Sau hơn 40 năm tiến hành đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong phát triển kinh tế-xã hội tổng thể và tăng trưởng kinh tế đặc biệt. Tuy nhiên, cũng đối mặt với những rủi ro và thách thức liên quan đến chất lượng và tính bền vững của tăng trưởng. Cụ thể, tăng trưởng chủ yếu dựa vào việc gia tăng nguồn lực đầu vào trong các ngành công nghiệp thâm dụng lao động và tài nguyên. Đồng thời, đóng góp của các yếu tố trực tiếp liên quan đến cải thiện chất lượng, năng suất lao động, năng lực cạnh tranh và đổi mới sáng tạo vẫn chưa đạt được sự tương xứng với mong đợi.
Phản ánh vào thực trạng, cơ hội, và thách thức cũng như nhu cầu hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách, cơ sở dữ liệu và hợp tác với các đối tác quốc tế trong phát triển kinh tế sáng tạo ở Việt Nam, các đại biểu đã nhận định rằng việc học hỏi từ kinh nghiệm phát triển kinh tế sáng tạo của các quốc gia trên thế giới là rất quan trọng trong quá trình thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam.
Trong buổi hội thảo công bố báo cáo nghiên cứu về "Phát triển kinh tế sáng tạo: Xu hướng, kinh nghiệm quốc tế và kiến nghị đối với Việt Nam", TS Nguyễn Thị Hồng Minh, Viện trưởng CIEM, đã nhấn mạnh rằng để đạt được mục tiêu trở thành quốc gia đang phát triển có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, việc duy trì tăng trưởng kinh tế ở mức cao là điều kiện tiên quyết.
Bà Minh nhấn mạnh rằng mô hình tăng trưởng truyền thống dựa trên gia tăng vốn, lao động phổ thông, đất đai và tài nguyên thiên nhiên đã đạt ngưỡng giới hạn. Trong bối cảnh đó, việc liên tục đổi mới, cả về tư duy, cách làm và mô hình, để tạo ra những không gian mới cho tăng trưởng kinh tế là cực kỳ quan trọng.
Những năm gần đây đã chứng kiến sự phát triển nhanh chóng và đóng góp quan trọng của kinh tế sáng tạo, thể hiện qua khả năng tạo việc làm, kích thích đổi mới và đóng góp cho phúc lợi xã hội. Theo thống kê của UNCTAD, quy mô thị trường toàn cầu cho hàng hóa sáng tạo đã tăng trung bình 2,28% mỗi năm trong giai đoạn 2011-2020 và tăng đột biến lên 16,56% vào năm 2021. Tổng xuất khẩu dịch vụ sáng tạo toàn cầu cũng đã tăng trung bình 8,14% mỗi năm trong giai đoạn 2011-2020.
Theo nhóm nghiên cứu của CIEM, Việt Nam đã bắt đầu tiếp cận các ngành công nghiệp và dịch vụ sáng tạo và đã có một khung chính sách ban đầu liên quan đến phát triển kinh tế sáng tạo. Một số chính sách và quy định đã được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế sáng tạo. Ví dụ, các quy định về bảo vệ sở hữu trí tuệ đã được cải thiện phù hợp với các cam kết và tiêu chuẩn quốc tế, giúp tạo động lực và an tâm cho các chủ thể sáng tạo trong nền kinh tế.
Các nước trên thế giới đã có những bước phát triển đáng kể trong lĩnh vực kinh tế sáng tạo, trong đó có các ví dụ về sự kết hợp giữa kinh tế và văn hóa. Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đã chia sẻ quan điểm của mình: “Đây là một mô hình kinh tế đáng để Việt Nam nghiên cứu. Thay vì tập trung vào các khái niệm như kinh tế xanh, kinh tế số, hoặc kinh tế ban đêm, chúng ta có thể sử dụng thuật ngữ chung là kinh tế sáng tạo, một mô hình có thể áp dụng cho mọi lĩnh vực. Đồng thời, khái niệm sáng tạo này còn mở ra cơ hội cho việc phát triển các mô hình kinh tế khác.” Trong báo cáo của mình, bà Lan còn nhấn mạnh việc kết hợp sáng tạo với văn hóa. Bà Lan cho rằng: “Quan trọng nhất là cần thay đổi tư duy và nhận thức, và cần có hệ thống quản trị phù hợp để hỗ trợ mô hình này.”
Báo cáo của nhóm nghiên cứu đã phân tích các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với phát triển kinh tế sáng tạo ở Việt Nam. Các điểm mạnh bao gồm di sản văn hóa phong phú và đa dạng, dân số trẻ năng động và thành thạo công nghệ, cùng với những thay đổi chính sách tích cực đối với các mô hình kinh tế mới. Tuy nhiên, các điểm yếu bao gồm hạn chế về nguồn vốn, đặc biệt là trong các lĩnh vực sáng tạo truyền thống, và thiếu hụt kỹ năng liên quan đến kinh tế sáng tạo ở nhiều nhóm chủ thể sáng tạo, đặc biệt là người trung niên và người cao tuổi, phụ nữ và các địa phương khó khăn về mặt kinh tế - xã hội. Ngoài ra, còn có những hạn chế về cơ sở hạ tầng "cứng" và "mềm" cho phát triển kinh tế sáng tạo.
Để phát triển kinh tế sáng tạo ở Việt Nam trong thời gian tới, nhóm nghiên cứu đề xuất một số khuyến nghị. Đầu tiên là hoàn thiện khung chính sách để nuôi dưỡng kinh tế sáng tạo và tạo động lực và an tâm cho các chủ thể sáng tạo. Tiếp theo là tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ số, phát triển giáo dục và đào tạo kỹ năng, và thúc đẩy hợp tác và kết nối. Đồng thời, cần tiếp tục mở rộng thị trường trong nước và quốc tế cho các sản phẩm sáng tạo của Việt Nam và tăng cường tính bền vững và trách nhiệm xã hội trong các doanh nghiệp liên quan đến sáng tạo.
Nguyên Anh