Cặp bài trùng Singapore – Đài Loan: Bộ đôi anh hùng chống dịch của châu Á

DNHN - Đã hơn một năm kể từ thời điểm Covid-19 xuất hiện, thế giới trải qua cuộc biến động chưa từng có khi biên giới các nước đóng của dài kỳ, thậm chí một số nơi đã kịp trải qua quá trình chuyển đổi chính trị chóng vánh như tốc độ đột biến của vi rút. Tất cả những thay đổi trên cho ta cơ hội nhìn lại cả một chặng đường chống dịch đầy chông gai, thúc giục ta học hỏi kinh nghiệm và tiếp tục định hướng bình thường mới.

Đánh đổi để tồn tại

Singapore được ca ngợi như “người chiến thắng” trong công cuộc ứng phó đại dịch, đạt hiểu quả cao với số ca tử vong gần như thấp nhất trên toàn khu vực. Xuyên suốt quãng thời gian qua, đảo quốc Sử Tử thường xuyên giữ vị trí dẫn đầu bảng xếp hạng khả năng phục hồi COVID-19 của Bloomberg. Bộ tứ tác giả Gwendolyn Thong, Steven PL Ooi, Eduarado và Alfred Muluan Wu đã viết trên Diễn đàn Chính sách châu Á – Thái Bình Dương như sau: Bí quyết để Singapore xử lý và kiểm soát cuộc khủng hoảng COVID-19 là nhờ vào ba đánh đổi quan trọng. 

Đầu tiên, hãy xem xét tác động của các đợt hạn chế ảnh hưởng đến sinh kế và môi trường sống. Tại Singapore, đóng cửa đất nước không được coi là giải pháp thực sự mà chỉ là một biện pháp nhằm ngăn chặn lây lan, tránh tê liệt nền kinh tế. Thay vào đó, thận trọng mở cửa trở lại mặc dù số ca mắc vẫn tăng lên là lựa chọn khả thi. Thứ hai là thách thức phân bổ nguồn lực trong bối cảnh nguồn cung toàn cầu liên tục đứt quãng. Chính phủ nước này ưu tiên nguồn vật tư cho tuyến đầu chống dịch như các cơ sở chăm sóc sức khoẻ nhằm tránh tình trạng tiêu dùng bừa bãi gây căng thẳng chuỗi cung ứng.

Chìa khoá cuối cùng và đóng vai trò then chốt nhất là niềm tin của nhân dân vào chính phủ. Có thể đánh giá, Singapore đã nhận được đồng thuận từ phần đông dân số và nhiều bằng chứng cho thấy công dân thích chính phủ thẳng thắn về rủi ro của các cuộc khủng hoảng. Jeremy Lim, đồng giám đốc chương trình y tế toàn cầu tại Trường Y tế Công cộng Saw Swee Hock của Đại học Quốc gia Singapore kiêm tác giả trên tạp chí Asianscientist nhận định: Phản ứng hiệu quả do chính phủ lãnh đạo, sự tin tưởng vào cơ quan chức năng và hệ thống thông tin đã giúp Singapore và toàn dân giảm thiểu làn sóng COVID-19.

Cơ chế tiếp cận tỉ mỉ của nước này đã được các phương tiện truyền thông bao gồm New York Times và BBC News ghi lại. Thống kê ấn tượng về 40% số ca mắc không triệu chứng vẫn được truy vết thành công trở thành minh chứng cho tốc độ nhanh nhẹn và sự cẩn thận của bộ máy lãnh đạo. Nói một cách vĩ mô hơn, đo lường mức độ tin tưởng của một nhóm đối tượng vốn rất khó, nhất là trong đại dịch khi người dân không thể hiểu đầy đủ những phức tạp và đánh đổi liên quan đến quyết định, chính vì vậy, chỉ còn cách duy nhất là người dân phải tin tưởng nhà lãnh đạo đang đặt lợi ích cộng đồng lên trên tất cả. Tương tự, các chính trị gia cần đặt niềm tin vào chuyên gia y tế, tất cả các thành phần xã hội chung “một con tim”, có trách nhiệm với bản thân, với xã hội. Singapore đã cố gắng duy trì mức độ tin cậy đối với bộ máy nhà nước trong nhiều năm qua. Một cuộc khảo sát thú vị của Harvard cho thấy trong ngày 21/3/2020 khi đại dịch bùng phát, hầu hết người dân Singapore đều “tin tưởng vào các nhà chức trách” trong khi con số này chỉ đạt chưa đầy 20% tại Hoa Kỳ.

Đài Loan ứng phó với đại dịch bằng bốn nguyên tắc chính: Biện pháp nhanh chóng, triển khai sớm, hành động thận trọng và minh bạch cùng sự hợp tác từ nhân dân để vượt qua nhiều thách thức, tạo ra mô hình chống dịch vượt trội tại châu Á và toàn cầu. Thay vì đóng cửa nền kinh tế trong nhiều tuần kéo dài, Đài Loan lựa chọn con đường giống với Singapore nhanh chóng đóng cửa biên giới và cấm xuất khẩu khẩu trang, kế đó sử dụng công nghệ theo dõi sim di động phục vụ phát hiện ổ dịch. Nhờ vậy, phản ứng của chính phủ Đài Loan được xếp vào hàng tốt nhất thế giới, niềm tin của nhân dân cũng đạt đỉnh trong dịch COVID-19 như một phần tất yếu sau khi trải qua trận SARS kinh hoàng không kém năm 2003. Thời điểm tháng 6/2020, Đài Loan có 443 ca mắc và 7 ca tử vong nhưng đến tháng 2/2021, khu vực này gây ấn tượng với 940 trường hợp mắc mới những chỉ có 9 ca tử vong. 

Tiến trình tiêm chủng

Chương trình tiêm chủng ra đời với mục tiêu bảo vệ người dân Singapore chống lại COVID-19 cũng như hỗ trợ doanh nghiệp. Đây được coi là biện pháp đơn giản và hiệu quả nhằm ngăn ngừa nguy cơ truyền nhiễm, đảm bảo hệ thống chăm sóc sức khỏe quốc gia không bị quá tải.

Tất cả người dân Sigapore đều được tiêm miễn phí. Có tổng cộng ba loại vắc xin để chọn lựa bao gồm Pfizer-BioNTech, Comirnaty và Moderna. Cho đến nay, 85% dân số Singapore đã hoàn thành tiêm chủng đầy đủ đồng thời đất nước đã triển khai tiêm mũi tăng cường. Ngày 1/11/2021, 17% dân số trên cả nước đã được tiêm mũi thứ ba nhắc lại. Ngày 23/10, chính phủ quyết định đưa vắc xin Sinovac vào chương trình tiêm chủng quốc gia phục vụ cho những người không đạt điều kiện thông thường hoặc không muốn tiếp cận vắc xin mRNA. 

Mảnh ghép cuối cùng để làm nên thành công ngoại giao vắc xin là tài trợ nước ngoài, cụ thể là viện trợ hàng loạt từ Nhật Bản và Hoa Kỳ cũng như một loạt các quốc gia khác như Slovakia, Cộng hòa Séc. Có thể thấy, so với Trung Quốc, Đài Loan được lòng quốc tế nhờ các mối quan hệ song phương lành mạnh và bền chặt. Những động thái này có nguy cơ khiến Bắc Kinh tức giận nhưng vào thời điểm then chốt, Đài Loan không còn lo lắng về lệnh trừng phạt mà thậm chí còn tăng cường chiến dịch quyên góp khẩu trang lớn nhất từ trước đến nay. Tính đến 6/11/2021, số liều tiêm chủng COVID-19 trên 100 triệu người ở Đài Loan đã tăng lên 108 liều, một con số ấn tượng so với chỉ hơn 30% dân số tiêm một mũi trước đây. Kinh nghiệm của Đài Loan trong ngoại giao vắc xin đã cung cấp một nghiên cứu điển hình liên quan đến yếu tố địa chính trị mà bất kỳ quốc gia nào cũng có thể gặp phải. 

Từ SARS đến COVID-19

Năm 2003, Hội chứng suy hô hấp cấp nặng (SARS) đã ảnh hưởng đến Singapore với 228 trường hợp mắc và 33 ca tử vong. Cũng chính nhờ kinh nghiệm xương máu, sự cảnh giác cao độ đã ăn sâu vào ý thức của cả cộng đồng đất nước. Đối mặt với đại dịch lần này, Trung tâm Quốc gia về các bệnh truyền nhiễm được bổ sung thêm hơn 300 giường bệnh, tăng khả năng “chiến đấu” trước sự tàn phá của biến thể. Ngoài ra, các ý bác sĩ được cử đi trau dồi chuyên môn và trao đổi kinh nghiệm tại Tổ chức Y tế Thế Giới WHO, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh của Hoa Kỳ cũng như vô số các cuộc tập trận với sự tham gia của hơn một nghìn chuyên gia chăm sóc sức khỏe. Trên thực tế, Singapore là một trong những quốc gia đầu tiên bên ngoài Trung Quốc chịu tác động bởi vi rút SARS-CoV-2 với ca mắc đầu tiên báo cáo ngày 23/1/2020.

Tương tự với Đài Loan, bài học đau thương từ SARS trong quá khứ vẫn hằn sâu trong tiềm thức mỗi người dân, và nay, với sự xuất hiện của COVID-19, chính đại dịch năm xưa đã mở đường cho thành công nơi đây. Khu vực này bắt đầu xây dựng một mạng lưới ứng phó khẩn cấp nhằm ngăn chặn các bệnh truyền nhiễm kể từ sau năm 2003 khi hàng trăm nghìn người bị suy hô hấp với tỷ lệ lây nhiễm cao thứ ba thế giới. Bản thân Đài Loan cũng đã trải qua các đợt dịch như cúm gia cầm, H1N1, người dân nhận thức sâu sắc về các thói quen như rửa tay và đeo khẩu trang.

Dịch SARS được ví như cuộc diễn tập phản ứng của Đài Loan với Covid-19 khiến chính quyền nhận rằng cần có một cách tiếp cận tổng hợp và toàn diện hơn. Vì vậy, chính quyền trung ương đã thành lập Trung tâm Chỉ huy Y tế Quốc gia NHCC, một cơ chế tích hợp giữa các cơ quan với hệ thống phòng dịch. Kết hợp giữa khu vực công và tư nhân cũng mang lại ưu thế lớn cho Đài Loan, như Vincent Chao, giám đốc bộ phận chính trị tại Văn phòng đại diện Kinh tế và Văn hóa Đài Bắc chia sẻ: “Sau SARS, chúng tôi lập ra các quy định mới nhằm trao quyền cho đội ngũ y tế. Chúng tôi đã học được rằng cần phải chuẩn bị sớm để đối phó với những căn bệnh không rõ nguyên do”. Trong gần 17 năm, Đài Loan đã đặt nền móng và bố trí nguồn nhân lực ứng chiến với các cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng.

Triển vọng kinh tế tích cực

Triển vọng kinh tế tích cực của Đài Loan phần lớn nhờ vào khả năng khống chế dịch và áp dụng các phương pháp tiệp cận đa tầng để khởi động lại nền kinh tế hậu COVID-19. Các nhà chức trách Đài Loan lựa chọn chiến lược cứu trợ, theo sau là gói kích thích với một loạt các biện pháp đa dạng nhóm ngành được triển khai từ cuối tháng hai. Cụ thể, ngày 23/7 Đài Loan đã phê duyệt khoản tăng ngân sách thứ hai lên đến 210 tỷ đài tệ (7,1 tỷ đô la Mỹ). Trong số này, khoảng 137,6 tỷ đài tệ được phân bổ cho tín dụng tài trợ doanh nghiệp và trợ cấp tiền lương. Ngoài ra, 37,4 đài tệ được bơm vào ngân sách của Bộ Y tế và Phúc lợi. Những khoản chi sẽ dành cho nghiên cứu, mua sắm vắc xin và cung cấp một loạt các phương pháp điều trị cần thiết. Khoản cuối cùng trị giá 9,8 tỷ đài tệ được dành cho Bộ Giao thông và Truyền thông nhằm hỗ trợ ngành du lịch bị ảnh hưởng nặng nề cũng như cung cấp trợ cấp cho ngành hàng không. Bên cạnh đó, các nhà chức trách cũng kêu gọi tổ chức tài chính trong nước cung cấp các khoản vay lãi suất thấp lên tới 700 tỷ đài tệ. Cùng với khoản 140 tỷ đài tệ trước đó, tổng quy mô gói cứu trợ và kích thích được công bố cho đến nay lên tới khoảng 1050 tỷ đài tệ.

Về chiến lược tổng thể, Đài Loan tìm cách khởi động nền kinh tế địa phương bằng cách tái khởi động một loạt các ngành công nghiệp và tiêu dùng nội địa. Một gói kích cầu khác nhắm vào mục tiêu cụ thể từng ngành hàng bao gồm văn hóa, sản xuất, nông nghiệp, giao thông vận tải và du lịch. Nhìn chung các biện pháp kích thích kinh tế được thực hiện theo tám hướng tập trung vào bảo vệ tiền lương, cung cấp lãi suất thấp, giải quyết các vấn đề về dòng tiền, nâng cấp, tạo điều kiện chuyển đổi, trang trải chi phí đào tạo, thúc đẩy tiêu dung và làm nổi bật các cơ hội kinh doanh.

Về phần mình, Cục Ngoại thương đã đi đầu trong việc thúc đẩy thương mại kỹ thuật số và thương mại điện tử hỗ trợ các nhà sản xuất mong muốn mở rộng hoạt động kinh doanh xuất khẩu. Chẳng hạn, cơ quan phát động chương trình quảng cáo và khoản trợ cấp lên tới 1,5 triệu đài tệ cho mỗi sự kiện kết nối thương mại, trong đó bất kỳ hiệp hội công nghiệp nào trong nước có thể tổ chức gian hàng sản tại hội chợ thương mại quốc tế đều có thể nhận được kinh phí như trên. Với trường hợp của ngành giao thông vận tải, doanh nghiệp được trợ giá 50% phí xăng dầu và giấy phép. Ngành hàng không được hỗ trợ chi phí bến bãi, phí bảo dưỡng và nhà chứa máy bay. Đối với lĩnh vực du lịch, Bộ Giao thông và Truyền thông phối hợp cùng Tổng cục Du lịch đưa ra sáu biện pháp cứu trợ thông qua hình thức lãi suất thấp. Các cơ quan chính phủ khác và giới nhà phân tích địa phương dự báo nền kinh tế Đài Loan sẽ tiếp tục khả quan với tốc độ tăng trưởng 1,3 - 1,8%, tốt hơn hầu hết nền kinh tế phát triển nào khác trên thế giới. 

Trở lại với Singapore, sau đợt chống dịch được đánh giá thành công nhất nhì trên thế giới, đảo quốc Sư Tử tiến đến “hành trình chuyển đổi quốc gia kiên cường trước Covid-19”. Đất nước Đông Nam Á giàu có với 5,5 triệu dân đã ngầm thừa nhận rằng giảm số ca mắc xuống còn bằng không sẽ không còn là biện pháp khả thi, thay vào đó bắt nhịp trở lại với “bình thường mới”. Như thủ tướng Lý Hiển Long từng phát biểu: “Mỗi lần chúng tôi thắt chặt, các doanh nghiệp lại thêm một lần gián đoạn, công nhân mất việc làm, trẻ em không có tuổi thơ và cuộc sống đúng nghĩa”.

Nhằm giảm thiểu tác động kinh tế xã hội trên nhiều lĩnh vực khác nhau, hầu hết các biện pháp do Singapore đưa ra được thực hiện dưới bốn hình thức cụ thể bao gồm ngân sách thống nhất, khả năng phục hồi, đoàn kết và mạnh mẽ . Với tổng giá trị gần 100 tỷ SGD, trong đó 52 tỷ SGD trích từ các khoản dự trữ trước đây, gói hỗ trợ tập trung vào duy trì việc làm, hỗ trợ doanh nghiệp và cung cấp trợ cấp tài chính cho hộ gia đình và cá nhân. Nhà kinh tế Barnahas Gan từ ngân hàng United Oversea Bank thảo luận trong một diễn đàn của Viện Nghiên cứu Chính sách IPS: “Chúng tôi có đủ kinh phí để triển khai một dòng viện trợ thứ cấp cho các công ty”. Theo ông Gan, gói 5,6 tỷ đô la của chính phủ hỗ trợ nền kinh tế do tác động COVID-19 hiện đã đủ dựa trên kinh nghiệm dịch SARS năm 2003.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra cái khó của doanh nghiệp tại ba lĩnh vực. Một là thị trường lao động thất nghiệp gia tăng đáng lo ngại; hai là số liệu thương mại tác động đến lĩnh vực sản xuất; ba là các lo lắng về nợ xấu và dòng tiền. Để có thể hỗ trợ các khó khăn trên, chính phủ đã ra quyết định chấp nhận một số rủi ro từ các khoản vay tương tự. Ông Gan cũng nhấn mạnh rằng Singapore đã tích luỹ được 18,6 tỷ đô la thặng dư ngân sách trong nhiệm kỳ quốc hội đồng nghĩa với nguồn dự trữ hơn 10,9 tỷ đô được đề xuất giải quyết các nhu cầu tiếp theo. Các gói kích thích đa dạng và quy mô lớn của chính phủ (tổng cộng 20% GDP của đất nước) giữ vững nền kinh tế phát triển đáng ngưỡng mộ cũng như khả năng tích luỹ dự trữ tài chính đã giúp đất nước vượt qua mọi cú sốc.

TL