Già hóa nhanh, Việt Nam sẽ sớm bước qua thời kỳ "dân số vàng"

Việt Nam đang đối diện với thực trạng cơ cấu dân số đáng quan ngại khi tuổi thọ trung bình gia tăng nhưng đồng thời tốc độ già hóa lại diễn ra nhanh chóng.

Chia sẻ tại Lễ phát động tháng hành động quốc gia về dân số, ngày 10/12, GS.TS Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, trong vòng 12 năm tới, cứ 5 người Việt Nam thì sẽ có 1 người thuộc nhóm cao tuổi, đặt đất nước trước những thách thức lớn về an sinh xã hội và phát triển bền vững. Thực trạng này không chỉ phản ánh sự cải thiện trong chất lượng sống mà còn cho thấy những bất cập trong việc chuẩn bị nguồn lực để thích ứng với một xã hội ngày càng già hóa.

Già hóa nhanh, Việt Nam sẽ sớm bước qua thời kỳ "dân số vàng"

Tuổi thọ trung bình của người Việt đã tăng lên đáng kể, đạt 74,5 tuổi vào năm 2023, trong đó phụ nữ trung bình sống thọ hơn nam giới. Mặc dù đây là thành tựu đáng tự hào, nhưng nó đi kèm với xu hướng mức sinh thấp kỷ lục, chỉ đạt 1,96 con/phụ nữ – mức thấp nhất trong lịch sử và dự báo sẽ tiếp tục giảm. Xu hướng này làm suy giảm số lượng người trong độ tuổi lao động, dẫn đến nguy cơ mất cân bằng dân số và đe dọa tính bền vững của các quỹ phúc lợi xã hội. Việt Nam sắp bước qua giai đoạn "dân số vàng", thời kỳ mà mỗi người phụ thuộc được hỗ trợ bởi hai người trong độ tuổi lao động. Một khi giai đoạn này kết thúc, sức ép về kinh tế, xã hội và hệ thống an sinh sẽ trở nên rõ rệt hơn.

Dự báo, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia có dân số già vào năm 2036 (trong khi trước đây dự báo là năm 2038) và bước vào giai đoạn xã hội siêu già vào năm 2049, theo ông Matt Jackson, Trưởng đại diện Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA).

Đây là một tốc độ già hóa nhanh chóng so với các quốc gia khác. Một xã hội siêu già đồng nghĩa với việc trên 25% dân số sẽ thuộc nhóm người từ 60 tuổi trở lên, tạo áp lực lớn đối với hệ thống y tế, thị trường lao động và các quỹ phúc lợi xã hội. Sự chuyển đổi này không chỉ đặt ra thách thức về mặt kinh tế mà còn đòi hỏi thay đổi trong cách tiếp cận chính sách xã hội.

Già hóa dân số ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường lao động khi số lượng người trong độ tuổi lao động suy giảm, gây ra thiếu hụt nguồn nhân lực và giảm năng suất kinh tế. Đồng thời, nhu cầu chi tiêu cho lương hưu và chăm sóc y tế tăng lên đáng kể, đặt gánh nặng tài chính lên ngân sách nhà nước.

Theo khảo sát của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cùng UNFPA, năm 2020, chi tiêu của Việt Nam dành cho trợ giúp xã hội đối với người cao tuổi chỉ chiếm 0,15% GDP, thấp hơn nhiều so với các quốc gia có trình độ phát triển tương đương. Điều này cho thấy sự chuẩn bị chưa đủ để đối mặt với thực trạng già hóa dân số.

Tuy nhiên, nếu được quản lý hiệu quả, già hóa dân số cũng mở ra cơ hội khai thác những giá trị từ nhóm dân số cao tuổi. Một cách tiếp cận tích cực là đầu tư mạnh vào giáo dục, y tế và nâng cao năng suất lao động, đồng thời khuyến khích sự tham gia lâu dài của người cao tuổi vào thị trường lao động. Điều này đòi hỏi thay đổi quan niệm xã hội, tạo điều kiện để người cao tuổi tiếp tục đóng góp vào nền kinh tế thông qua các công việc phù hợp với khả năng và kinh nghiệm của họ.

Đồng thời, cần đẩy mạnh nâng cấp hệ thống chăm sóc sức khỏe và cơ sở hạ tầng y tế nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng. Việc cải thiện chất lượng dịch vụ y tế không chỉ nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi mà còn giảm thiểu gánh nặng bệnh tật lên hệ thống y tế. Hơn nữa, việc đầu tư vào phát triển các dịch vụ hỗ trợ xã hội và xây dựng các chính sách khuyến khích sinh con cũng là một hướng đi quan trọng để duy trì sự cân bằng trong cơ cấu dân số.

Cần sớm hành động để tận dụng lợi thế từ giai đoạn "dân số vàng" còn lại và chuẩn bị cho một tương lai mà mỗi người cao tuổi đều có thể sống khỏe mạnh, năng động và tiếp tục đóng góp cho xã hội.