TP. Hồ Chí Minh đang quyết tâm hiện thực hóa tham vọng phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị (ĐSĐT) với một loạt dự án quy mô lớn, thu hút sự tham gia mạnh mẽ từ các tập đoàn kinh tế tư nhân hàng đầu. Nghị quyết 188 của Quốc hội, cùng các chính sách đột phá khác, đang tạo nên một cú hích lịch sử, mở ra kỷ nguyên mới cho giao thông công cộng hiện đại tại thành phố năng động nhất cả nước.
Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng và nhu cầu giải quyết vấn đề ùn tắc giao thông ngày càng cấp bách, TP. Hồ Chí Minh đang đẩy mạnh phát triển hệ thống ĐSĐT. Tham vọng của thành phố không chỉ dừng lại ở việc hoàn thành các tuyến metro hiện có mà còn vươn tới một mạng lưới ĐSĐT toàn diện, kết nối hiệu quả các khu vực trọng điểm, thậm chí mở rộng ra các tỉnh lân cận theo định hướng phát triển vùng.
 |
| Tuyến Metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) |
Đáng chú ý, việc TP. Hồ Chí Minh mở rộng địa giới hành chính, sáp nhập thêm một số khu vực từ các tỉnh lân cận, đã tạo ra một động lực mới, thúc đẩy quy hoạch lại mạng lưới giao thông, đặc biệt là hệ thống metro. Theo đó, ước tính mạng lưới ĐSĐT của TP. Hồ Chí Minh có thể lên tới hơn 1.000 km trong tương lai, với tổng vốn đầu tư dự kiến vượt mốc 40 tỷ USD. Trong đó, 7 tuyến metro trọng điểm với tổng chiều dài 355km dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2035.
Cùng với động lực phát triển đó, sự quan tâm và các đề xuất đầu tư “rầm rộ” từ các tập đoàn kinh tế tư nhân lớn như Vingroup, Sovico, Trường Hải (Thaco), Becamex... là minh chứng rõ nét cho thấy sức hút của các dự án ĐSĐT tại TP. Hồ Chí Minh. Các đề xuất này không chỉ tập trung vào việc xây dựng tuyến metro mà còn đi kèm với mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD), khai thác giá trị gia tăng từ đất đai xung quanh các nhà ga.
Nghị quyết 188 - Cú hích lịch sử cho phát triển Metro
Yếu tố then chốt thúc đẩy sự chuyển mình mạnh mẽ này chính là việc Quốc hội ban hành Nghị quyết số 188/2025/QH15 về việc thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Nghị quyết này không chỉ đơn thuần là một văn bản pháp lý mà còn là một “cú hích” mang tính cách mạng, thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận, triển khai và quản lý các dự án ĐSĐT.
Theo đó, Nghị quyết 188 mang đến những điểm đột phá quan trọng: Thủ tục hành chính tinh gọn, rút ngắn thời gian, các dự án ĐSĐT được phép thực hiện ngay việc lập, thẩm định, quyết định đầu tư mà không cần trải qua thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư theo các quy định pháp luật hiện hành. Điều này giúp rút ngắn đáng kể thời gian triển khai, có thể tiết kiệm tới 3 năm so với quy trình cũ.
Phân cấp mạnh mẽ thẩm quyền: UBND TP. Hồ Chí Minh được trao quyền tự chủ trong việc quyết định đầu tư, điều chỉnh dự án, phân chia dự án thành phần, gia hạn thời gian thực hiện mà không phải xin ý kiến bộ ngành trung ương hay điều chỉnh chủ trương đầu tư.
Cơ chế chỉ định thầu linh hoạt: Cho phép áp dụng hình thức chỉ định thầu đối với nhiều loại hình nhà thầu, từ tư vấn, thi công cho đến các gói thầu EPC, nhà thầu chìa khóa trao tay, nhà đầu tư các dự án TOD. Điều này giúp các dự án được triển khai nhanh chóng, lựa chọn được đối tác phù hợp nhất.
Đa dạng hóa nguồn vốn: Nghị quyết 188 mở ra nhiều kênh huy động vốn, bao gồm cả vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài, vốn ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, trái phiếu chính quyền địa phương, vốn từ phát triển đô thị TOD, cũng như các nguồn vốn hợp pháp khác. Đặc biệt, với các dự án gắn liền với mô hình TOD, thành phố được thu và sử dụng 100% các khoản thu để phát triển hệ thống ĐSĐT và hạ tầng kết nối.
Ưu tiên phát triển công nghiệp đường sắt nội địa: Khuyến khích việc chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, và ưu tiên sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ do Việt Nam sản xuất, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và tự chủ của ngành ĐSĐT trong nước.
 |
| Sở hữu một hệ thống giao thông công cộng hiện đại, đồng bộ và hiệu quả sẽ giúp TP. Hồ Chí Minh nâng cao năng lực cạnh tranh trong khu vực |
Thành Phố hành động, doanh nghiệp vào cuộc
Ngay sau khi Nghị quyết 188 có hiệu lực, các sở, ban, ngành của TP. Hồ Chí Minh đã khẩn trương vào cuộc để cụ thể hóa và triển khai các nhiệm vụ. UBND TP.HCM đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Nghị quyết 188, xác định rõ các nội dung công việc trọng tâm, các giải pháp tổ chức thực hiện khoa học, quyết liệt và đồng bộ.
Đáng chú ý, các chỉ đạo gần đây từ lãnh đạo thành phố cho thấy sự ưu tiên và quyết tâm cao độ, cụ thể ngày 27/8, Phó Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường chủ trì họp giao ban với các sở ngành, nhà đầu tư và chuyên gia, ra hàng loạt chỉ đạo “chốt tiến độ”: Dự án đường sắt trung tâm TP.HCM - Cần Giờ (do Vinspeed đề xuất), các đơn vị liên quan phải gửi ý kiến góp ý trước 7/9, Sở Tài chính tổng hợp báo cáo UBND TP.HCM trước 15/9. Tuyến metro số 2 (Tham Lương - Bến Thành, Bến Thành - Thủ Thiêm, Thủ Thiêm - Long Thành), Sở Xây dựng phối hợp các đối tác, báo cáo trước 15/9. Tuyến metro số 4 (Đông Thạnh - Hiệp Phước), đường sắt nhanh TP. Hồ Chí Minh - Cái Mép - Bàu Bàng - Cần Thơ đẩy nhanh thảo luận, trình báo cáo trước 25/9.
Ưu tiên các dự án trọng điểm: Các dự án đã được đề xuất và có sự tham gia của các tập đoàn lớn như tuyến metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương), tuyến metro số 1 (kết nối về Bình Dương), tuyến Thủ Dầu Một - Hiệp Bình Phước, tuyến Thủ Thiêm - Long Thành, tuyến Cần Giờ, và tuyến đường sắt nhanh kết nối với các tỉnh ĐBSCL đang được đẩy mạnh tiến độ chuẩn bị, từ khâu quy hoạch, pháp lý đến các hợp đồng tư vấn.
“Đặt hàng” các tập đoàn lớn: Thành phố đang giao nhiệm vụ “cụ thể hóa” cho các tập đoàn như Vingroup (với dự án metro trung tâm TP.HCM - Cần Giờ), Sovico, Trường Hải (Thaco), Becamex... để đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu, đề xuất và triển khai các tuyến metro theo mô hình PPP (Đối tác công tư) và TOD.
Nghiên cứu mô hình quản lý mới: Sở Nội vụ được giao nhiệm vụ nghiên cứu các mô hình doanh nghiệp tư nhân trực tiếp đầu tư và vận hành hệ thống ĐSĐT, thay vì chỉ do các cơ quan thuộc chính quyền đảm trách. Điều này mở ra cơ hội lớn cho khu vực tư nhân tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị của ngành ĐSĐT, học hỏi kinh nghiệm quốc tế về quản lý và vận hành hiệu quả.
Huy động nguồn vốn đa dạng: Sở Tài chính đang khẩn trương xây dựng phương án, đề án huy động vốn cho hệ thống mạng lưới ĐSĐT, nghiên cứu mô hình quỹ đầu tư riêng dành cho phát triển ĐSĐT, đa dạng hóa nguồn vốn từ PPP, vốn ngoài ngân sách nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác.
Tác động về kinh tế - xã hội
Việc thúc đẩy phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại TP. Hồ Chí Minh, với sự tham gia của các tập đoàn lớn cùng sự hậu thuẫn của những chính sách mang tính đột phá, được kỳ vọng sẽ tạo ra những biến chuyển sâu rộng cả về kinh tế, xã hội lẫn môi trường.
Trước hết, ĐSĐT sẽ đóng vai trò then chốt trong việc giải quyết tình trạng ùn tắc giao thông vốn kéo dài nhiều năm, giảm áp lực lên hạ tầng đường bộ hiện hữu. Khi người dân có thêm lựa chọn di chuyển bằng phương tiện công cộng hiện đại, lượng xe cá nhân sẽ giảm, từ đó hạn chế đáng kể khí thải và tiếng ồn, góp phần cải thiện chất lượng môi trường sống đô thị.
Ở góc độ quy hoạch, các tuyến metro sẽ trở thành “trục xương sống” để triển khai mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD). Đây là mô hình đã chứng minh hiệu quả tại nhiều thành phố lớn trên thế giới, khi các nhà ga metro không chỉ là điểm trung chuyển mà còn là hạt nhân hình thành các khu đô thị mới, trung tâm thương mại, dịch vụ, văn phòng và nhà ở. Nhờ vậy, giá trị đất đai được khai thác tối ưu, tạo thêm nguồn lực tài chính cho thành phố.
Về kinh tế, các dự án ĐSĐT quy mô hàng chục tỷ USD sẽ mang lại hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ: tạo ra hàng chục nghìn việc làm trực tiếp và gián tiếp, thúc đẩy dòng vốn đầu tư trong và ngoài nước, đồng thời mở rộng dư địa phát triển cho các ngành công nghiệp phụ trợ, công nghệ, xây dựng và dịch vụ liên quan đến đường sắt. Đây là một cơ hội để hình thành hệ sinh thái công nghiệp mới, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo của thành phố.
Cuối cùng, xét ở tầm vĩ mô, việc sở hữu một hệ thống giao thông công cộng hiện đại, đồng bộ và hiệu quả sẽ giúp TP. Hồ Chí Minh nâng cao năng lực cạnh tranh trong khu vực, gia tăng sức hấp dẫn đối với nhà đầu tư, chuyên gia và du khách quốc tế. Điều này không chỉ củng cố vai trò trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, mà còn mở ra cơ hội để thành phố vươn lên vị thế một đô thị toàn cầu trong tương lai.
Với những cơ chế, chính sách mới, sự quyết tâm mạnh mẽ từ chính quyền và sự chủ động tham gia của khu vực tư nhân, viễn cảnh về một TP. Hồ Chí Minh với hệ thống ĐSĐT hiện đại, kết nối và hiệu quả đang dần trở thành hiện thực, mở ra một tương lai tươi sáng cho sự phát triển bền vững của thành phố.
