Đề xuất nhiều giải pháp đột phá để chấm dứt ngập nặng trước năm 2035

Theo báo cáo số 313/BC-BXD do Thứ trưởng Nguyễn Tường Văn ký, cả nước hiện có khoảng 900 đô thị với tỷ lệ đô thị hóa đạt 44,3% và dự báo vượt 50% vào năm 2030. Việc bê tông hóa nhanh, thu hẹp không gian thoát nước tự nhiên cùng với mưa lớn cực đoan gia tăng khiến ngập úng xảy ra thường xuyên hơn và trên diện rộng.

Đến năm 2024, thống kê sơ bộ cho thấy có gần 400 điểm ngập tại các đô thị, tổng diện tích ngập khoảng 924 ha. Nhiều khu vực trung tâm ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Huế, Cần Thơ hay Hải Phòng thường xuyên ngập sâu 0,3-0,8 m, thời gian tiêu thoát kéo dài nhiều giờ, đặc biệt nghiêm trọng khi mưa lớn trùng với triều cường.

Tình trạng này gây thiệt hại kinh tế ước tính từ 1-1,5% GDP của khu vực đô thị mỗi năm, đồng thời tác động tiêu cực đến môi trường sống, giao thông, sức khỏe cộng đồng và mỹ quan đô thị. Khi hệ thống thoát nước chung xuống cấp, nước thải sinh hoạt dễ dàng tràn ra môi trường mỗi khi ngập, tiềm ẩn nguy cơ dịch bệnh.

Đề xuất nhiều giải pháp đột phá để chấm dứt ngập nặng trước năm 2035.

Hệ thống thoát nước tại nhiều đô thị cũng được đánh giá là lạc hậu. Phần lớn được xây dựng trước thập niên 1990, chủ yếu là hệ thống chung cho cả nước mưa và nước thải, nhiều nơi đã xuống cấp, bồi lắng, không đáp ứng được lượng mưa hiện nay. Cả nước hiện có 83 nhà máy xử lý nước thải với công suất thiết kế hơn 2 triệu m³/ngày đêm, nhưng chỉ vận hành 50-60% công suất do thiếu mạng lưới thu gom. Tỷ lệ nước thải đô thị được thu gom, xử lý đạt chuẩn chỉ khoảng 18%.

Nguồn lực đầu tư cho thoát nước còn hạn chế, khi ngân sách Nhà nước mới đáp ứng khoảng 20-25% nhu cầu. Các dự án PPP trong lĩnh vực này gần như chưa triển khai kể từ khi Luật PPP có hiệu lực.

Biến đổi khí hậu tiếp tục làm gia tăng áp lực ngập úng. Lượng mưa cực đoan tại nhiều đô thị có xu hướng tăng 20-30%, số ngày mưa trên 100 mm tăng gấp đôi so với giai đoạn 1990-2000. Mực nước biển dâng, triều cường, bão mạnh và tình trạng sụt lún đất tại nhiều vùng thấp gây ngập nghiêm trọng tại TP Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Cà Mau và nhiều địa phương ven biển.

Từ những tồn tại nêu trên, Bộ Xây dựng đề xuất Chính phủ giao Bộ tiếp tục hoàn thiện Luật Cấp, Thoát nước, trình Quốc hội vào tháng 5/2026 để làm cơ sở pháp lý thống nhất cho quản lý và đầu tư hệ thống thoát nước, xử lý nước thải, kiểm soát ngập úng. Bộ cũng kiến nghị ban hành Nghị quyết của Chính phủ về tăng cường quản lý và đầu tư thoát nước đô thị giai đoạn 2026-2035 và xây dựng Đề án quốc gia về thoát nước, chống ngập thích ứng với biến đổi khí hậu đến năm 2035, tầm nhìn 2050.

Đề án tập trung vào những nhiệm vụ lớn như rà soát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước gắn với quy hoạch đô thị, giao thông, thủy lợi và sử dụng đất; ưu tiên đầu tư các công trình trọng điểm gồm hồ điều hòa, trạm bơm, cống kiểm soát triều và hệ thống thu gom – xử lý nước thải; ứng dụng công nghệ số để xây dựng bản đồ ngập, trung tâm điều hành thoát nước thông minh; đa dạng hóa nguồn lực, kết hợp ngân sách Nhà nước với ODA, tín dụng xanh và mô hình PPP.

Mục tiêu đến năm 2035 là kiểm soát cơ bản ngập úng tại các đô thị lớn, nâng tỷ lệ thu gom và xử lý nước thải đô thị lên 30-40%, các đô thị loại I trở lên có hệ thống thoát nước riêng hoặc nửa riêng, đồng thời hoàn thiện bản đồ ngập úng và hệ thống cảnh báo, điều hành thoát nước thông minh.

Trước đó, Hội thảo “Ngập úng đô thị: Hiện trạng - Nguyên nhân - Giải pháp” diễn ra ngày 29/10 đã chỉ ra những thách thức của quá trình đô thị hóa, biến đổi khí hậu và các hạn chế của hệ thống thoát nước hiện nay. Ngay sau hội thảo, Bộ Xây dựng đã tổ chức các đoàn khảo sát tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ và một số địa phương khác để đánh giá thực tế và hoàn thiện báo cáo trình Chính phủ.

Theo Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, ngập úng đô thị không còn là hiện tượng cục bộ mà là thách thức tổng hợp của quy hoạch, hạ tầng và quản lý vận hành. Vì vậy, cần chuyển sang cách tiếp cận quản lý tổng hợp theo lưu vực, dựa trên dữ liệu, dự báo và điều hành thông minh. Bộ Xây dựng khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng các địa phương trong xây dựng những đô thị an toàn trước ngập úng và thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu.