Mở ra một lĩnh vực kinh doanh mới
Thị trường carbon tự nguyện có thể là một yếu tố quan trọng giúp chúng ta đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế cân bằng phát thải. Vấn đề còn lại chỉ là thời gian.
Để hiểu về thị trường tín chỉ carbon, trước hết cần nhận biết "carbon" ở đây không chỉ đề cập đến khí thải CO2 mà còn bao gồm 6 loại khí khác được Liên hợp quốc quy định trong Công ước khung về biến đổi khí hậu (UNFCCC), gồm CO2, CH4 (methane), N2O, HFC, PFC và SF6. Mỗi loại khí này có ảnh hưởng khác nhau đối với môi trường, ví dụ như CH4 gây hiệu ứng nhà kính mạnh hơn 25 lần so với CO2, và các phân tử HFC có thể gấp từ 50 đến 14.800 lần khí CO2. Điều này có nghĩa là giảm một tấn khí thải CH4 tương đương với giảm 25 tấn CO2, và tương tự cho các loại khí khác.
Tất cả các loại khí này được quy đổi về CO2. Mỗi tấn CO2 giảm đi tương ứng với việc thu về một tín chỉ carbon. Để chứng nhận các tín chỉ này, cần thông qua các nền tảng như UNFCCC, Gold Standard, Verra hoặc Plan Vivo.
Thị trường tín chỉ carbon là nơi giao dịch các tín chỉ này. Mặc dù chưa có thống kê chính thức, ước tính có khoảng 100 thị trường carbon trên toàn cầu, bao gồm các thị trường quốc gia như Trung Quốc, Úc và các sàn giao dịch tín chỉ carbon tự nguyện như Climate X (Singapore), CME (Mỹ). Dữ liệu từ DCC (Cục Biến đổi khí hậu - Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho thấy, đã có trên 300 chương trình, dự án đăng ký thực hiện cơ chế tín chỉ carbon, trong đó có khoảng 150 chương trình đã cấp hơn 40,2 triệu tín chỉ carbon và giao dịch trên thị trường toàn cầu.
Tại Việt Nam, từ giữa những năm 2000, các công ty đã tự nguyện mua bán tín chỉ carbon với thế giới thông qua các dự án, chương trình thuộc Cơ chế phát triển sạch (CDM) - chương trình bù đắp carbon của Liên hợp quốc cho phép các nước tài trợ giảm phát thải khí nhà kính.
Đến năm 2028, Việt Nam sẽ vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon chính thức với các hoạt động kết nối, trao đổi trong nước với thị trường khu vực và thế giới. Hiện tại, các đơn vị quản lý nhà nước chuẩn bị các bước như xây dựng, ban hành hệ thống kiểm kê khí nhà kính, hệ thống giám sát phát thải khí nhà kính và hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định từ cấp quốc gia cho đến cấp cơ sở phát thải, lộ trình giảm phát thải cho từng ngành, tiểu ngành một cách minh bạch, đầy đủ và phù hợp điều kiện cụ thể của Việt Nam.
Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, đây là một cơ hội mở ra một lĩnh vực kinh doanh mới. Việc nắm bắt thông tin và chuẩn bị kỹ để tham gia thị trường thông qua những yêu cầu như nâng cao năng lực kiểm kê khí nhà kính, đo đạc, báo cáo và thẩm định các hoạt động phát thải khí nhà kính cấp ngành, cấp cơ sở; tính toán các kịch bản giảm phát thải là việc làm cấp thiết và cần có lộ trình để phù hợp đơn vị mình.
Ông Nguyễn Võ Trường An - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Sàn giao dịch tín chỉ carbon ASEAN (CCTPA) cho biết, thị trường tín chỉ carbon năm 2024 của Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, với tiềm năng tăng trưởng lên đến 20%. Trong xu hướng chuyển dịch xanh, số lượng các doanh nghiệp có nhu cầu cắt giảm lượng phát thải sẽ ngày càng tăng lên. Đây chính là nhóm khách hàng tiềm năng mua tín chỉ carbon và chứng chỉ năng lượng tái tạo (REC) tại Việt Nam.
Theo ông An, trong tương lai, nhóm khách hàng bắt buộc thuộc doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh có lượng phát thải khí nhà kính vượt quá mức quy định của pháp luật trong nước và ngoài nước cũng sẽ mua tín chỉ carbon. Trong đó tập trung vào doanh nghiệp thuộc các ngành công nghiệp nặng như sản xuất thép, xi măng, hóa dầu, sản xuất hóa chất, may mặc, điện... Bên cạnh đó, trồng cây xanh đô thị cũng có thể giúp giảm thiểu hiệu ứng nhiệt đô thị, giảm phát thải khí nhà kính.
Tiêu chí ban hành tín chỉ carbon
Thành lập từ năm 2001, Intraco là một trong những đơn vị đầu tiên tại Việt Nam tham gia vào nghiên cứu, đầu tư để tạo và thương mại hóa tín chỉ carbon.
Intraco đã ký thỏa thuận với Citigroup, một công ty tài chính tại Mỹ, thông qua một dự án có ý nghĩa sâu sắc về cả môi trường và xã hội, dự án bao gồm Chương trình bếp sạch Việt Nam và Chương trình cung cấp nước uống an toàn cho người dân. Citigroup “mua buôn” tín chỉ carbon từ Intraco để bán cho một số đối tác là các tập đoàn lớn trên thế giới có nhu cầu trung hòa carbon trong chuỗi cung ứng.
“Tính đến hiện tại, chúng tôi đã phân phát khoảng 850 nghìn bếp đun cải tiến và 364 nghìn bình lọc nước cho bà con, chuyển nhượng được khoảng 1,1 triệu tín chỉ carbon cho phía Citigroup”, ông Hoàng Anh Dũng, CEO Công ty Intraco cho biết.
Bên cạnh dự án này, Intraco còn tiến hành khoảng hơn 20 dự án tạo ra tín chỉ carbon, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở Lào, Campuchia và Philippines. Hiện tại, và đang có dự định sẽ triển khai thêm dự án ở 10 quốc gia khác.
Là một doanh nghiệp có nhiều kinh nghiệm về thị trường tín chỉ carbon tự nguyện, ông Hoàng Anh Dũng, CEO Công ty Intraco có những lưu ý cho nhà đầu tư, doanh nghiệp mong muốn tham gia vào thị trường này, đó là về cơ bản, doanh nghiệp, tổ chức muốn ban hành tín chỉ carbon phải đáp ứng 4 tiêu chí như sau:
Thứ nhất, đảm bảo tính thực tế và có thể đo lường được. Điều đó có nghĩa là phương pháp luận để giảm và xác định mức giảm khí thải cần phải được phê duyệt bởi một nền tảng phát hành tín chỉ carbon, bao gồm Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC); tổ chức Gold Standard, Verra và Plan Vivo.
Thứ hai, dự án cắt giảm khí thải một cách lâu dài và không bị đảo ngược. Ví dụ, một số đơn vị áp dụng công nghệ để thu hồi khí thải carbon, sau đó bán khí carbon thu được cho các công ty sản xuất bia, nước ngọt. Đây chính là dự án thu hồi carbon “bị đảo ngược” điển hình và sẽ không được công nhận tín chỉ carbon.
Thứ ba, đảm bảo tính bổ sung, tức là đảm bảo việc phát hành tín chỉ carbon là điều không thể thiếu để duy trì dự án. Một dự án được phát hành tín chỉ carbon phải là dự án mang mục đích thuần túy để bảo vệ môi trường chứ không phải dự án kinh tế.
Các dự án điển hình có thể kể đến như sản xuất điện tái tạo nối lưới. Từ năm 2018, nền tảng Gold Standard và Verra đã không chấp nhận phát hành tín chỉ carbon cho dự án điện tái tạo nối lưới. Tuy nhiên, các dự án điện tái tạo không nối lưới với mục đích cung cấp năng lượng cho một cộng đồng, khu dân cư nhỏ vẫn có thể được phát hành tín chỉ carbon.
Cuối cùng, việc giảm phát thải của các dự án phải trải qua thẩm định và thẩm tra bởi bên thứ ba độc lập. Các nền tảng phát hành tín chỉ carbon đều công bố những đơn vị có đủ năng lực để thẩm định và thẩm tra những dự án giảm phát thải để tạo ra tín chỉ.
Sân chơi dành cho những “tay chơi” chuyên nghiệp
Ông Hoàng Anh Dũng nhấn mạnh rằng, tham gia vào một dự án tạo tín chỉ carbon không phải là điều đơn giản.
"Đối với tôi, điều quan trọng nhất khi bước vào lĩnh vực này là hiểu rõ về các yếu tố kinh tế và tài chính. Ví dụ, khi triển khai một dự án về bếp đun tiết kiệm năng lượng, chúng tôi phải tiến hành hàng chục nghiên cứu, mà mỗi nghiên cứu lại tốn kém đến hàng chục nghìn USD. Để dự án đó có thể hoạt động, tạo ra tín chỉ carbon và có khả năng thương mại hóa, việc chi tiêu hàng triệu USD là điều không thể tránh khỏi.
Tuy nhiên, tiền bạc không phải là tất cả. Có nhiều người có khối tài sản lớn, nhưng nếu thiếu kiến thức và kinh nghiệm, họ sẽ không thể thành công. Ví dụ, giá trị của tín chỉ carbon từ mỗi phương pháp có thể dao động từ 1 cent (0,01 USD) đến 4 nghìn USD. Nếu một nhà đầu tư đổ hàng tỷ USD vào một dự án và thu về chỉ vài cent cho mỗi tín chỉ, họ sẽ chắc chắn gặp rủi ro lỗ vốn. Một dự án mà gặp khó khăn về tài chính không thể bền vững. Đối với tôi, sự bền vững có nghĩa là phải mang lại lợi ích cho bản thân, cho cộng đồng và cho môi trường. Nếu chỉ tập trung vào giá trị môi trường mà không xem xét đến khía cạnh lợi nhuận, dự án sẽ không có nguồn lực để tồn tại.
Vì vậy, lĩnh vực này không phải là nơi cho những người mới vào. Kiến thức và kinh nghiệm là yếu tố quan trọng. Giống như việc phát triển công nghệ tên lửa, các tỷ phú trên thế giới có thể có nhiều tiền, nhưng để thành công như SpaceX của ông Elon Musk, không phải ai cũng dám thử sức.
Bản thân tôi đã phải nắm vững hơn 170 phương pháp tạo tín chỉ carbon trước khi có thể triển khai các dự án. Học kiến thức trong lĩnh vực này cũng giống như học ngoại ngữ, không thể hoàn thành trong vài ngày, vài tháng, thậm chí là vài năm, mà cần phải liên tục học hỏi và thực hành."
Tín chỉ carbon là sân chơi dành cho những “tay chơi” chuyên nghiệp, bởi đầu tư một dự án tạo và thương mại hóa tín chỉ carbon cần không chỉ nhiều tiền mà còn nhiều kiến thức và kinh nghiệm.
Nguyên Anh
