Giải thưởng VinFuture 2023 vinh danh 4 công trình khoa học “Chung sức toàn cầu”

Ba giải Đặc biệt vinh danh các công trình: “Phát minh và phổ biến giống lúa kháng bệnh”, “Khám phá cơ chế gây suy giảm tầng ozone ở Nam cực” và “Khám phá vai trò của GLP-1, nền tảng cho phương pháp điều trị tiểu đường và béo phì”.

Lễ trao giải VinFuture năm 2023 được phát sóng trực tiếp trên kênh VTV1 – Đài Truyền hình Quốc gia. Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng tham dự và phát biểu chỉ đạo, cùng dự còn có lãnh đạo các ban, bộ, ngành trung ương Việt Nam và đại diện các Đại sứ quán, tổ chức quốc tế và các nhà khoa học kiệt xuất đến từ khắp nơi trên thế giới.

4 công trình đạt giải đã xuất sắc vượt qua gần 1.400 đề cử ấn tượng đến từ 90 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Đây đều là các sáng kiến đột phá, có tác động sâu rộng tới hiện tại và tương lai nhân loại, thuộc các lĩnh vực quan trọng và có tác động ngày càng rõ rệt đến đời sống của hàng tỷ người trên thế giới, gồm Năng lượng xanh và bền vững, Ứng phó với biến đổi khí hậu, Nông nghiệp bền vững và an ninh lương thực cùng Y học sức khỏe.

Điểm chung nổi bật của tất cả các công trình là sự kế thừa và kết hợp xuyên biên giới giữa các quốc gia đã và đang phát triển, dựa trên những nền tảng phát minh đột phá của hàng loạt các sáng kiến. Từ đó, tạo nên những công nghệ toàn diện có tầm ảnh hưởng toàn cầu, góp phần chung sức xây dựng tương lai bền vững cho nhân loại.

Phát biểu tại Lễ trao giải, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng cho biết: “Với tầm nhìn mang tính toàn cầu, cách tiếp cận “chung sức toàn cầu”, cổ vũ, tôn vinh những nhà khoa học có công trình nghiên cứu xuất sắc, công nghệ đột phá, mang tính ứng dụng cao, hướng đến cuộc sống tốt đẹp hơn cho nhiều người đã tạo ra sự kết nối rộng lớn với cộng đồng khoa học thế giới. Từ lần trao giải đầu tiên đến nay, với sứ mệnh “Khoa học phụng sự nhân loại” theo đuổi 4 giá trị cốt lõi là: Bình đẳng - Toàn cầu - Bền vững và Tiên phong, Giải thưởng đã phát triển liên tục về chất lượng, số lượng và sự đa dạng, cho thấy sức hấp dẫn, ảnh hưởng, uy tín quốc tế ngày càng tăng”.

Chủ tịch nước cũng khẳng định: “Thành công của Giải thưởng VinFuture là kết quả xứng đáng cho những nỗ lực nghiêm túc, tâm huyết của nhà sáng lập. Tôi bày tỏ sự trân trọng và chúc mừng những nhà sáng lập đã khởi xướng nên Giải thưởng này”.

Giải thưởng chính VinFuture 2023 đã được trao cho 4 nhà khoa học: GS. Martin Andrew Green (Úc), GS. Stanley Whittingham (Mỹ), GS. Rachid Yazami (Ma-rốc), GS. Akira Yoshino (Nhật Bản) với phát minh đột phá kiến tạo nền tảng bền vững cho năng lượng xanh thông qua việc sản xuất bằng pin mặt trời và lưu trữ bằng pin Lithium-ion.

Đây là các công trình đột phá chung sức tạo nên cuộc cách mạng về năng lượng xanh bền vững cho thế giới hiện tại. GS. Martin Green cùng nhóm nghiên cứu với công nghệ Bộ phát thụ động và Tiếp điểm phía sau (pin mặt trời PERC) đã phát triển và thúc đẩy hiệu suất chuyển đổi năng lượng từ 15% lên 25%, đồng thời đạt được hiệu quả ở cả những khu vực có điều kiện ánh sáng không thuận lợi. Kể từ khi được sản xuất đại trà vào năm 2012, pin mặt trời PERC đã chiếm tới 60% thị phần thị trường pin mặt trời trên toàn thế giới.

Trong khi đó, việc lưu trữ bằng pin Lithium-ion đã mở rộng phạm vi sử dụng năng lượng đến mọi khu vực địa lý ở mọi thời điểm, giúp người dân thuộc tất cả tầng lớp xã hội đều có thể tiếp cận năng lượng xanh và bền vững. Pin Lithium-ion chính là thành phần nền tảng cung cấp năng lượng cho hơn 15 tỷ thiết bị di động và 26 triệu xe điện trên toàn cầu. Công trình do các nhà khoa học xuất sắc: GS. Stanley Whittingham, GS. Rachid Yazami, GS. Akira Yoshino và GS. John Goodenough (đã mất) nghiên cứu phát triển. Lễ trao giải cũng tri ân cố Giáo sư Goodenough – nhà khoa học tiên phong với phát minh giúp pin Lithium-ion lần đầu tiên có thể được sạc lại, tác động tích cực lên hiệu quả sử dụng và tiết kiệm tài nguyên.

Hai cuộc cách mạng công nghệ đã đồng lực thúc đẩy, mở rộng và giúp đưa nguồn năng lượng sạch tiếp cận rộng rãi tới cuộc sống hàng ngày của nhiều người dân, thông qua việc chuyển đổi năng lượng mặt trời thành điện bằng pin mặt trời PERC và lưu trữ bằng pin Lithium-ion.

Bên cạnh Giải thưởng chính, VinFuture 2023 cũng trao 3 giải Đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho các nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới, nhà khoa học nữ và nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.

Giải Đặc biệt VinFuture 2023 dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới đã được trao cho GS. Daniel Joshua Drucker (Canada), GS. Joel Francis Habener (Mỹ), GS. Jens Juul Holst (Đan Mạch) và PGS. Svetlana Mojsov (Mỹ) với công trình tiên phong Khám phá vai trò của các peptide giống glucagon 1 (GLP-1), là nền tảng cho các phương pháp điều trị bệnh tiểu đường và béo phì hiệu quả và thúc đẩy các liệu pháp điều trị mới đối với các bệnh thoái hóa thần kinh”.

Công trình đặt nền móng và mở ra hy vọng mới trong việc điều trị cho hơn 400 triệu người mắc bệnh tiểu đường loại 2, hơn 1 tỷ người mắc bệnh béo phì và hơn 3 triệu người mắc hội chứng ruột ngắn. Năm 2023, có hơn 20 triệu liều thuốc GLP-1 được sử dụng trên thế giới với tỷ lệ tăng ấn tượng 6,7%. Ngoài ra, việc khám phá cơ chế hoạt động của các peotide đã thúc đẩy nghiên cứu và phát triển các phương pháp điều trị mới cho bệnh tim mạch, thoái hóa thần kinh (Alzheimer, Parkinson…), những loại bệnh đứng vị trí đầu tiên trong danh sách nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất toàn cầu.

Giải Đặc biệt VinFuture 2023 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển đã vinh danh GS. Gurdev Singh Khush (người Mỹ gốc Ấn) và GS. Võ Tòng Xuân (người Việt Nam) vì những đóng góp quan trọng trong việc phát minh và phổ biến giống lúa kháng bệnh, góp phần đảm bảo an ninh lương thực.

64. Gurdev Singh Khush đã đi tiên phong trong việc tạo ra các giống lúa với khả năng kháng nhiều loại sâu bệnh, thời gian sinh trưởng ngắn và cho năng suất cao như IR36, IR64... Trong đó, IR64 và các thế hệ con cháu đã được trồng rộng rãi tại nhiều quốc gia như Phillipines, Indonesia, Bangladesh, Ấn Độ… còn IR36 thì được phổ biến tại các vùng thường xuyên bị sâu bệnh tấn công ở Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam nhờ nỗ lực quan trọng của GS. Võ Tòng Xuân. IR36, IR64 hiện là những giống lúa phổ biến nhất tại khu vực nhiệt đới châu Á, giúp giảm chi phí sản xuất và gia tăng sản lượng, hạn chế việc sử dụng thuốc trừ sâu, góp phẩn thúc đẩy tính bền vững của nông nghiệp trên toàn cầu.

Giải Đặc biệt VinFuture 2023 dành cho Nhà khoa học nữ vinh danh GS. Susan Solomon (Mỹ) cho đóng góp quan trọng trong việc “Khám phá cơ chế gây suy giảm tầng ozone ở Nam Cực”, góp phần thúc đẩy Nghị định thư Montreal một nỗ lực quan trọng giúp giảm lượng lớn phát thải khí nhà kính trên toàn cầu.

GS Solomon đã thu thập những bằng chứng tin cậy về lỗ thủng tầng ozone đặc biệt lớn gây ra bởi chất chlorofuorocabons (CFC), tạo nền tảng thúc đẩy và dẫn đến sự ra đời của Nghị định thư Montreal. Đây là một trong những hiệp định quốc tế thành công nhất trong việc giải quyết vấn đề môi trường toàn cầu, giúp đạt được sự đồng thuận trên toàn thế giới để loại bỏ dần các chất gây hại cho tầng ozone như CFC. Đến năm 2016, kết quả công bố cho thấy lỗ thủng tầng ozone đã thu hẹp hơn 4 triệu km vuông so với mức đỉnh của năm 2000 và sẽ phục hồi hoàn toàn trong những thập kỷ tới. Cùng với các Hiệp ước chống biến đổi khí hậu khác, Nghị định thư Montreal đã góp phần đáng kể và được kỳ vọng sẽ ngăn chặn thêm lượng phát thải tương đương 100-200 tỷ tấn CO₂ tới năm 2050, góp phần giảm mức nhiệt độ nóng lên toàn cầu từ 2-5°C xuống 0,5°C vào năm 2100.

Chia sẻ về kết quả của Giải thưởng VinFuture 2023, GS. Richard Friend, Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture cho biết: “Tất cả các phát minh được trao giải đã thực sự tạo nên những bước tiến lớn trong lĩnh vực khoa học và đổi mới, để lại tác động trên phạm vi toàn cầu. Giải thưởng Chính tôn vinh những nhà tiên phong trong các công nghệ tối quan trọng mà nhân loại đang rất cần để đạt được năng lượng sạch và không phát thải, trong bối cảnh thế giới nỗ lực kiểm soát quá trình nóng lên toàn cầu. Các công trình ở nhóm Giải Đặc biệt phản ánh mức độ sâu rộng mà khoa học có thể mang lại lợi ích cho con người. Có thể khẳng định tầm nhìn của những Nhà sáng lập Giải thưởng VinFuture đặt ra - tôn vinh tiềm năng tác động của những khám phá và phát kiến khoa học để mang đến lợi ích thiết thực cho cuộc sống nhân loại - hoàn toàn được thể hiện rõ nét trong nhóm công trình đoạt giải năm nay”.

Với sự thành công của mùa giải lần thứ 3, Giải thưởng Khoa học Công nghệ thường niên toàn cầu VinFuture tiếp tục khẳng định uy tín với cộng đồng khoa học quốc tế bởi tính toàn diện, đa dạng và công bằng trong bộ tiêu chí xét giải, cùng quy trình đánh giá chuyên nghiệp, kết quả thuyết phục. Quỹ VinFuture tự hào được tiếp tục sứ mệnh phụng sự nhân loại và truyền cảm hứng cho công cuộc đổi mới nền khoa học công nghệ Việt, góp phần hướng tới một tương lai thịnh vượng, công bằng và bền vững cho mọi người trên toàn thế giới.

Về giải thưởng VinFuture: Giải thưởng VinFuture là hoạt động trung tâm của Quỹ VinFuture, một tổ chức phi lợi nhuận được đồng sáng lập vào ngày 20 tháng 12 năm 2020 – ngày Quốc tế đoàn kết nhân loại – bởi ông Phạm Nhật Vượng, tỷ phú Việt Nam đầu tiên và là Nhà sáng lập Tập đoàn lớn nhất Việt Nam, Vingroup, cùng với phu nhân, bà Phạm Thu Hương. Giải thưởng nhằm ghi nhận những nhà phát minh và nhà nghiên cứu xuất sắc đến từ các trường, viện nghiên cứu toàn cầu, phòng thí nghiệm và tập đoàn công nghiệp công nghệ để tôn vinh những nghiên cứu khoa học đột phá và đổi mới công nghệ, tạo ra sự thay đổi có ý nghĩa trong cuộc sống hàng ngày của hàng triệu người.

Chính thức khởi động Giải thưởng VinFuture – Mùa giải 2024

Chu kỳ thứ tư của Giải thưởng VinFuture hiện đã bắt đầu, ngay sau khi Lễ trao giải VinFuture 2023 kết thúc. Giải thưởng VinFuture sẽ phát động kêu gọi đề cử chính thức từ 14 giờ ngày 9/1/2024 đến 14 giờ ngày 17/4/2023 theo giờ Hà Nội (GMT+7).

Giải thưởng sẽ vinh danh các tiến bộ trong khoa học công nghệ phù hợp với 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc (SDGs) như xóa nghèo, chấm dứt nạn đói, nâng cao sức khỏe và chất lượng cuộc sống, tạo cơ hội học tập trong nền giáo dục tiến bộ, nước sạch, năng lượng tái tạo, giảm bất bình đẳng, ứng phó với biến đổi khí hậu. Đối tác đề cử xin gửi thông tin công trình tham gia xét giải qua cổng nhận đề cử trực tuyến: https://online.vinfutureprize.org/nomination.

H.T