Hiệu quả thanh tra chuyên ngành của Bảo hiểm xã hội Việt Nam

DNHN - Chức năng thanh tra chuyên ngành (TTCN) của ngành BHXH Việt Nam đã cho thấy những hiệu quả rõ rệt trong công tác phát triển người tham gia BHXH, BHYT, đảm bảo thu đúng, thu đủ và giảm nợ đọng BHXH, BHYT góp phần hiệu quả trong công tác bảo vệ quyền lợi an sinh của người lao động.

Những chuyển biến rõ rệt

Từ ngày 01/01/2016, cơ quan Bảo hiểm xã hội (BHXH) được giao chức năng thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) theo Luật BHXH số 58/2014/QH13 ngày 20/11/2014. 

Nếu như trước năm 2016, thời điểm ngành BHXH Việt Nam chưa được giao thực hiện chức năng TTCN đóng, số nợ BHXH, BHYT chiếm tỷ lệ tương đối cao so với tổng số phải thu theo kế hoạch được Chính phủ giao, cụ thể: chiếm 4,86% (năm 2014); 3,74% (năm 2015) thì từ năm 2016, số nợ đã giảm dần, tương ứng với 2,7% (năm 2016), 2,2% (năm 2017), 1,7% (năm 2018) và 1,6% (năm 2019). Riêng năm 2020, tỷ lệ nợ chiếm 3,35% tổng số phải thu, nguyên nhân chủ yếu là do đại dịch Covid-19 đã tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn, dẫn đến nợ BHXH gia tăng.

Trong giai đoạn từ năm 2016-2020, qua công tác thanh tra, kiểm tra, ngành BHXH Việt Nam đã phát hiện, yêu cầu cơ quan, tổ chức, đơn vị truy đóng 664,1 tỷ đồng tiền đóng BHXH, BHYT, BHTN với 240.245 người được tham gia và thụ hưởng quyền lợi an sinh xã hội; thu hồi về Quỹ BHXH số tiền 50,4 tỷ đồng tiền hưởng chế độ BHXH không đúng quy định; thu hồi về Quỹ BHYT số tiền 828,4 tỷ đồng chi phí khám chữa bệnh BHYT không đúng quy định; chưa chấp nhận thanh toán về khám chữa bệnh BHYT số tiền là 169,9 tỷ đồng.

Đặc biệt, để tăng hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, BHXH Việt Nam đã tích cực đẩy mạnh triển khai trên cơ sở dữ liệu, ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác này, giúp giảm thời gian làm việc trung bình so với phương pháp thanh tra, kiểm tra truyền thống. Cụ thể, riêng với đơn vị sử dụng lao động giảm 22,8% thời gian làm việc của đoàn thanh tra, kiểm tra và 49,6% thời gian làm việc của đối tượng được thanh tra kiểm tra.

Có thể nói, những chuyển biến rõ rệt trong công tác thu, giảm nợ đọng, nhất là giảm thiểu tình trạng lạm dụng, trục lơi Quỹ BHXH, BHYT thời gian qua cho thấy, việc quy định giao chức năng TTCN về đóng BHXH, BHYT, BHTN cho cơ quan BHXH là hoàn toàn phù hợp, mang lại hiệu quả cao, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động; đồng thời răn đe, phòng ngừa, ngăn chặn các hành vi vi phạm về đóng BHXH, BHYT, BHTN.

Cần sửa Luật để tăng cường phòng chống lạm dụng, trục lợi Quỹ BHXH, BHYT

Thời gian qua, việc triển khai thực hiện chính sách BHXH, BHYT, BHTN đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Song tình trạng lạm dụng, trục lợi Quỹ BHXH, BHYT vẫn đang có diễn biến phức tạp với chiều hướng gia tăng. Các hành vi vi phạm do ý thức chủ quan ngày càng tinh vi, đa dạng.

Trong lĩnh vực BHXH, đã xảy ra tình trạng mua bán sổ BHXH qua mạng xã hội bằng hình thức nhận ủy quyền; mua bán, cấp khống Giấy chứng nhận nghỉ việc hưởng BHXH; tuyển lao động là phụ nữ mang thai, thực hiện đăng ký đóng BHXH nhưng thực tế không làm việc tại đơn vị để trục lợi BHXH thông qua việc giải quyết chế độ thai sản khi sinh con.

Trong lĩnh vực BHYT có nhiều trường hợp sử dụng thẻ BHYT không đúng quy định, thông đồng với nhân viên y tế làm giả hồ sơ để trục lợi Quỹ BHYT; lập hồ sơ bệnh án nhưng không có người bệnh; kê tăng số lượng, thuốc, vật tư y tế, dịch vụ kỹ thuật, chi phí giường bệnh nhưng thực tế người bệnh không sử dụng; không đảm bảo quyền lợi của người bệnh có thẻ BHYT, thu tiền của người bệnh đối với chi phí thuốc, vật tư y tế đã có trong cơ cấu giá ngày giường điều trị, công khám bệnh, dịch vụ kỹ thuật…

Tuy nhiên, do chưa được giao chức năng TTCN việc thanh toán, hưởng các chế độ BHXH, BHYT nên khi cơ quan BHXH phát hiện các hành vi sai phạm hoặc có dấu hiệu trục lợi Quỹ BHXH, BHYT chỉ có thể từ chối thanh toán hoặc yêu cầu hoàn trả về Quỹ BHXH, BHYT và kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý; không có chế tài xử lý, thu hồi số đã chi sai, vì vậy không đủ sức răn đe, không ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm. Trong khi đó, công chức thanh tra của các cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, BHYT phải tập trung các nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra theo chức năng chuyên sâu nên việc thanh tra thực hiện chính sách BHXH, BHYT thời gian qua không nhiều, dẫn đến hiệu quả phòng ngừa các vi phạm hiệu quả chưa đạt như mong muốn.

Về lĩnh vực này, BHXH Việt Nam có nhiều thuận lợi do có nguồn nhân lực đủ điều kiện, cơ sở vật chất, hệ thống dữ liệu tập trung, hệ thống phần mềm đồng bộ từ tham gia, giải quyết chế độ chi tiết đến từng cá nhân nên việc thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ trong thanh tra được kịp thời ở mọi nơi, mọi lúc. Chưa kể, nếu chức năng TTCN về thanh toán, hưởng chế độ BHXH, BHYT được giao cho BHXH Việt Nam sẽ giúp tăng hiệu quả việc TTCN về đóng và tăng cường năng lực quản lý, kiểm soát chi đầu ra các quỹ, góp phần ngăn chặn, hạn chế tối thiểu các hành vi lạm dụng, trục lợi, hướng tới đảm bảo cân đối Quỹ BHXH, BHYT.

Xét dưới góc độ quản lý nhà nước, bên cạnh việc thực hiện TTCN về đóng BHXH, BHYT, BHTN, trường hợp BHXH Việt Nam được giao thêm chức năng thanh tra việc thanh toán, hưởng chế độ BHXH, BHYT sẽ góp phần kiểm soát hiệu quả việc thu - chi trong phạm vi nhiệm vụ được giao, đảm bảo đúng, đủ, kịp thời quyền lợi của người tham gia và thụ hưởng chính sách an sinh và đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Khánh Nguyên