồng lao động xác định thời hạn từ 1 tháng trở lên.

Bổ sung một số quy định về tham gia BHTN như: trách nhiệm thông báo của người sử dụng lao động, xử lý đối với trường hợp người sử dụng lao động không có khả năng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ BHTN, quản lý đối tượng… Bên cạnh mở rộng đối tượng, dự thảo cũng đề nghị sửa đổi, bổ sung một số trường hợp không được hưởng trợ cấp thất nghiệp và hỗ trợ học nghề như: NLĐ đơn phương chấm dứt hợp đồng làm việc, hợp đồng lao động; NLĐ bị xử lý kỷ luật buộc thôi việc; người đang hưởng lương hưu, trợ cấp mất sức lao động hằng tháng.

Cơ quan soạn thảo cũng đề xuất bổ sung quy định giao Chính phủ xây dựng và thực hiện các chính sách hỗ trợ người lao động, người sử dụng lao động căn cứ kết dư quỹ trước các “cú sốc” như: Khủng hoảng thị trường, suy thoái kinh tế, thiên tai, dịch bệnh.

Về mức thu quỹ bảo hiểm thất nghiệp, Bộ LĐTBXH đề xuất sửa đổi theo hướng luật chỉ quy định mức trần và giao Chính phủ quy định mức đóng từng giai đoạn. Bởi thực tế có thời điểm quỹ kết dư lớn, nếu muốn giảm mức đóng từ 1% xuống 0,5% phải xin ý kiến Quốc hội. Theo đó, mức đóng vào quỹ sẽ được quy định như sau: Người lao động đóng tối đa bằng 1% tiền lương tháng; người sử dụng lao động đóng tối đa bằng 1% quỹ tiền lương tháng của người lao động đang tham gia bảo hiểm thất nghiệp.

Nhà nước hỗ trợ tối đa 1% quỹ tiền lương tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp của những người lao động đang tham gia bảo hiểm thất nghiệp và do ngân sách Trung ương bảo đảm và giao Chính phủ quy định cụ thể mức đóng của người lao động, người sử dụng lao động để đảm bảo tính linh hoạt trong điều hành chính sách của Chính phủ.

Cần sớm được triển khai

Đây là chia sẻ của nhiều chuyên gia liên quan đến đề xuất bổ sung lao động hợp đồng 1 tháng phải tham gia bảo hiểm thất nghiệp. Mặc dù theo tính toán của Bộ LĐTB&XH, chính sách có thể làm phát sinh tăng chi phí cho cả DN và người lao động thông qua chi cho hoạt động tư vấn, giới thiệu việc làm. Hiện nay chưa có giá dịch vụ tư vấn, giới thiệu việc làm, theo dự kiến, với đơn giá khoảng 70.000 đồng/người, nếu hỗ trợ tư vấn, giới thiệu việc làm cho khoảng 2 triệu người/năm, chi phí phát sinh khoảng 140 tỷ đồng mỗi năm.

Ngoài ra, có thể phát sinh tăng chi phí cho hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề. Giả định mức hỗ trợ học phí là 1,5 triệu đồng/người/tháng, tối đa 6 tháng, mức hỗ trợ tiền ăn, sinh hoạt phí 1 triệu đồng/người/tháng, tiền ở 500.000 đồng/người/tháng, tiền đi lại 300.000 đồng/người/khóa học. Nếu hỗ trợ 100.000 lao động/năm (gấp 3,3 lần bình quân giai đoạn 2015-2021), chi phí phát sinh mỗi năm là 1.830 tỷ đồng… Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Thị Lan Hương - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động và xã hội (Bộ LĐTB&XH), đây là chính sách nhân văn và nên làm ngay.

Theo bà Hương, việc tham gia bảo hiểm thất nghiệp có ý nghĩa là phòng ngừa khi người lao động mất việc, do đó yếu tố này không nên phụ thuộc vào tình trạng của hợp đồng lao động, mà cần đồng bộ với quy định của bảo hiểm xã hội.

“Hiện nay mới chỉ có khoảng 50% lực lượng lao động có hợp đồng lao động, nên nếu những trường hợp không được kí hợp đồng lao động đồng nghĩa với việc họ sẽ không được hưởng các quyền lợi an sinh, như trợ cấp khi mất việc, ốm đau, thai sản…” - bà Hương dẫn chứng.

Cũng theo bà Hương, về lâu dài cần tính toán chỉ cần xuất hiện quan hệ lao động thì đều phải đóng bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động. Nghĩa là dựa trên quan hệ thu nhập chứ không chỉ dựa trên quan hệ lao động, bởi lẽ nếu dùng hợp đồng lao động, rất có thể DN sẽ tìm cách “né” đóng bảo hiểm bằng cách không kí kết hợp đồng lao động.

Ông Nguyễn Xuân Ngọc - Phó trưởng Ban quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bắc Giang cho rằng, đề xuất người lao động có hợp đồng làm việc từ 1 tháng trở lên tham gia bảo hiểm thất nghiệp thay vì đủ ba tháng trở lên là "hướng mở để bảo vệ quyền lợi cho người lao động". Đồng thời Luật BHXH (sửa đổi) cũng phải đồng bộ sửa đồng thời để ký hợp đồng 1 tháng trở lên cũng phải đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, tránh khoảng ngắt quãng, ảnh hưởng đến người lao động.

Đồng quan điểm, ông Phạm Minh Huân - nguyên thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, thực tế yêu cầu đóng bảo hiểm thất nghiệp trong vòng 1 tháng không mới, quốc tế cũng khuyến khích cứ ký hợp đồng lao động thì phải đóng bảo hiểm.

Tuy nhiên, nguyên thứ trưởng Bộ LĐTBXH cũng cảnh báo doanh nghiệp sẽ phản đối vì tăng chi phí do phải đóng bảo hiểm thất nghiệp ngay từ tháng đầu tiên. Kinh nghiệm cũng chỉ ra có thể nghiên cứu phương án định kỳ 3 - 5 năm, căn cứ tình hình thực hiện, Chính phủ trình Quốc hội điều chỉnh mức đóng cho phù hợp thay vì sửa luật.

Cũng theo ông Huân, cơ quan chức năng cần xem xét lại mức thu - chi của Quỹ bảo hiểm thất nghiệp, nếu mức dư cao (hơn 60.600 tỉ đồng, tính đến 31/12/2021) thì mức đóng giảm xuống (có thể 50%). Mức hưởng trợ cấp của người lao động theo 3 tháng, 6 tháng hay 1 năm cần tính toán lại (hiện cứ đóng đủ 12 tháng đến đủ 36 tháng thì được hưởng 3 tháng trợ cấp). "Quỹ bảo hiểm thất nghiệp không giống như quỹ khác, không nên tích nhiều, không cần dài hạn", ông Huân nói.

Mai Anh