Đền Hùng, Nghĩa Lĩnh núi thiêng và ý nghĩa của đại tự “Cao sơn cảnh hành”

17:12 06/04/2021

Ngay từ thang bậc đầu tiên bước lên, tại cổng chính Đền Hùng (Phú Thọ) ta bắt gặp bức đại tự 4 chữ Hán lớn, đọc từ phải qua trái “Cao sơn cảnh hành”. Bốn chữ thôi mà đã thấy biết bao ý nghĩa, hàm ý sâu xa trong ấy được các bậc tiền nhân mượn lời đúc kết.

Cổng Đền Hùng và bốn chữ
Cổng Đền Hùng và bốn chữ "Cao sơn cảnh hành" ngàn đời tôn kính.

Trong sâu thẳm tâm thức của mỗi người con đất Việt, Đền Hùng và Giỗ Tổ Hùng Vương từ bao đời nay đã trở thành biểu tượng văn hóa tâm linh, được vun đắp qua nhiều thế hệ trở thành điểm hội tụ tinh thần đại đoàn kết của cộng đồng dân tộc.

Bốn chữ ấy vốn được lấy trong Kinh Thi bộ sách Tứ Thư Ngũ Kinh ông cha ta sử dụng trong khoa cử thời xưa và trích ra từ bài Xa Hạt, phần Tiểu Nhã được thể hiện ngay ở hai câu thơ đầu “Cao sơn ngưỡng chỉ, cảnh hành hành chỉ” nghĩa là: Núi cao để ngưỡng trông, đường lớn dùng để đi và có thể dịch thơ rằng: Núi cao thì để ngưỡng trông, đường lớn là để đồng lòng dân đi. Rõ ràng lên núi cao nhìn ngắm, lên núi thì phải có đường, mà con đường lớn để đồng bào và nhân dân cùng đi, cùng theo tạo nên sự đoàn kết một lòng của toàn dân tộc, đi cùng một con đường triệu người như một leo lên đến đỉnh núi Hùng thắp cho  tiên Tổ một nén tâm nhang. Con đường tâm linh, con đường đoàn kết, đích cuối cùng con đường đưa tới là để tri ân công đức tổ tiên, cầu cho quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh.

Bên dưới đại tự cổng chính “Cao sơn cảnh hành” là hai đôi câu đối chữ Hán được tạc theo lối Khải thư (chữ Khải) đẹp chuẩn mực mà đong đầy ý nghĩa:

Đôi câu đối ở giữa

Thác thủy khai cơ, tứ cố sơn hà quy bản tịch

Đăng cao vọng viễn, quần phong la liệt tự nhi tôn

Nghĩa là: Mở lối đắp nền, bốn mặt non sông về một mối

Lên cao nhìn khắp, nghìn trùng đồi núi tựa cháu con

Nơi này là đất gốc, đất cội nguồn dân tộc mà các Vua Hùng đã lựa chọn định đô trên mảnh đất sơn chầu thủy tụ, mảnh đất ấy sẽ quy tụ non sông về một mối.

Đôi câu đối bên cạnh

Đăng giả hệ hà tư, vạn cổ giang sơn đế tạo thủy

Giai tai do vượng khí, thiên niên thành quách úy thông gian

Nghĩa là: Lên đây nhớ về cội, muôn thuở giang sơn chốn này tạo dựng

Đẹp thay nhờ vượng khí, nghìn năm thành quách cây cỏ tốt tươi 

Ngay từ cổng đền chính đã như một thông điệp nhắc nhở con cháu muôn đời khi về với Đền Hùng lên đến đây là sẽ biết và nhớ đây là cội nguồn dân tộc, bởi giang sơn này được khởi nguồn, tạo dựng từ đây. Nơi đất thiêng, đất linh cũng bởi vượng khí để nghìn năm thành quách vững bền, cây cỏ tốt tươi. 

ai cũng sẽ qua đấy mỗi khi về dâng hương tại Đền Hùng
Ai cũng sẽ qua đấy mỗi khi về dâng hương tại Đền Hùng.

Tại quần thể Di tích Quốc gia đặc biệt Đền Hùng có 7 đại tự, 43 bức hoành phi lớn nhỏ, kích thước và kiểu dáng khác nhau nhưng đều có một công thức chung là được sơn then, sơn son thếp vàng lộng lẫy, có thể là một hoành phi mặt phẳng, có thể được đục chạm công phu, bề mặt hoành phi trang trí triện gấm, vẽ lưỡng long tranh châu.

Theo ông Nguyễn Ngọc Tăng – Chi Hội trưởng Hội Văn nghệ dân gian huyện Lâm Thao, nguyên là Chuyên gia nghiên cứu tư vấn  giám sát Hán Nôm Đền Hùng cho biết: “Các câu đối Đền Hùng có nhiều dạng, nhiều nhất và lâu đời nhất là câu đối chữ Hán, sau đó là câu đối Hán Nôm và Quốc ngữ. Viết được bức hoành phi, câu đối với ý nghĩa sâu sắc, mỗi câu, mỗi từ đều lấp lánh tâm thức Việt như vậy thì ắt phải là những đấng văn chương, các bậc túc nho hay chữ hoặc cao siêu hơn là của các đấng Quân Vương” để lại.

PV