Tại sao nói con đường gia nhập CPTPP của Trung Quốc không dễ dàng?

Tiền thân của CPTPP là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) được Tổng thống Mỹ Barack Obama ủng hộ như một phần trong chiến lược “xoay trục sang châu Á” bao gồm nhiều yêu cầu được xem xét cẩn thận nhằm ngăn chặn sự trỗi dậy ngoài tầm kiểm soát của Trung Quốc. Tổng thống Donald Trump sau đó đã rút khỏi thỏa thuận. Mối quan hệ ba bên và những vấn đề như doanh nghiệp nhà nước, trợ cấp của nhà nước, quy tắc sở hữu trí tuệ đã được 11 thành viên còn lại giữ nguyên và vẫn là những trở ngại đáng gờm cho các thành viên mới đầy tham vọng phải vượt qua.

Mặc dù Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nêu bật ý kiến quan tâm đến việc trở thành thành viên CPTPP tại cuộc họp online của các nhà lãnh đạo Apec năm ngoái nhưng sự xuất hiện của đơn đăng ký của Trung Quốc trên bàn làm việc của Bộ trưởng Thương mại New Zealand trong tháng này là một điều bất ngờ. Hơn thế nữa, một tuần sau đó, thông báo của Hoa Kỳ về một Hiệp ước “Aukus” bán công nghệ tàu ngầm hạt nhân cho Úc, hé lộ một phần của kế hoạch rõ ràng thu hút nước này vào nhiệm vụ trên Biển Đông trước sự trỗi dậy của Trung Quốc như một cường quốc hàng hải.

Đơn xin gia nhập bất ngờ của Bắc Kinh được coi là một động thái nhằm lấy lại ánh hào quang, phản ánh liên minh quân sự kẹp chặt giữa Mỹ, Anh và Úc với Trung Quốc là người theo chủ nghĩa tự do thương mại trong khu vực và theo chủ nghĩa đa phương. Tình thế càng thêm rối rắm khi Đài Loan cũng chính thức nộp đơn xin gia nhập CPTPP.

Bất kể động cơ cơ bản của Trung Quốc là gì, logic kinh tế của việc Trung Quốc trở thành thành viên CPTPP là rất mạnh mẽ, mang lại lợi ích trên diện rộng không chỉ cho Trung Quốc mà còn cho 11 thành viên CPTPP và cho các mối quan hệ kinh tế trên toàn châu Á-Thái Bình Dương. Trong một nghiên cứu điểm chuẩn vào năm 2019, Peter Petri tại Viện Peterson có trụ sở tại Washington và Michael Plummer tại Đại học Johns Hopkins đã ước tính lợi ích kinh tế của CPTPP, hiện có 11 thành viên, với tổng dân số là 495 triệu người và chiếm 13%. phần trăm của GDP toàn cầu.

Việc phân nhóm hiện tại sẽ tạo ra lợi nhuận 147 tỷ đô la Mỹ một năm. Có thêm Trung Quốc, những lợi nhuận đó có thể tăng lên 632 tỷ đô la Mỹ một năm, do Trung Quốc chiếm khoảng 1/4 dân số thế giới và 30% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu. Như Petri và Plummer đã lưu ý, tư cách thành viên của Trung Quốc sẽ “nâng cao đáng kể ý nghĩa địa chính trị và kinh tế của hiệp định”. Nhưng để tuân thủ các yêu cầu thành viên của CPTPP, Trung Quốc sẽ phải cải cách khá triệt để: Làm cho các doanh nghiệp nhà nước minh bạch hơn, hạn chế sử dụng trợ cấp của nhà nước, đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ mạnh mẽ hơn cho các nhà đầu tư nước ngoài, loại bỏ các yêu cầu chuyển giao công nghệ như một điều kiện tiên quyết để đầu tư nước ngoài và nới lỏng các quy tắc thương mại điện tử và luồng dữ liệu xuyên biên giới.

Trong khi Trung Quốc tiếp tục tự do hóa nền kinh tế trong các lĩnh vực quan trọng, các thành viên còn lại có nhiều hoài nghi, trong đó nhiều bên là đồng minh kinh tế và chính trị thân cận của Mỹ (Canada, Mexico, Australia và Nhật Bản). Như Kenji Nakanishi, Bộ trưởng Bộ Tài chính nhà nước Nhật Bản, đã thẳng thắn nhận xét khi biết về thông tin của Trung Quốc: “Trung Quốc… đang rời xa thế giới tự do, công bằng và minh bạch cao của TPP, cơ hội gia nhập gần bằng không”.

Những nghi ngại rõ ràng như vậy có thể không được các thành viên khác như Singapore, New Zealand, Malaysia,... chia sẻ. Ít nhất 7 trong số 11 thành viên của CPTPP có Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chính và nguồn nhập khẩu chính. Tất cả đều công nhận sự xuất hiện của một nền kinh tế có quy mô và tầm quan trọng của Trung Quốc sẽ củng cố tự do hóa thương mại và đầu tư trong toàn khu vực. Tuy nhiên trong một nhóm cần đạt được đồng thuận chung, như vậy, để được thông qua và chính thức trở thành thành viên Hiệp định, con đường mà Trung Quốc lựa chọn sẽ gặp khó khăn.

Trong một tuyên bố cấp bộ trưởng vào cuối cuộc họp lần thứ năm của Ủy ban CPTPP ngày 1 tháng 9, các thành viên tái khẳng định rằng, CPTPP “mở cửa cho các nền kinh tế cam kết gia nhập các mục tiêu của Hiệp định, có thể đáp ứng và tuân thủ các tiêu chuẩn cao và khả năng tiếp cận thị trường đầy tham vọng… tuân thủ các cam kết thương mại”. Tuyên bố trên không chỉ nhắm vào Trung Quốc mà còn nhắm vào danh sách những người nộp đơn xin gia nhập ngày càng tăng. Cho đến nay, các đơn xin chính thức đến từ Trung Quốc, Đài Loan và Anh quốc. Thái Lan, Philippines, Hàn Quốc và Indonesia đang tích cực xem xét hoặc bày tỏ sự quan tâm.

TL (theo SCMP)