Hồi ký Sa Ná

DNHN - Trên quê hương Thanh Hóa thân yêu, mỗi tên làng, tên bản đều góp phần dệt nên bức tranh thổ cẩm nhiều màu sắc, khiến ai đó một lần dừng chân đều khó lòng lãng quên. Tôi từng yêu cái sôi động, ồn ào nơi cửa bể mỗi khi hè về, yêu cái vắng lặng, heo hút của miền sơn cước khi đông đến, yêu cái khúc khuỷu, “chơi vơi” của một Mường Lát khi vào thu,… còn với bản nghèo Sa Ná lại là một niềm yêu khác.

Bản nghèo gặp nạn

Sa Ná là một bản nghèo thuộc xã Na Mèo, huyện Quan Sơn. Xưa nay, hình ảnh Sa Ná in đậm trong trái tim tôi là một bản nhỏ, côi cút, nằm lọt thỏm giữa núi rừng âm u, trầm mặc. Bản nằm cạnh dòng suối Son hiền lành, là nguồn cung cấp nước sinh hoạt và giúp con trồng trọt, chăn nuôi. Người dân nơi đây chủ yếu là người dân tộc Thái, vẫn lưu giữ những nếp nhà sàn truyền thống. Vào những ngày đẹp trời, khi hoàng hôn buông xuống, bản Sa Ná xinh đẹp ẩn hiện trong khói lam chiều. Dòng suối Son chảy qua bản không phải mùa lũ, nước suối cạn trong vắt, nắng rọi xuống lòng suối lấp lánh muôn ngàn những viên đá cuội đủ mọi kích cỡ, muôn màu sắc như những viên kim cương. Chiều về, suối Son lại hóa thành bức tranh thủy mặc huyền bí, ẩn hiện thấp thoáng giữa núi rừng hoang sơ và yên bình… Vậy mà vào một ngày định mệnh, thiên tai đã “mượn” suối Son để gieo rắc nỗi kinh hoàng. Cả một bản làng hiền lành, bé nhỏ bị suối Son cuốn trôi trong chớp mắt.

Duyện nợ với Sa Ná trong tôi đến từ cái trận lũ lịch sử vào đêm 3/8/2019. Trận lũ chỉ qua một đêm xóa sổ cả một bản làng giống như trong một trận đại hồng thủy. Cũng như triệu trái tim khác trên dải đất hình chữ S, tôi muốn có mặt ở nơi đây vào thời khắc này. Và rồi, thật may mắn, tôi đã có cơ hội đến với bản làng tang thương để được chứng kiến bức tranh Sa Ná hoang tàn, đổ nát vì lũ dữ…

Được tin lũ dữ về, cánh phóng viên chúng tôi hẹn nhau tức tốc lên đường. 9h đêm chiếc xe lăn bánh. Trời mưa bão như trút nước, càng đi trời càng mưa to, cái gạt nước bọt tung trắng xóa, chiếc xe vẫn phăng phăng lao về phía trước. Bởi đêm nay chúng tôi phải có mặt tại thị trấn Quan Sơn, để sáng sớm ngày mai sẽ lên đường vào với Sa Ná. Trên đường đi một đồng nghiệp đã nhờ người quen mượn hai chiếc xe máy để sẵn ở thị trấn để chúng tôi vào bản. Lộ trình về và đưa tin nơi tâm bão đã rõ. Ngồi trên xe, ngoài trời mưa giông bão trong lòng chúng tôi cũng bão giông không kém. Chặng đường đi còn dài, nỗi thương cảm và niềm đau về bản nghèo lại dày thêm.

Như dự tính, sáng sớm ngày hôm sau, chúng tôi có mặt tại UBND xã Na Mèo. Từ ủy ban vào tới Sa Ná là 5 cây số. Lúc này, hành trang vào bản chỉ vẻn vẹn có bộ áo mưa mặc người và chiếc điện thoại cầm tay. Chúng tôi men theo con đường cùng với rất nhiều đoàn để vào bản vì cũng không đi được xe máy. Trước mắt chúng tôi là dòng sông Luồng đục ngầu, đỏ au đang cuồn cuộn ghùn ghè đổ về phía hạ lưu. Con sông Luồng, biểu tượng của huyện Quan Sơn vốn trong xanh, hiền hoà là vậy nhưng khi mưa lũ về lại trở nên hung tợn hơn bao giờ hết, nó giống như một quái vật với cái miệng đỏ ngầu có thể nuốt chứng bất cứ vật gì trên đường đi.

Bản Sa Ná nằm phía bên kia con sông Luồng. Màn đêm dần buông, chúng tôi không qua được sông. Chỉ biết rằng, bản nhỏ bên kia sông, trong một thời gian ngắn đã trở nên hoang tàn đến khủng khiếp. Hàng chục ngôi nhà bị san phẳng chỉ còn lại bãi bùn lầy hoặc những bãi đá trơ trọi. Bản nghèo lọt thỏm giữa rừng già, ngổn ngang những cây đổ, nhà trôi, nhiều người mất tích trong vô vọng. Người dân Sa Ná vốn đã nghèo, nay gần như trắng tay qua cơn lũ dữ. Thực trạng ấy để lại cho chính quyền và nhân dân nơi đây nỗi khổ trăm bề. Nhiều người mất người thân, đang bơ vơ một mình không nhà cửa giữa bão lũ thiên nhiên và giông gió cuộc đời.

Lũ qua đi, hình ảnh nhiều người dân nơi đây gầy rộc với khuôn mặt hốc hác, bất thần hướng ánh mắt về phía hạ lưu nơi người thân bị cuốn trôi là nỗi kinh hoàng khủng khiếp về thiên tai. Giờ đây, Sa Ná lại trở về với vạch xuất phát ban đầu với biết bao nhiêu khó khăn chồng chất. Một con số 0 to tướng, một không khí tang tóc, u ám bao trùm lên nhiều mảnh đời nơi bản nghèo hẻo lánh này.

Bản nghèo hồi sinh

Những tưởng Sa Ná chỉ còn là nước mắt và sự tuyệt vọng không gì xoa dịu được. Song, nỗi đau này được bà con cả nước chia sẻ. Ngay lập tức các đoàn thiện nguyện, những tấm lòng hảo tâm đã có mặt, những gói mì tôm, những bình nước sạch và các nhu yếu phẩm khác đã đến tận tay bà con. Cùng với đó là sự vào cuộc kịp thời, nhanh chóng của chính quyền địa phương các cấp làm cho bản làng này đang dần được hồi sinh ở một vùng đất mới. Sau cái ngày định mệnh ấy chừng 2 tháng, chúng tôi lại khăn gói lên đường về Sa Ná để được mục sở thị cuộc sống đang hồi sinh nơi đây. 

Đường lên Sa Ná vẫn còn rất khó khăn, bởi sự ngoằn ngèo, khúc khuỷu, nhiều đoạn đường đất đá lổng chổng, nham nhở. Song, vượt qua tất cả, trước mắt chúng tôi công cuộc kiến thiết lại sau lũ đang diễn ra một cách khẩn trương, những ngôi nhà mới đang được xây dựng bên cạnh con suối và được bao phủ bởi những cánh rừng xanh mướt. Đó là một khu tái định cư cách Sa Ná cũ chưa đầy một cây số…

Những ngày cuối năm 2019, nhận được thông tin 51 hộ dân bản Sa Ná sẽ chính thức chuyển về khu tái định cư để ổn định cuộc sống, tôi cùng một đồng nghiệp phấn khởi khoác chiếc ba lô lên đường. Không vội vàng tức tốc trong giông bão như lần đầu tiên, cũng không hồi hộp, lo lắng như lần thứ 2, lần thứ 3 mang theo tâm trạng vui vẻ và dủng dỉnh hơn nên chúng tôi đi xe khách. Màn đêm buông xuống là lúc chiếc xe đến thị trấn Quan Sơn.

Sáng sớm, mặt trời vừa ló rạng đông, chúng tôi cùng đoàn lãnh đạo huyện về với Sa Ná trong cái rét ngọt của những ngày cuối đông. Vừa bước chân xuống xe, niềm hạnh phúc mãnh liệt bỗng vỡ òa. Một không khí vui tươi, ấm cúng, phấn khởi tràn ngập khu Poom Ngồ. Những ngôi nhà khang trang, lợp tôn xanh ẩn hiện giữa núi rừng trùng điệp. Những cụ già râu tóc bạc phơ, vui cười như mùa thu tỏa nắng, các em thơ đá bóng cười đùa trước sân nhà văn hóa bản Sa Ná,…Cả bản làng khoác lên mình bộ áo mới với sắc màu tươi sáng lung linh trong ánh nắng vàng rực rỡ. Một khu tái định cư rực rỡ sắc xuân, căng tràn nhựa sống đang hiển hiện trước mắt chúng tôi. Dường như cái tết Nguyên đán năm ấy đến sớm hơn, nơi này như chưa hề có lũ tràn qua, bà con phấn khởi vui như ngày hội trong bộ váy áo truyền thống. Không ai có thể ngờ cách đây hơn 3 tháng nơi này là rừng luồng, ngổn ngang khó khăn trăm bề.

Trao đổi với chúng tôi ông Nguyễn Văn Sinh, Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Quan Sơn cho biết, đến giữa năm 2020 bản Sa Ná khu tái định cư không còn hộ nghèo, thu nhập bình quân đạt 54 triệu đồng/người/năm. Nguồn thu nhập chủ yếu từ nguồn khai thác, buôn bán lâm sản và chăn nuôi gia súc. Từ khi khu tái định cư được hình thành trên đỉnh Pom Ngồ cũng là lúc các loại cây ăn quả được mọc lên nhiều. Đặc biệt, huyện và tỉnh đã thực hiện chương trình sinh kế với mô hình nuôi gà cho bà con. Hiện gà phát triển rất tốt.

“Chúng tôi có ý tưởng xây dựng chương trình sản phẩm OCOP cho bản. Hiện, cuộc sống nhân dân nơi đây đã ổn định, người dân chăm lo làm ăn, hướng tới xây dựng mỗi gia đình, mỗi công dân đều là kiểu mẫu” – Ông Sinh cho biết thêm.

Khu Poom Ngồ đã mang đến một màu xanh, một cuộc đời mới cho nhân dân Sa Ná. Vết thương thiên tai đã liền sẹo bởi sự nỗ lực của chính quyền địa phương và tình thương yêu của đồng bào cả nước.

Minh Hiền