Hòa Bình: Lễ hội Khai hạ mang đậm bản sắc văn hóa vùng Mường

Dự Lễ hội có ông Hầu A Lềnh, Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc; bà Cao Thị Xuân, Phó Chủ tịch Hội đồng dân tộc của Quốc hội; ông Hoàng Đạo Cương, Thứ trưởng Bộ VHTT&DL, ông Nguyễn Phi Long, Ủy viên dự khuyết BCH T.Ư Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Hòa Bình…

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình đã có từ lâu đời, được phục dựng năm 2002 và được duy trì tổ chức thường xuyên cho đến nay. Mường Bi là một trong bốn Mường lớn nhất tỉnh Hòa Bình. Đây là vùng đất cổ có nhiều trầm tích và những lễ hội văn hóa tâm linh, đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Mường.

Đặc biệt là Lễ hội Khai hạ Mường Bi. Một lễ hội đã tồn tại từ bao đời nay và đã trở thành hoạt động văn hóa, tín ngưỡng của người Mường Bi. Lễ hội Khai hạ Mường Bi (nay là Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình) là nét văn hóa, mang giá trị nhân văn sâu sắc của người Hòa Bình nói chung, huyện Tân Lạc nói riêng. Lễ hội Khai hạ năm nay được tổ chức quy mô cấp tỉnh và đổi tên từ Lễ Khai hạ Mường Bi thành “Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình”.

Sau 2 năm gián đoạn do đại dịch Covid-19, nên Lễ hội năm nay được đầu tư công phu, quy mô và chất lượng hơn. Lễ hội đã thu hút được hàng chục nghìn lượt người từ các địa phương trong tỉnh và bà con dân tộc Mường từ các tỉnh Phú Thọ, Thanh Hóa, Hà Nam, Sơn La.

Theo Ban tổ chức, Lễ hội gồm hai phần chính: Phần lễ và phần hội. Phần lễ diễn ra tại Miếu thờ xóm Luỹ Ải, xã Phong Phú. Nơi đây thờ Quốc Mẫu Hoàng Bà và Tam vị Tản Viên Sơn Thánh, Ải Lý, Ải Lo… Đây là những vị thần linh đã có công chỉ dạy cho người dân Mường biết chăn nuôi gia súc gia cầm, khai mương mở nước, dẫn thủy nhập điền, cày bừa, cấy hái lúa, trồng dâu, chăn tằm, dệt vải và có công giúp vua chống giặc ngoại xâm, mang lại bình yên cho nhân dân. Theo Nghệ nhân Ưu tú Bùi Văn Khẩn, xóm Lũy Ải, Miếu thờ còn là nơi cúng cộng đồng: Đức vị vua Cả, vua quân Thái Hậu, vua hai Thành Hoàng Quan Lang bản thổ, 3 vị vua Non. Xưa kia, đồ tế lễ gồm rượu, xôi thì nhất thiết phải có 1 con hoãng đi săn được, nếu không có hoãng thì phải thay bằng 1 con bò. 

Thầy mo thay mặt dân tòa Mường làm lễ khấn tạ ơn các vị thần hoàng, cầu cho năm mới mùa màng tươi tốt, bội thu, nhà nhà ấm no. Tiếp sau lễ cúng tại Miếu thờ là lễ rước kiệu thánh từ Miếu thờ ra nơi tổ chức hội. Tại đây Quốc Mẫu Hoàng Bà sẽ được chứng kiến lễ đi cày đầu xuân tại cánh đồng xóm Lũy. Sau đó đoàn rước kiệu lại rước Kiệu thánh trở lại Miếu Thờ. Lễ rước được tổ chức rất long trọng với cờ quạt, đồ nghi tượng, trống chiêng sắc bùa và ban nhạc lưu thủy cùng đông đảo các vị cao niên, các thầy tế và người dân trong vùng.  

Sau phần lễ là phần hội, diễn ra tại bãi trước Miếu thờ (nay là sân vận động xóm Lũy Ải). Tại đây sẽ diễn ra các trò chơi dân gian như bắn nỏ, kéo co, đánh mảng, ném còn. Cùng với đó là các hoạt động thể thao, văn nghệ như: bóng chuyền, hát đối, hát thường rang bộ mẹng, cồng chiêng, xéc bùa. Tại lễ hội, các xã tham gia trưng bày, giới thiệu các sản phẩm OCOP, trang phục dân tộc, ẩm thực dân tộc.

Lễ hội Khai hạ Mường Bi sau khi được phục dựng, phát triển đã gây được tiếng vang, có tầm ảnh hưởng tích cực đến đời sống xã hội trong và ngoài tỉnh. Góp phần nâng cao nhận thức trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, các giá trị truyền thống quê hương, nâng cao niềm tin, lòng tự hào dân tộc. Niềm vui, niềm tự hào lớn đến với người Mường tỉnh Hòa Bình trong ngày đầu xuân năm Qúy Mão: Di sản văn hóa Mo Mường, Tri thức dân gian Lịch Đoi (Lịch tre), Lễ hội Khai hạ đã được công nhận và ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội diễn ra trong 3 ngày (mùng 6, mùng 7 và mùng 8 tháng Giêng).

Nguyễn Hồng