Việt Nam đang đứng ở thời điểm vàng để thực hiện đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp

Ngày 8/7, 50 ha trồng lúa thí điểm theo mô hình giảm phát thải của hợp tác xã (HTX) Tiến Thuận (xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP. Cần Thơ) trong vụ hè thu 2024 đã được thu hoạch. Rất đông nông dân, doanh nghiệp (DN), cán bộ ngành nông nghiệp trong nước và cả các chuyên gia, doanh nhân Philippines đến tận nơi để chứng kiến thành quả này. Đây là diện tích trồng thí điểm theo đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải đầu tiên ở nước ta được thu hoạch.

Giải quyết vấn đề tăng thu nhập cho nông dân, giảm phát thải

50 ha lúa hè thu thí điểm này được tổ chức xuống ngày 5/4/2024. Toàn bộ lúa giống sử dụng được xác nhận từ Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), đúng theo hướng dẫn với lượng giống 60kg/ha (với cách trồng cũ, nông dân sử dụng đến140 kg/ha), bón phân 2 lần/vụ (trước kia phải 3-4 lần/vụ), giảm đáng kể lượng nước tưới...

Mô hình trồng sản xuất lúa giảm phát thải được các chuyên gia hướng dẫn rất kỹ lưỡng cho nông dân, như sạ hàng bằng máy, tránh giống bị trôi, giúp cây lúa ít ngã đổ ở giai đoạn tạo hạt; kết hợp vùi phân sâu 3-4 cm tránh thất thoát, áp dụng quản lý việc tưới nước ướt khô xen kẽ (AWD), bón phân theo vùng chuyên biệt (SSNM), quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp, thu gom rơm ra khỏi đồng để làm nấm rơm hoặc làm phân bón hữu cơ.

Tin rất vui là năng suất lúa hè thu trồng bằng mô hình này đạt từ 6,3 - 6,5 tấn/ha, trong khi cách thức sạ lan và sạ hàng không vùi phân (cách làm cũ) chỉ đạt từ 5,8- 6,1 tấn/ha; lợi nhuận của nông dân tăng thêm từ 1,3 - 6,2 triệu đồng/ha. Mô hình còn giúp giảm phát thải khí nhà kính từ 2-6 tấn CO2e/ha so với ruộng đối chứng.

Ông Nguyễn Ngọc Hè - Phó Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ cho biết: "Kết quả mô hình này là nền tảng để ngành nông nghiệp nhân rộng đến toàn bộ các vùng tham gia thực hiện Đề án Phát triển 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL như đã cam kết".

Sở Nông nghiệp Phát triển Nông thôn (NNPTNT) Cần Thơ hiện đang hoàn thiện quy trình sản xuất, tập huấn cho nông dân các bước kỹ thuật và có kế hoạch sẽ nhân rộng ra 148 nghìn ha lúa chất lượng cao.

Cũng trong ngày 8/7, HTX Tiến Thuận và các DN đã ký kết hợp đồng mua bán lúa tươi cho 3 vụ liên tiếp (hè thu 2024, thu đông 2024 và đông xuân 2024-2025) với giá bán theo thị trường, cộng thêm 300 đồng mỗi kg nếu đạt chất lượng.

"Những công ty xuất khẩu gạo đánh giá cao về sự đồng đều, tăng chất lượng gạo xuất khẩu. Tới đây sẽ có nhiều DN quan tâm xây dựng thương hiệu cho gạo từ qui trình này", ông Trần Trương Tấn Tài - Tổng Giám đốc Công ty TNHH Lúa gạo Việt Nam chia sẻ.

Đây là thành công ban đầu của mô hình trồng lúa giảm phát thải, có thể lan tỏa cho địa bàn TP. Cần Thơ và các tỉnh ĐBSCL khác khi triển khai kế hoạch thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao. Với mô hình này, có thể giải quyết thách thức lớn nhất cho nông dân và ngành lúa gạo Việt Nam là nâng cao thu nhập của người trồng lúa và thích ứng với biến đổi khí hậu để phát triển bền vững.

Theo ông Trần Thái Nghiêm - Phó Giám đốc Sở NNPTNT TP. Cần Thơ, Cần Thơ đang phát triển mô hình theo hướng là hình thành hệ sinh thái DN, bao gồm cả DN cung ứng giống, vật tư đầu vào như phân bón, thuốc trừ sâu; DN cơ khí phục vụ làm đất, thu hoạch và DN chuyển đổi số để gắn kết các thành phần trong chuỗi.

Hàng năm TP. Cần Thơ sản xuất 3 vụ lúa với sản lượng hơn 1,3 triệu tấn. Hiện những diện tích đăng kí tham gia Đề án 1 triệu ha có 34 tổ hợp tác của nông dân được thành lập, liên kết với 8 DN để sản xuất và tiêu thụ được gần 26.000 ha.

Nhân rộng phương thức sản xuất mới

Tại Đồng Tháp cũng đang triển khai đề án này với sự tham gia của 24 nông hộ liền kề ở HTX Thắng Lợi

Ông Nguyễn Văn Hùng - Giám đốc HTX Thắng Lợi, Đồng Tháp cho biết, bà con đang thực hiện Đề án SRP, ghi chép sổ sách ngoài đồng ruộng và đang tiến tới ghi chép bằng điện thoại. Nông dân Đồng Tháp đang tổ chức liên kết với các DN, HTX và các thành phần có liên quan cùng nhau hành động xây dựng 1 chuỗi ngành hàng lúa gạo.

Đến hết năm 2024, Đồng Tháp sẽ có khoảng 28.500 ha diện tích tham gia đề án. Đến năm 2025, diện tích sẽ đạt khoảng 69.000 ha sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp.

Tại Sóc Trăng, trên cánh đồng 50 ha của HTX Hưng Lợi, bà con ứng dụng cơ giới hóa với nhiều phương thức như sạ hàng, vùi phân.

"Tập huấn cho bà con nông dân về quy trình canh tác rồi sử dụng phân bón đều dựa trên quy trình kỹ thuật theo hướng dẫn, triển khai nhiều kỹ thuật khác như các thiết bị để đo đếm giảm phát thải nhà kính, đo đếm mực nước để sử dụng phân bón tiết kiệm.

Được biết hiện nay đã có 5 tỉnh khu vực ĐBSCL đăng kí tham gia Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, với diện tích 640 ha.

Ông Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ NNPTNT thông tin: "Trước hết là Ngân hàng Thế giới (WB) rất đồng hành với đề án này; thứ hai nữa là Viện Nghiên cứu lúa quốc tế IRRI. Họ xác định đây là mô hình trồng lúa chất lượng cao, phát thải thấp đầu tiên trên thế giới. Ngân hàng Thế giới xác định đây là mô hình trọng điểm ở vùng châu Á - Thái Bình Dương nên được các tổ chức quốc tế, Đại sứ quán các nước và doanh nghiệp rất là quan tâm".

Đến năm 2030 dự kiến cần khoảng 2,7 tỷ USD cho đề án này

Chiều 29/6, Bộ Kế hoạch và Đầu tư làm việc với đại diện Bộ NNPTNT và các địa phương vùng ĐBSCL liên quan đến việc sử dụng vốn vay của WB hỗ trợ triển khai Đề án Phát triển 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL.

Ông Tôn Thất Sơn Phong, Phó trưởng Ban phụ trách Ban Quản lý các dự án nông nghiệp (Bộ NNPTNT), cho biết, từ nay đến năm 2030 dự kiến cần khoảng 2,7 tỷ USD từ các nguồn vốn để thực hiện đề án này. Bộ NNPTNT đã chủ động làm việc với nhiều tổ chức quốc tế như: WB, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Tổ chức SNV của Hà Lan, Viện Nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI)... Đến nay, WB đã cam kết cho vay vốn và hỗ trợ kỹ thuật; IRRI và một số tổ chức khác cam kết tham gia hỗ trợ kỹ thuật.

Hiện Bộ NNPTNT cùng 12 tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL và các bộ, ngành đã trực tiếp làm việc với WB, chuyên gia trong nước và quốc tế hoàn thiện dự thảo Dự án Hỗ trợ hạ tầng và kỹ thuật cho lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL. Dự thảo Dự án này dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định trong quý III/2024.

Sáng 17/7, tại Trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về tiến độ triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.

Theo đánh giá ban đầu, mô hình canh tác lúa thuộc đề án này trong vụ Hè Thu năm 2024 tại TP. Cần Thơ đã mang lại những kết quả tích cực cả về năng suất lẫn khả năng sinh lợi cho nông dân và giảm phát thải. Đặc biệt, nhiều DN đã cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm lúa gạo được sản xuất tại các mô hình thí điểm.

Tuy nhiên, việc triển khai Đề án còn gặp những khó nhăn nhất định, trước hết là do Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới thực hiện giảm phát thải trên lúa với quy mô lớn; các hoạt động, nội dung đều mới, chưa có tiền lệ để tham khảo.

Hiểu biết của nông dân về đề án này còn hạn chế, một số hộ dân còn sản xuất theo tập quán cũ, muốn thực hiện đề án có hiệu quả trước hết phải có sự đồng thuận của người nông dân, quy mô tối thiểu tham gia thực hiện đề án phải có diện tích liền mảnh từ 50 ha trở lên, trong khi nhiều tỉnh diện tích canh tác lúa còn manh mún, nhỏ lẻ.

Kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp của các địa phương chưa đồng bộ. Số DN tham gia liên kết với các hợp tác xã, tổ hợp tác để đầu tư và bao tiêu sản phẩm còn hạn chế.

Kinh phí triển khai đề án hiện chưa có dòng riêng đối với vốn ngân sách trong nước, trong khi quy trình xây dựng dự án vay vốn của WB cần có thời gian.

Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang cho rằng, Đề án khởi tạo một phương thức sản xuất mới phù hợp với xu thế sản xuất và tiêu dùng của thế giới; tạo bước chuyển mang tính đột phá về tư duy làm nông nghiệp tại ở ĐBSCL vốn đang phải đối mặt với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu diễn biến nhanh và khó lường; góp phần nâng cao thu nhập và đời sống của người trồng lúa và DN; giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Đề án đem lại hiệu quả kinh tế rất cao, định vị lại lúa carbon thấp

Cũng tại buổi làn việc với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ NNPTNT chiều 29/6, ông Cao Thăng Bình, chuyên gia cao cấp của WB cho biết, Việt Nam là một trong 3 nước nằm trong top 3 nước xuất khẩu gạo thế giới. Cứ 6 người ăn gạo thì có 1 người ăn gạo Việt Nam. Đây là lần đầu tiên Việt Nam và thế giới có một đề án quy mô lớn về sản xuất lúa gạo theo hướng bền vững, giảm phát thải. Việt Nam đang đứng ở thời điểm vàng để thực hiện đề án này, định vị lại lúa carbon thấp. Đây là cách để Việt Nam quảng bá, định vị lại thương hiệu gạo Việt Nam, tính trách nhiệm của Việt Nam đối với sản xuất lúa gạo, nâng vị thế của Việt Nam trên thế giới.

Ông Cao Thăng Bình nhận định, đề án này đem lại hiệu quả kinh tế rất cao. Theo tính toán sơ bộ, nếu đầu tư cho cả chương trình khoảng 1 tỷ USD thì sẽ sinh lợi khoảng 4 tỷ USD. Riêng phần giảm chi phí sản xuất, giảm phân bón khoảng 30% đó là lợi ích rất lớn đối với đất nước. Ngoài ra, thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao góp phần quản lý tốt môi trường ở ĐBSCL thì gánh nặng về kinh tế - xã hội, sức khỏe cộng đồng cũng sẽ tốt hơn. Thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao cũng đóng góp vào cam kết của Chính phủ với thế giới là đưa phát thải ròng của Việt Nam bằng 0 vào năm 2050.

"Tuy số tiền bán tín chỉ carbon không nhiều (dự kiến, với 1 triệu ha lúa phát thải thấp, bán tín chỉ carbon, thu về hơn 100 triệu USD/năm) nhưng rất quan trọng. Nếu Việt Nam không làm lúa giảm phát thải thì sẽ đánh mất cơ hội cho nước khác” - ông Cao Thăng Bình phát biểu.

Vĩnh Hy