Thiếu trầm trọng nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn
Để hiện thực hóa chủ trương của Việt Nam trong việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư, Chính phủ đã xác định bán dẫn là 1 trong 9 sản phẩm quốc gia. Bên cạnh đó, cùng với sự gia tăng đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn, Việt Nam có tiềm năng trở thành đối tác của nhiều quốc gia lớn trên thế giới trong lĩnh vực này.
Báo cáo của Công ty Technavio cho thấy, thị trường bán dẫn Việt Nam giai đoạn 2021-2025 đạt tốc độ tăng trưởng khoảng 6,5%/năm. Thế nhưng, thực trạng thiếu hụt nguồn nhân lực đã trở thành khó khăn lớn của ngành công nghiệp bán dẫn.
Số liệu từ Cổng thông tin khoa học và công nghệ quốc gia cho thấy, đến cuối năm 2023 cả nước có hơn 5.500 kỹ sư thiết kế chip. Nhu cầu nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam là 5.000 - 10.000 kỹ sư/năm, song khả năng đáp ứng chưa đến 20%.
Theo dự báo của một số chuyên gia kinh tế, tổng nhu cầu nhân lực trong lĩnh vực công nghiệp chip bán dẫn trong 5 năm tới khoảng 20.000 người và 10 năm tới khoảng 50.000 người, từ trình độ đại học trở lên. Nhưng thực tế, số lượng người lao động đã qua đào tạo có thể đáp ứng cho ngành công nghệ cao rất ít, đặc biệt ít trong ngành sản xuất chip bán dẫn. Con số 5.000 - 6.000 kỹ sư có thể làm việc trong ngành sản xuất chip bán dẫn vô cùng nhỏ so với nhu cầu 50.000 - 100.000 kỹ sư của doanh nghiệp FDI đầu tư vào ngành này.
Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn cho biết, sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao đang là một điểm nghẽn lớn hiện nay trong thu hút các tập đoàn công nghệ lớn chuyển dịch địa điểm đầu tư nghiên cứu, phát triển và sản xuất sang Việt Nam.
Nguyên nhân chủ yếu dẫn tới sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực công nghệ cao nằm ở quy luật khách quan trong quan hệ cung - cầu giữa hệ thống giáo dục đào tạo và thị trường lao động.
Thứ trưởng đánh giá, ngành công nghiệp bán dẫn, vi mạch là một ngành có tiềm năng rất lớn trong tương lai về nhu cầu nhân lực trình độ cao, chất lượng cao, đòi hỏi mức đầu tư cao và đặt ra yêu cầu về nguồn nhân lực sẵn có.
“Đây chính là điểm nghẽn lớn, bên cạnh sự định hướng rõ nét, nguồn lực hỗ trợ tương xứng và công cụ điều phối hiệu quả của Nhà nước, rất cần sự chủ động vào cuộc của các cơ sở giáo dục đại học, kết hợp cùng các tập đoàn, doanh nghiệp, nhằm đào tạo nguồn nhân lực đi trước một bước, từ đó thu hút đầu tư, phát triển thị trường lao động và tạo vòng hồi tiếp để thu hút người học, gia tăng nguồn nhân lực chất lượng cao để tiếp tục thu hút đầu tư” - Thứ trưởng nhấn mạnh.
Đáp ứng đủ nhân lực là mệnh lệnh!
Chia sẻ về vấn đề phát triển ngành công nghiệp sản xuất chip bán dẫn tại Việt Nam, Giáo sư Đại học Waseda (Nhật Bản), thành viên Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ - Trần Văn Thọ cho rằng: Trong 2 năm qua, Việt Nam đã thiết lập đối tác chiến lược toàn diện với 4 cường quốc kinh tế, công nghệ, công nghiệp gồm Hàn Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ và mới đây nhất là Australia, nâng tổng số các nước đặt mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Việt Nam lên con số 7 (cùng với Trung Quốc, Nga và Ấn Độ). Đây là điều các nước khác khó có thể làm được.
Bên cạnh đó, Việt Nam đã tham gia, ký kết 16 hiệp định thương mại tự do (chưa tính 3 hiệp định đang đàm phán), đặc biệt là EVFTA và CTPPP. Và lợi thế thứ ba là nguồn nhân lực dồi dào, chất lượng ngày một cải thiện.
“Từ nay đến năm 2030 đào tạo 50.000-100.000 kỹ sư ngành công nghiệp chip bán dẫn không còn là kế hoạch, là mục tiêu, mà là mệnh lệnh. Nhà đầu tư nước ngoài không chờ Việt Nam đáp ứng đủ nguồn nhân lực. Các nước trong khu vực không đứng nhìn Việt Nam, mà cũng đã, đang và rất tích cực tạo mọi điều kiện để thu hút FDI vào ngành công nghệ cao, đặc biệt là chip bán dẫn.” – Giáo sư Trần Văn Thọ nhấn mạnh.
Theo Giáo sư, ngành công nghệ cao, ngoài đòi hỏi vốn lớn, thì nhân lực phải đạt chất lượng cao. Hiện Việt Nam đúng là có lợi thế hơn nhiều nước trong thu hút FDI vào lĩnh vực này, nhưng cơ hội sẽ nhanh chóng trôi qua nếu Việt Nam không tập trung đẩy mạnh đào tạo nhân lực chất lượng cao. Thực tế không phải sinh viên nào cũng có thể theo học được những ngành đòi hỏi phải có khả năng tư duy trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, toán, lý, hóa. Không phải cơ sở nào cũng có thể đào tạo được kỹ sư, cử nhân máy tính, điện tử, tin học, chip bán dẫn..., Cơ sở đó cần có đội ngũ giảng viên giỏi, cơ sở vật chất đồng bộ và hiện đại. Giáo sư cho rằng đội ngũ giảng viên trong nước chưa đủ để đào tạo nên phải có ngay các cơ chế, chính sách thu hút chuyên gia nước ngoài, đặc biệt người Việt Nam ở nước ngoài về nước tham gia đào tạo.
Về vấn đề đào tạo nhân lực chất lượng cao, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn cho biết, Bộ GD&ĐT đang xây dựng kế hoạch hành động trong toàn ngành để thúc đẩy triển khai đào tạo, gia tăng nhanh số lượng và chất lượng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực công nghệ bán dẫn, nhất là kỹ sư thiết kế vi mạch. Trong đó, nhiệm vụ đầu tiên và quan trọng nhất là tăng cường năng lực cho các cơ sở giáo dục đại học, cả về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất và công nghệ.
Ngoài ra, cũng cần có những giải pháp để thu hút những sinh viên đang học các ngành phù hợp, ngành gần; thu hút nhiều hơn nữa những học sinh phổ thông đăng ký vào học những ngành, chuyên ngành này; xây dựng những hợp tác giữa các cơ sở giáo dục đại học, giữa các cơ sở giáo dục đại học với các doanh nghiệp sử dụng nhân lực nhằm chia sẻ kinh nghiệm.
Hà Linh